چالش‌های امروز مدیریت شهری؛ شوراها کجا ایستاده‌اند؟

به گزارش ایرناپلاس، شهرهای امروز با چالش‌های مختلفی دست به گریبانند؛ از مسائل کالبدی همچون بافت فرسوده گرفته تا مسائل اجتماعی همچون کودکان کار و زباله‌گرد. هدف از شکل‌گیری شوراهای شهر به عنوان نهادی برآمده از مردم، پیگیری و حل چالش‌های شهری است. اما با گذشت نزدیک به ۵ دوره از عمر شوراهای شهر، بیشتر کارشناسان معتقدند آنها نتوانستند از همه ظرفیت‌های خود برای کاهش مشکلات شهرها استفاده کنند. پرسش اینجاست که چالش‌های شهرها چیست و چرا شوراها در این حوزه ناکارآمدند؟

سید محسن طباطبایی مزدآبادی دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران به ایرناپلاس گفت: برخی از مشکلات شوراها، کلی و کلان است که در همه شهرها وجود دارد و برخی دیگر هم مربوط به مسائل خاص هر شهر بوده که متناسب با سطح جمعیت، وضعیت بومی، برنامه بالادستی هر شهر، وضعیت اقتصادی، فرهنگ بومی و اجتماعی و گاهی بُعد بین‌المللی آنها متفاوت است. شهرها انتظاراتی از شوراها دارند تا شهرداری‌ها را نظارت و راهبری کنند و قانون‌گذار آنها باشند.

طباطبایی ادامه داد: در بیشتر شهرها بحث بافت فرسوده، هوای آلوده، فقدان برنامه‌ درآمدهای پایدار شهری، سیاست تراکم‌فروشی، مشکلات زباله و پسماند، مدیریت بحران و عدم هماهنگی با دستگاه‌های موازی اجرایی و سیاست‌گذاری از مهمترین مشکلات مدیریت شهری است.
همچنین شهرها از نبود اتاق فکر، هسته‌های اندیشه‌ورز در لایه‌های مختلف مدیریت شهری و عدم شایسته سالاری رنج می‌برند. در این میان توجه ویژه شوراها به سمت شهرداری‌هاست و آنها بیش از اینکه شورای شهر باشند شورای شهرداری هستند و این آسیب بزرگی است.

به گفته وی، در طول سال‌های گذشته، ساخت‌وسازهای غیرمجاز به ویژه در شهرهایی با پتانسل تفریحی و گردشگری ترویج یافته است که البته در این مدت شوراها به لحاظ درگیر شدن با این موضوع دچار مشکلات قضایی و پیگیری حقوقی شده‌اند.

طباطبایی با یادآوری تعداد نیروی انسانی در شهرداری‌ها افزود: این موضوع شوراها و خود نیروی انسانی را تهدید می‌کند؛ در واقع این نیروی انسانی به نوعی احساس عدم امنیت شغلی می‌کند. گاهی این عدم امنیت شغلی، به کاهش کیفیت در محیط کار یا بعضا تخلفاتی منجر می‌شود و نیروی انسانی پیش از اینکه از سیستم اداری خارج شود، آسیب‌هایی را متوجه آن خواهد کرد. راهکار این است که برای نیروی انسانی کار تعریف شود، یعنی تلاش کنند بهره‌وری نیروی انسانی را بالا ببرند؛ نه اینکه با تعدیل بخواهند هزینه‌های شهر را پایین بیاورند.

به اعتقاد طباطبایی، هزینه‌های لجام گسیخته شهر هم بسیار مهم است. در این میان، برنامه توسعه شهریِ درستی برای ساماندهی این هزینه‌ها تدوین نمی‌شود و در صورت تدوین، نظارت بر اجرای آن از سوی شوراها به خوبی صورت نمی‌گیرد. البته فقدان قانون مدیریت یکپارچه شهری از جمله مسائلی است که سال‌ها برای بسیاری از شهرها مطرح بود که نتیجه ناهماهنگی دستگاه‌های متولی است.

