پس از کش و قوس‌ها و تأیید و تکذیب‌هایی که تقریباً از ابتدای سال آغاز شد، در نهایت، دولت، مجلس و قوه‌قضاییه به این جمع‌بندی رسیدند که یارانه بنزین، کم و مصرف بنزین، سهمیه‌بندی شود. شورای عالی هماهنگی اقتصادی قوای سه‌گانه، در مصوبه‌ای که شرکت پخش فرآورده‌های نفتی، در دقایق ابتدایی بامداد جمعه ۲۴ آبان به آن استناد کرد، تصمیم به سهمیه‌بندی و حذف بخشی از یارانه انرژی گرفت؛ تصمیمی که عموم مردم نسبت به اتخاذ آن، اطلاعی نداشتند و روز آخر هفته را با غافلگیری، آغاز کردند. این غافلگیری اعتراضات در برخی شهرها را به دنبال داشت و سیاست‌های جبرانی دولت را تا حدودی به حاشیه برد؛ سیاست‌هایی که منابع آزادشده این اصلاح قیمتی، یعنی ۳۰ هزار میلیارد تومان را به ۱۸ میلیون خانوار ایرانی که جمعیتی ۶۰ میلیون نفری هستند، اختصاص می‌دهد.
مهم‌ترین اخبار بنزینی سال جاری، بازگشت کارت‌های سوخت بود که گمانه‌زنی‌هایی را درباره افزایش قیمت بنزین و سهمیه‌بندی، سر زبان‌ها می‌انداخت، اما هر بار، تکذیب می‌شد. استفاده از کارت سوخت که از بهار ۱۳۹۴ و با حذف سهمیه‌بندی و نرخ دوم بنزین، به‌تدریج کنار گذاشته شده بود، تقریباً از اواسط سال ۱۳۹۷ دوباره مطرح شد.
چه کسانی سهمیه‌بندی بنزین را رد کردند؟
دلیل اصلی بازگشت کارت سوخت، مدیریت مصرف و جلوگیری از قاچاق عنوان می‌شد. با این حال، در اظهارنظرهای چند ماه اخیر مسئولان، کمتر نشانه‌ای از سهمیه‌بندی مجدد و افزایش قیمت بنزین دیده می‌شد. در خرداد ماه بود که شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در اطلاعیه‌ای اعلام کرد عرضه بنزین به خودروها از ۲۰ مرداد، فقط با ارائه کارت هوشمند سوخت انجام می‌شود.
عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در تیرماه گفته بود: «بعید می‌دانم سهمیه‌بندی بنزین اجرایی شود». بیژن زنگنه، وزیر نفت نیز در شهریورماه و پس از جلسه با شورای عالی هماهنگی اقتصادی با حضور سران قوا، گفته بود که هنوز در مورد افزایش قیمت حامل‌های انرژی تصمیم نهایی گرفته نشده است. وی در مهرماه و در حاشیه پنجمین کنگره نفت و نیرو، از احتمال سهمیه‌بندی و افزایش قیمت بنزین در سال ۱۳۹۹ خبر داده بود.
چه کسانی موافق کاهش یارانه سوخت بودند؟
یارانه روزانه ۲۱ میلیون دلاری دولت به بنزین، که برخی آن را عامل اصلی قاچاق به کشورهای همسایه می‌دانند، از چشم پژوهشگران اقتصادی و جامعه دانشگاهی نیز دور نبوده و در ماه‌های گذشته، پژوهشگران و جامعه دانشگاهی نیز واکنش‌هایی به قیمت حامل‌های انرژی و سوخت داشتند.
در یک پیشنهاد که به‌عنوان نامه ۴۰ اقتصاددان جوان معروف شد، حذف تدریجی یارانه حامل‌های انرژی و جایگزینی درآمد پایه همگانی مطرح شد. در پیشنهاد دیگری که توسط اندیشکده حکمرانی شریف تدوین شد، ایجاد بازار متشکل برای مبادله سهمیه سوخت مورد تأکید بود تا به‌وسیله آن، سهمیه سوخت، نه‌فقط به جمعیت دارای خودرو که بر اساس آمارها حدود ۴۳ درصد افراد جامعه هستند، بلکه به همه افراد جامعه و به‌صورت قابل مبادله، تعلق گیرد.
با این حال، در نهایت سران قوا تصمیم گرفتند با سهمیه‌بندی و حذف بخشی از یارانه بنزین، منابع آزادشده را به بخشی از خانوارها و بر اساس بُعد خانوار، تخصیص دهند. قیمت بنزین از سال ۱۳۹۲ تا کنون، سه‌بار اصلاح شده است؛ از ۴۰۰ تومان به ۷۰۰ تومان در سال ۱۳۹۳، از ۷۰۰ تومان به 1000 تومان در سال ۱۳۹۴ و حالا آبان ۱۳۹۸ و نرخ‌های جدیدی که بر اساس نوع خودرو و میزان مصرف، اعلام شده‌اند.
