در طول این سال‌ها اتفاقات زیادی در این محدوده افتاده است؛ خانواده‌هایی که خانه‌شان را ترک کردند و حالا خانه‌های آنها با تمام خاطراتش در محدوده دانشگاه تهران تبدیل به خوابگاه‌های دانشجویی یا کافه شده است. اعظم شعبانی یکی از ساکنان محدوده طرح ساماندهی دانشگاه تهران در این باره به «ایرناپلاس» میگوید: «بیش از دو دهه است که ما با این طرح مشکل داریم. حالا مشکل ۲۰ سالهمان را حدود یک سال است که داریم پیگیری میکنیم؛ از راههای قانونی و بدون جهتگیریهای سیاسی. به نهاد و سازمانهایی نامه دادیم؛ از ریاست جمهوری گرفته تا مجلس و شورای شهر. از مؤسسات مردمنهاد و هر مقام و مسئولی که میتوانست، کمک خواستیم. نتیجه تلاشهایمان در اردیبهشت‌ماه به یک مصوبه ختم شد که در شورای شهرسازی صادر شد. طبق این مصوبه، املاکی که دانشگاه تهران تملک نکرده از طرح ساماندهی خارج شد، اما منوط به اینکه دانشگاه در آبان‌ماه یک طرح دیگری ارائه بدهد و شهرداری بر اساس آن طرح ضوابطی را تنظیم کند و در کمیسیون ماده ۵، طرح تفصیلی تغییر کند و مردم طبق این مصوبه مجاز به ساختوساز شدند. اما ضوابط هنوز نیامده است. در واقع از لحاظ اجرایی، هیچ اقدامی برای این مصوبه انجام نشده است. ما منتظر هستیم که در آبان‌ماه این مسئله به‌صورت جدی پیگیری شود و ما به نتایج مطلوبی برسیم.
خواستهها قانونی و شرعی است
این شهروند ادامه میدهد: «دانشگاه ملزم شده طرحش را فقط در املاکی که به‌صورت کامل در تملکش است، اجرا کند. اما ما نمیدانیم که در آبان‌ماه چه اتفاقی برایمان میافتد. ما امروز اینجا حضور یافتیم تا بگوییم که پای این مصوبه ایستادهایم و از مسئولان میخواهیم که این مصوبه در طرحی که قرار است به کمیسیون ماده ۵ برود، حتماً در آن لحاظ شود برای مردمانی که همه سال مقاومت کردند، ماندند و ایستادگی کردند تا بتواند در این محلهها زندگی کنند. در غیر این صورت ما شاهد روند خورده شدن محله‌های شهر خواهیم بود. خواستهها قانونی و شرعی است و مردم مهمترین ذینفعان در این محدوده هستند. ما هنوز نیمه راه هستیم و این مصوبه تا حدودی راه را برای ما هموار کرده است و این پایان راه نیست. باید ببینیم که نهادهای تصمیمگیر در آینده چه تصمیمی خواهند گرفت.»
همچنین حسین جهانبخت یکی دیگر از شهروندانی است که زبان به گلایه میگشاید و میگوید: «ذکر تلخکامیهای گذشته ضروری است. چند سال قبل یک خانمی به منزل ما مراجعه میکند. خانم من را احضار میکند و خانم من هم میرود جلوی در. این خانم میگوید که شما مهلت بسیار کوتاهی دارید که خانه را تخلیه کنید در غیر این صورت، آب، گاز و برق خانه شما قطع میشود. وقتی چنین اتفاقی رخ داد، من فقط به فکر خانه خودم نبودم، به فکر آبروی دانشگاه بودم. من خودم همسایه قدیمی و کهنهدانشآموخته این دانشگاه هستم.»
مروری بر طرح توسعه دانشگاه تهران
اما ماجرا چیست و چگونه آغاز شد؟ شهریور سال ۷۵ طرحی با عنوان توسعه دانشگاه تهران به پیشنهاد محمدرضا عارف، رئیس وقت این دانشگاه و موافقت رئیس‌جمهور وقت در کمیسیون ماده ۵ به تصویب رسید و حتی در لایحه بودجه سال ۱۳۷۶ نیز ردیف بودجه سه میلیارد تومانی برای تملک واحدهای مسکونی اطراف دانشگاه تهران تصویب شد. بر اساس مصوبه سال‌های قبل کمیسیون ماده ۵ قرار بود دانشگاه تهران از شمال تا بلوار کشاورز، از غرب تا خیابان کارگر، از جنوب تا خیابان انقلاب و از شرق تا خیابان وصال توسعه پیدا کند. با استفاده از بودجه سه میلیارد تومانی مذکور تا سال ۷۹، متولیان امر توانستند ۱۹ پلاک ثبتی در محدوده مشخص شده را خریداری کنند. در مدت ۲۲ سال گذشته ۵۰ درصد املاک مورد اشاره در طرح، با استفاده از ردیف بودجه‌های دولتی در قوانین بودجه سال‌های پس از آن، خریداری و به دانشگاه تهران ملحق شد. مسئول خرید این املاک، شهرداری تهران انتخاب شده بود. اجرای این طرح که تاکنون هیچ مصوبه‌ای در شورای عالی شهرسازی و معماری (بر اساس قانون، مرجع نهایی تصویب طرح‌های توسعه‌ای و شهرسازی است) نداشته به‌دلیل آنچه اعتراضات مالکان واحدهای مسکونی واقع در این طرح اعلام شده است سرانجام متوقف شد.