وی درباره سرمایه‌گذاری بخش‌های خصوصی در مدیریت شهری نیز گفت: در عمل سیستم PPT و مشارکت بخش عمومی و خصوصی خیلی صورت نگرفت در حالی که در این حوزه می‌شد اشتغال و کارآفرینی خوبی ایجاد کرد. باید پروژه‌های توسعه عمرانی خوبی در بخش خدماتی، عمرانی و زیرساختی صورت بگیرد که متاسفانه این موضوع در برخی از شهرها اصلا مشهود نبود.

نبود اتاق فکر در نظام مدیریت شهری
طباطبایی به ناهماهنگی معاونت‌ها و جزیره‌ای عمل کردن بخش‌های مختلف شهرداری نیز اشاره کرد و گفت: تغییرات پی‌درپی مدیران لایه‌ها میانی عملیاتی و رده‌ها پایینی، آسیب‌های بسیاری به مدیریت شهری وارد کرده است. خدمات الکترونیکی شهر موضوعی بود که به آن توجهی نشد و توسعه پیدا نکرد. قرار بود از شهرالکترونیک به سمت شهر هوشمند حرکت تا به کاهش یا حذف ترافیک منجر شود که این قضیه هم محقق نشد.

به اعتقاد وی، موضوع مهم دیگر فقدان پژوهش کاربردی در نظام مدیریت شهری است زیرا مراکز مطالعات و تحقیقات شهری عملا به رسالت خود در این حوزه عمل نکردند. آنها نتوانستند یک طرح ترافیکی جامع ارائه دهند که شهرداری بداند هزینه اتلاف سوخت و وقت در شهر به دلیل اصلاح وضعیت ترافیکی و عدم هماهنگی مدیریت یکپارچه شهری یا مدیریت هماهنگ شهری چه هزینه‌هایی را برای شهروندان به دنبال دارد. یا برای طرح‌های راهبردی و کاربردی شهرداری‌ها چه کسی عنوان کرده است که هزینه ترافیک شهری در یک کلانشهر می‌تواند تا سه هزار میلیارد تومان در بخش سوخت و بخش اتلاف وقت، به مردم آسیب بزند.

مشخص نیست درآمد و هزینه ساخت‌وساز در محدوده حریم شهرها کجا می‌رود و چه اتفاقی برای آن می‌افتد و غالبا شفاف نیست.این کارشناس مسائل شهری، به داشتن برنامه مناسب مدیریت شهری در حریم شهرها به ویژه در مناطق حاشیه‌ای اشاره کرد و افزود: مشخص نیست درآمد و هزینه ساخت‌وساز در این محدوده کجا می‌رود و چه اتفاقی برای آن می‌افتد و غالبا شفاف نیست. همچنین، رعایت نکردن عدالت در تعیین حقوق بازنشستگی کارکنان این حوزه در دوره‌های مختلف به‌ویژه در این دوره، کارکنان را نگران کرده است. از همین رو آنها تلاش می‌کنند برخی پُست در رده‌های بالا برای خودن در نظر بگیرند تا بتوانند از حق بازنشستگی بالا برخوردار شوند. این نشان می‌دهد که نظام منابع انسانی شهرداری‌ها باید توسط اعضای شورای شهر متخصص حوزه مدیریت منابع انسانی نظارت و کنترل شود و هم برنامه‌های نوینی در این خصوص انجام دهد.
​​​​
وی ادامه داد: غالبا شهرداری‌ها به دلیل فاصله‌های مدیریتی، یکدیگر را بازی می‌دهند و عملا درگیر برخی از بازی‌ها می‌شوند یا شورا تصور می‌کند شهرداری از سواد کافی برخوردار نیست و یا شهرداری طوری رفتار می‌کند که شوراها از مسائل اطلاع ندارند و بیشتر در تدوین، تصویب، اصلاح و اجرا لوایح ناهماهنگی دیده می‌شود.

