به گزارش ایرناپلاس، کتاب کالایی است که در ظاهر جزء نیازهای اساسی شمرده نمی‌شود، اما استفاده نکردن از این کالا و حذف آن از زندگی، در طولانی مدت موجب بروز آسیب‌های اجتماعی خواهد شد.
پیش از همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ ناشران با مشکلاتی مانند قیمت بالای کاغذ، زینک، چاپ و ... مواجه بودند، بعد از شیوع کرونا، مشکل جدیدی یعنی کاهش مراجعه و خرید مردم از کتابفروشی‌ها و مهم‌تر، لغو برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، باعث شد شرایط ناشران از سال‌های پیش سخت‌تر شود. دولت اقدامات حمایتی متفاوتی مانند تخصیص کاغذ با یارانه دولتی، اجرای طرح‌های فصلی، راه‌اندازی سامانه کارا و... را برای بهبود شرایط ناشران انجام داده اما وضعیت مناسبی در بازار نشر دیده نمی‌شود.
در این‌باره خبرنگار ایرناپلاس گفت‌وگویی با پروین صدقیان، مدیر انتشارات گل‌آذین و رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی زنان ناشر، به بررسی وضعیت این قشر پرداخت.
در هفت سال گذشته، از طرف دولت تسهیلاتی برای ناشران در نظر گرفته شد، آیا این تسهیلات توانست از مشکلات این حوزه بکاهد؟
_ ناشران در حوزه ترجمه و تالیف به دنبال چاپ کتاب‌های نو و تازه با موضوع‌های جدید هستند تا بتوانند زمینه‌های رشد کتابخوانی را برای جوانان و دیگر مخاطب‌ها فراهم کنند و در این صورت بتوانند در روند کتابخوانی تحول ایجاد کنند. اما در این مسیر با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند.
اینکه دولت چه کمک‌هایی می‌تواند انجام دهد، در دو بخش قابل بررسی است. در نگاه معنوی باید به این نکته اشاره کنم که در صدور مجوز چاپ کتاب هر دوره با سلیقه‌های گوناگونی روبه‌رو هستیم؛ در صورتی که در همین روزها بسیاری از کتاب‌ها با محتوای گوناگون منتشر می‌شود و کسی بر آنها نقدی ندارد.
از نگاه مشکلات مادی، هزینه‌های مختلف از جمله چاپ، صحافی، مقوا، کاغذ و دیگر مسائل مطرح است؛ همه این موارد باید از طرف ناشر به صورت نقدی پرداخت شود، در صورتی که همه پرداخت‌ها به ناشر، با چک‌های مدت‌دار ۹ و ۱۰ ماهه است.
بالا رفتن قیمت همه اقلام مورد نیاز برای چاپ کتاب، موجب شده قیمت کتاب افزایش یابد؛ پس این کالا به‌تدریج از سبد خانواده حدف می‌شود. متعاقب این اتفاق، فرهنگ جامعه پایین می‌آید. به نظرم یکی از مهم‌ترین وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد، بالا بردن سطح فرهنگ جامعه و تعداد مخاطب‌های کتابخوانی است که باید از سنین پایین، برای عادت کردن به کتابخوانی روی آنها برنامه‌ریزی شود.
درخواست از دولت برای تجهیز کتابخانه‌ها
ناشران پیش از این نیز با مشکلات جدی برای ادامه فعالیت روبه‌رو بودند، چگونه ممکن است در شرایط کنونی که کرونا موجب کاهش خرید کتاب شده‌است، به ناشران برای ادامه فعالیت کمک شود؟
_ آنچه روی آن تاکید دارم این است که دولت باید کتابخانه بسازد؛ از ناشران کتاب بخرد و کتابخانه‌ها را تجهیز کند؛ تنها در این صورت است که می‌توانیم کاری کنیم سطح کتابخوانی در جامعه رشد کند.