منابع اصلاح قیمتی کجا می‌رود؟
قیمت بنزین معمولی سهمیه‌ای، لیتری ۱۵۰۰ تومان، بنزین معمولی آزاد، لیتری 3000 تومان و بنزین سوپر، لیتری ۳۵۰۰ تومان تعیین شده است. سواری شخصی بنزینی در هر ماه ۶۰ لیتر، تاکسی بنزینی ۴۰۰ لیتر، موتورسیکلت ۲۵ لیتر، وانت کم‌مصرف بنزینی ۲۰۰ لیتر، وانت پرمصرف بنزینی ۳۰۰ لیتر و آمبولانس ۵۰۰ لیتر سهمیه دارند. همچنین سهمیه خودروهای بنزینی بیشتر از خودروهای دوگانه‌سوز در نظر گرفته شده است. پیش‌بینی شده بر این اساس، ۳۰ هزار میلیارد تومان از منابع یارانه بنزین، آزاد می‌شود.
محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده که این ۳۰ هزار میلیارد تومان، برای حمایت معیشتی به ۱۸ میلیون خانوار ایرانی یعنی جمعیتی معادل ۶۰ میلیون نفر و بر اساس بُعد خانوار تخصیص داده می‌شود. این پرداخت، علاوه بر یارانه نقدی ماهانه است و بر اساس آن، خانوارهای یک نفره، ۵۵ هزار تومان، دو نفره، ۱۰۳ هزار تومان، سه نفره، ۱۳۸ هزار تومان، ۴ نفره، ۱۷۲ هزار تومان و خانوارهای پنج نفره و بیشتر، ۲۰۵ هزار تومان دریافت خواهند کرد.
چه گروه‌هایی سهمیه ویژه خواهند داشت؟
تأثیر افزایش قیمت بنزین بر خدمات حمل و نقل، بر کسی پوشیده نیست. به همین دلیل، فعالان بخش حمل و نقل، از برخی تسهیلات برخوردار خواهند بود تا هزینه حمل و نقل، افزایش ناگهانی نداشته باشد. فارغ از درست یا نادرست بودن این تصمیم، اعلام شده که تاکسی‌های آنلاین، سرویس‌های مدارس و هواپیماها، افزایشی در قیمت‌های خود نخواهد داشت. همچنین برنامه‌های مشابهی برای خودروهای مسافربر خطی و بین‌شهری، آژانس‌های مسافربری و آموزشگاه‌های رانندگی در نظر گرفته شده است.
افزایش قیمت بنزین، تورم‌زاست؟
عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در صفحه خود در فضای مجازی، با اشاره به محاسبات اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی، نوشت: «تأثیر افزایش امروز قیمت بنزین در تورم، در حدود چهار واحد درصد در سال خواهد بود.»
در نشست فوق‌العاده ستاد تنظیم بازار در عصر جمعه نیز، سازوکارهای نظارتی، برای کنترل قیمت‌ها و جلوگیری از تخلفات، در نظر گرفته شده است. سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، بازرسی اصناف و همچنین تعزیرات حکومتی مکلف شده‌اند در چند بخش مختلف به‌صورت ویژه در سطح بازار، قیمت‌ها را به‌دقت رصد و کنترل کنند.
افزایش قیمت بنزین بر مصرف آن مؤثر است؟
مصرف بنزین، ناشی از عرضه و تقاضا برای حمل و نقل است و در نتیجه می‌توان گفت اگر عرضه و تقاضای بخش حمل و نقل، در اثر تغییر قیمت بنزین تغییر کند، مصرف بنزین نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
مقایسه قیمت و میزان مصرف بنزین از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۷ نشان می‌دهد اگر چه با تغییر قیمت بنزین، میزان مصرف کاهش می‌یابد، اما نوعاً پس از چند دوره، مصرف به سطح قبلی خود باز می‌گردد و در مسیر بلندمدت خود قرار می‌گیرد؛ هرچند افزایش قیمت ضربه‌گیر رشد مصرف است. شاید افزایش تدریجی و مستمر بنزین (تعدیل قیمت آن متناسب با نرخ تورم) راهکاری باشد که دولت‌های مختلف باید مد نظر خود قرار دهند. اساساً تجربه شده سرکوب قیمتی در رابطه با هر کالا یا خدمتی، پس از چند سال منتج به افزایش بی‌رویه مصرف آن می‌شود و دولت‌ها پس از مدتی یا ناچار به تعدیل قیمت آن می‌شوند یا قیمت واقعی آن کالا خود را به اقتصاد تحمیل می‌کند. این همان مسئله‌ای است که دولت‌های مختلف در بازار ارز نیز با آن روبه‌رو بوده‌اند، دوره‌های تکراری سرکوب چندساله قیمت و افزایش ناگهانی قیمت.
نظر شما