مصوبه شورای‌عالی با هدف تعیین تکلیف طرح توسعه دانشگاه تهران
این در حالی است که شورای عالی شهرسازی و معماری بارها به این موضوع وارد شده و مصوباتی در کمیتههای فرعی خود و همچنین صحن اصلی شورای‌عالی شهرسازی در زمینه اصلاح آن داشته است؛ اما اینکه اصل طرح در زمان تصویب به شورای عالی شهرسازی ارائه شود، محل اشکال بوده است. سرانجام دستور توقف طرح در شورای عالی شهرسازی صادر شد که با استقبال گسترده اعضای شورای شهر تهران به‌دلیل آنچه این دستور را توقف تخریب بافتهای ارزشمند پیرامونی دانشگاه تهران نامیدهاند، مواجه شده است.
حالا طبق مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری که در اردیبهشت‌ماه سال جاری صادر شد، طرح ساماندهی حوزه پیرامونی دانشگاه تهران با تغییر اساسی در رویکرد باید حداکثر ظرف مدت 6 ماه تهیه و پس از تصویب در کمیسیون ماده ۵ به شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران ارایه شود.
علیه دانشگاه تهران اعلام جرم کردیم
در این میان، دیده‌بان عدالت و شفافیت هم به این طرح وارد شده تا جایی که علیه دانشگاه تهران به قوه قضاییه اعلام جرم کرده است. احمد توکلی، رئیس دیده‌بان عدالت و شفافیت در ارتباط با این موضوع به «ایرناپلاس» میگوید: «دیده‌بان این مسئله را بررسی کرد. آقای درخشان یکی از حقوقدانهای داوطلب در این زمینه به ما خیلی کمک کردند. او این مسئله را بررسی کرد. وقتی مطمئن شد که حق با مردم است، در این زمینه موضعگیری کرد. موضعگیری ما هم به‌عنوان یک نهاد تأثیرگذار، مؤثر بود. بعد از اینکه موضعگیری عمومی کردیم، در قوه قضاییه علیه دانشگاه تهران اعلام جرم کردیم. سمنها طبق ماده ۶۶ آیین دادرسی کیفری جدید، مصوبه ۱۳۹۲ در حوزه کاری خودشان می‌توانند علیه مجرمان اعلام جرم کنند. در این راه هم پیگیری میکنیم تا به نتیجه برسیم. این حرکت جمعی، یک حرکت فطری و عاقلانه بود و نتیجه هم داد.»
مردم در صحنه باشند، فساد کمتر میشود
توکلی افزود: «در دین ما همه مردم به مشارکت خوانده شدهاند. یعنی امر به معروف و نهی از منکر یک اصل واجب است و اختیاری نیست. من وقتی میبینم که در حق مردم ظلم میکنند باید آن را نهی کنم و از حق مردم دفاع کنم. حالا اگر مظلوم خودم باشم باید خودم دفاع کنم. اگر دفاع فردی نتیجه نداشت، یارگیری واجب است. یعنی مقاومت در برابر زور یک امر فطری است. امروز بشر پیشرفت کرده و مشارکت، معنادار شده است. اگر مردم همیشه در صحنه حضور داشته باشند، دستگاههای حکومتی که در معرض فساد هستند، امکان سالم بودنشان بیشتر میشود.»
استفاده از ظرفیتهای قانونی و مدنی
همچنین زهرا نژادبهرام، عضو شورای شهر که پیگیر مطالبات مردم و وضعیت طرح بوده است، به «ایرناپلاس» میگوید: «این اتفاق مدنی که به وقوع پیوست، نتیجه تلاش مردم و استفاده از ظرفیتهای قانونی و مدنی بود. مردم وارد عرصه بیان مطالباتشان شدند و از ظرفیتهای مدنی استفاده کردند و از هر دری که امکانش بود استفاده کردن تا بتوانند حرفهایشان را بزنند. هیچ رویکرد خشونتآمیزی نداشتیم و چیزی که باعث پیشرفت آنها شد تعامل، همدلی و همگرایی بود. خدا را شکر که توانستند به جواب برسند. ما از مردم میخواهیم که این شیوه را به‌عنوان یک روش متمدنانه برای تسری خواستههای دیگرشان در جامعه پیگیری کنند. به مردم افتخار میکنیم و از آنها خواهش میکنیم این سبک از مطالبه‌گری را ادامه دهند تا بتوانند به نتایج بهتری در این موارد برسند. چون ممکن بود اگر این رویکرد را در پیش نمیگرفتیم تا همین‌جا هم کار با شکست مواجه شود.
توانستیم از حق مردم دفاع کنیم
نژادبهرام توصیه کرد: «شهروندان مطالبه‌گری را ادامه بدهند و روی این موضوعات تمرکز کنند و برای حل مشکلات همچنان همدلی، همگرایی و گفتوگو را در دستور کار قرار دهند؛ چرا که تنها راهی است که میتواند مسیر آنها را در رسیدن به خواستههایشان هموار کند. ما در خدمت مردم بودیم. مردم با انتقال مطالباتشان به ما، این مسئولیت را برای ما ایجاد میکردند که پیگیریهای لازم را داشته باشیم. برای وزیر نامه نوشتیم. برای ریاست جمهوری نامه نوشتیم و برای مرکز مطالعات استراتژیک نامه نوشتیم. از آنها خواستم به این موضوع رسیدگی کنند. با مردم جلسات متعددی داشتیم. مصاحبههای رسانهای کردیم. در جلسات کارشناسی شورای شهرسازی شرکت کردیم، این در حالی بود که همیشه رئیس شورا را دعوت میکردند، اما به دلیل خواستههای ما و فشاری که آوردیم ما را هم دعوت کردند و ما توانستیم که از حق مردم دفاع کنیم. در واقع به وظیفهمان عمل کردیم چون ما نماینده مردم هستیم.