افراد توان خرید هر کتابی را با قیمت امروزی ندارند. کتابخانه‌های فعال بودجه کمی دارند و تجهیز نمی‌شوند. بودجه تجهیز کتابخانه وقتی کم باشد فاجعه است. برای افراد هر مملکت بالا رفتن سطح دانش و کتابخوانی موجب ارتقای فرهنگ آن کشور می‌شود. از دولت می‌خواهم، کتابخانه‌ها را تجهیز کند و کتابخانه‌های مدارس را افزایش دهد.
جدا از دوران شیوع کرونا، در هفت سالی که دولت سر کار است، می‌توانست کتابخانه‌ها را در سطح مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی و مراکز تحقیقاتی رشد دهد، اما این کارها با توجه به مشکلات اقتصادی کمتر انجام شده است. عملا کتابخانه‌های ما تحلیل رفته‌اند. گاهی کودکان که وارد کتابخانه می‌شوند، چیزی پیدا نمی‌کنند و سریع از آن خارج می‌شوند، زیرا کتاب جدید به کتابخانه نمی‌رود.
خرید کتاب از طرف وزارت ارشاد پاسخگوی ضرر ناشران نبود
اقداماتی مانند خرید کتاب از ناشران برای تجهیز کتابخانه‌ها انجام شد، این اقدام کافی نیست؟
_ از هر عنوان کتاب ۵۰ یا ۱۰۰ نسخه خریداری شد. با این تعداد، دردی از کتابخانه‌ها و ناشران دوا نمی‌شود. در دوره‌های قبلی، جدا از خرید کتابخانه‌ها، موسسه خانه کتاب از هر عنوان ۵۰ نسخه خرید می‌کرد و به دانشگاه‌ها می‌داد، این روند به ناشران و دانشگاه‌ها کمک می‌کرد. به خصوص اینکه امسال نمایشگاه کتاب برگزار نشد. هرسال موسسه‌ها و دانشگاه‌ها از ناشران کتاب می‌خریدند، اما امسال انجام نشد. هنوز مشخص نیست که بودجه نمایشگاه کتاب در طرحی هزینه شده است یا نه.
از طرف انجمن صنفی زنان ناشر به معاونت وزارت ارشاد نامه دادیم و درخواست کردیم از محل این بودجه، از ناشرانی که برای نمایشگاه کتاب تهران، کتاب چاپ کرده بودند، خرید کرده و کتابخانه‌ها را تجهیز کنند، اما هنوز پاسخی دریافت نکردیم. خرید کتاب از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد مانند سال‌های گذشته ادامه داشت، اما این مقدار خرید پاسخگوی نیاز ناشران و جبران کننده ضررهای آنها نیست.
آیا ناشران در چنین وضعیتی می‌توانند برای بهبود وضعیت فعالیت خود، اقدامی کنند؟
_ به تنهایی از کتاب‌های نشر گل‌آذین هدیه می‌دهم زیرا از طرف مساجد و کتابخانه‌های شهرستان‌ها کتاب می‌خواهند اما مگر ناشر چقد می‌تواند هدیه دهد. اگر نهاد کتابخانه‌ها این خرید را انجام دهد، ناشران و مردمی که از کتابخانه‌ها استفاده می‌کنند، می‌توانند از تازه‌های نشر استفاده کنند، اما این اتفاق نیفتاده است. هر سال از نمایشگاه‌ها برای مدارس خرید می‌شد، اما امسال این اتفاق هم نیفتاد؛ اینها همه ضرر برای ناشر است.