هزینه‌های تمام‌شده بسیاری از کلان پروژه‌ها با برآورد اولیه مطابقت ندارند. البته بخشی از آن به تورم و مشکلات اقتصاد کلان برمی‌گردد اما بیشتر مربوط به مشکلات اقتصاد شهری است. متاسفانه در هیچ کدام از شهرداری‌ها متخصص علمی و اجرایی اقتصاد شهر اصلا دیده نشده است چون محصول آن برای شهروند و مردم مشخص نیست.نفوذ مراکز قدرت و ثروت در مدیریت شهری
به اعتقاد وی، حضور نیافتن شهردار تهران در جلسه‌های هیات دولت در زمان‌های مختلف، آسیب‌های بسیاری داشته است. از همه بدتر این دوره بود که شهردار مدتی شرکت کرد و بعد شرکت نکرد که آسیب آن بیش از ادوار گذشته است. علاوه بر این، کاهش خدمات درمانی، رفاهی و ورزشی کارکنان شاغل و بازنشسته و عدم توزیع امکانات عادلانه برای آنها در این زمینه در شهرهای مختلف دیده می‌شود.

دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران در ادامه به اعمال نفوذ مراکز قدرت و ثروت در مصوبه‌های کمیسیون‌هایی همچون ماده ۵ اشاره کرد و گفت: افزایش بی‌رویه مجتمع‌های تجاری، آسیب بسیاری را متوجه بدنه اقتصادی شهرها کرد. مجتمع‌های تجاری به‌ویژه مال‌ها و ابر مجتمع‌ها در ظاهر به نفع شهر اما در باطن به ضرر هویت مدیریت شهری و بسیاری از شهرهاست.

علاوه بر این، هزینه‌های تمام‌شده بسیاری از کلان پروژه‌ها با برآورد اولیه مطابقت ندارند. البته بخشی از آن به تورم و مشکلات اقتصاد کلان برمی‌گردد اما بیشتر مربوط به مشکلات اقتصاد شهری است. متاسفانه در هیچ کدام از شهرداری‌ها متخصص علمی و اجرایی اقتصاد شهر اصلا دیده نشده است چون محصول آن برای شهروند و مردم مشخص نیست.

نبود نظارت بر عملکرد شهرداری
طباطبایی، درباره دلایل این مشکلات گفت: متاسفانه پارلمان‌های شهری نظارت دقیقی بر شهرداری به صورت دسته‌بندی شده نداشتند و اگر هم داشتند گزارش جامعی به مردم در این حوزه ارائه نکردند. دلیل این ماجرا، عدم تخصص اعضای شورای شهر است.
وقتی فهرست شورا برای هر شهری بسته می‌شود و احزاب و گروه‌ها می‌خواهند فهرست ارائه کنند، مهمترین کاری که باید انجام دهند این است که از همه تخصص‌ها، هم به شکل عملی و هم به شکل اجرایی را در فهرست قرار دهند.
نباید از یک طیف، چندین فرد مشابه در فهرست قرار گیرند. ما باید در نظر بگیریم که شهرداری چندین معاونت دارد و برهمین اساس باید عضو متخصص در شوراها انتخاب و معرفی شود. برنامه‌های غالب اعضای شورا، مقطعی، کوتاه مدت و عملا آرمانی است یا با شعارهای ژورنالیستی، پوپولیستی و یا گاهی اپوزوسیونی سعی در مطرح کردن خود دارند.

 به اعتقاد وی، بحث دخالت مدیریت شهری در امور مرتبط با انتخابات بسیار مهم است. دخالت بی‌برنامه و بدون تخصص فارغ از در نظر گرفتن نیازهای شهرداری مضر است. اگر می‌خواهند ورود و مشارکتی داشته باشند باید حتما در قالب برنامه‌های مدون و شفاف باشد تا به توسعه شهری منجر شود.