ناتوانی در استفاده از امکان فروش در فضای مجازی
آیا فروش اینترنتی در این دوران می‌تواند مشکلی از ناشران حل کند؟ آیا دولت می‌تواند چنین زیرساختی را برای ناشران تهیه کند؟
این راهکاری است که باید رویش کار شود. الان هر کسی در خانه نشسته و می‌تواند وسائل خود را بفروشد. سامانه‌هایی که در فضای مجازی به وجود آمده، این امکان را به کاربران می‌دهد. اگر ناشری توانست در این دوران با فروش اینترنتی کتاب‌هایش را با راهکاری که خود طراحی کرده، بفروشد. این کار، نوآوری او بوده زیرا بسیاری از ناشران نتوانستند از این امکان استفاده کنند. این فرصتی است که فضای مجازی در اختیار همگان قرار داده است.
در شرایط کنونی که زیرساخت‌های تشکیل نمایشگاه مجازی کتاب فراهم نیست، برگزاری اینگونه نمایشگاه‌ها را به نفع عموم ناشران و مردم نمی‌دانم. به این دلیل نمایشگاه کتاب تهران مورد قبول مخاطب و ناشر است که هرکس از هرجایی می‌توانست از آن استفاده کنند؛ نمایشگاه کتاب تهران می‌توانست کمک بزرگی برای نقدینگی ناشران و کمک به مردم باشد تا بتوانند کتاب را با تخفیف بخرند، اما فضای مجازی این امکان را نمی‌دهد. شاید این امکان در سال‌های بعد فراهم شود اما در شرایط کنونی موافق نیستم. هزینه‌ای می‌شود و برای عده‌ای محدود، مفید خواهد بود. منافع فردی و نه جمعی را به همراه خواهد داشت.
سامانه کارا در این دوران راه‌اندازی شد تا به ناشران وام دهد، این سامانه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
_ به ناشران وام کرونا دادند. به این صورت که به ازای هر کارمند ۱۶ میلیون وام؛ اما ما باید این وام را برگردانیم، مگر در این دوران با فروش اندکی که هست و وضعیت اقتصادی جامعه که باعث کاهش خرید شده است، می‌توانیم این وام را برگردانیم؟ البته این وظیفه ماست که برگردانیم، اما آیا به ناشر فشار نمی‌آورد؟ این روش داروی مسکن است اما عملا دردی را درمان نمی‌کند.
اجرای طرح‌های حمایتی باید آسیب‌شناسی شود
طرح‌های حمایتی خانه کتاب و ادبیات ایران، در هر دوره امکان خرید با تخفیف را برای مخاطبان مهیا می‌کند، هدف این طرح حمایت از ناشران و کتابفروشان اعلام شده است، نظر شما درباره اجرای آن چیست؟
_ طرح‌های حمایتی خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار می‌شود، اما به عنوان ناشر از این طرح سودی برای خود ندیدم و شاهدم که فقط تعداد اندکی از مردم از این مساله آگاهند و می‌توانند کتاب بخرند. شاید اجرای این طرح‌ها برای کتابفروشان مفید باشد. همه این مسائل باید کارشناسی و آسیب‌شناسی شود تا کمک‌هایی که می‌شود فقط مُسکن نباشد بلکه بتواند سطح فرهنگ را رشد دهد.
ارائه کاغذ با یارانه دولتی دیگر اقدامی بود که برای ناشران انجام شد، این امکان می‌تواند به ادامه فعالیت ناشران کمک کند؟
_ کاغذی که با یارانه ارائه می‌شود، به اندازه نیاز برای چاپ کتاب نیست. با میزانی که ناشران درخواست دارند، کاغذ دریافت نمی‌شود، اما کمک بزرگی بود که با زحمت تهیه و ارائه می‌شود.
نخستین چیزی که می‌تواند به ناشران کمک کند خرید نقدی وزارت فرهنگ و ارشاد و بعد از آن تجهیز کتابخانه‌هاست. می‌توان آنقدر کتابخانه در ایران ساخته و تجهیز شود که حتی ناشران هم نتوانند به میزان مورد نیاز کتابخانه‌ها، کتاب چاپ کنند، اما عملا این سیاست‌ها به فراموشی سپرده شده است.
نظر شما