به گزارش ایرناپلاس، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بخش زیادی از زندگی انسان‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. این امکانات به تنهایی توانسته فرهنگ، آداب و رسوم و خلق‌وخوی مردم را تحت تاثیر خود قرار دهد. این تغییرات البته سن و سال هم نمی‌شناسد و همه افراد، از جوانان تا افراد میانسال، تحت تاثیر فضای مجازی قرار گرفته‌اند. طبیعی است بسیاری از محتواهای این فضا برای همه مناسب نیستند و هر کس در هر سنی باید از محتوای مناسب خود استفاده کند.
مساله محتواهای فضای مجازی وقتی جدی می‌شود که کودکان بخواهند وارد این فضا شوند و به جست‌وجو و سرگرم شدن در این دنیای پیچیده و رنگارنگ بپردازند. کودکان کنجکاوی که شخصیتشان در حال شکل‌گیری است و از هر چیزی که می‌بینند و می‌شنوند تاثیر می‌گیرند.
تقریبا یک سالی است که کودکان برای حضور در فضای مجازی دلیل موجهی یافته‌اند؛ کرونا و آموزش‌های آنلاین. با پیش آمدن این شرایط، کودکان در کنار تحصیلشان با محتواهای دیگر هم آشنا می‌شوند و روشن است که باید به فکر تولید محتوای مناسب برای رده‌های سنی مختلف کودکان و نوجوانان باشیم.
مجلس شورای اسلامی در بودجه سال ۱۴۰۰ مبلغ کلانی به عنوان تولید محتوا در فضای مجازی اختصاص داده است اما عجیب اینکه این مبلغ را در اختیار دو سازمانی قرار داده که بودجه جداگانه دارند و حتی از پس وظایف کنونی خود برنمی‌آیند و به نوعی تولید محتوا را انحصاری کرده است.
در همین رابطه و درباره ضرورت تولید محتواهای مناسب و استاندارد برای کودکان در فضای مجازی توسط متولیان و مسئولان این حوزه، با حسین کرمانی پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی گفت‌وگو کردیم.
چه کسانی و کجا، باید چه محتواهایی تولید کنند؟
کرمانی درباره ضرورت تولید محتواهای مناسب و استاندارد برای کودکان در فضای مجازی به خبرنگار ایرناپلاس گفت: به طور قطع باید این اتفاق بیفتد اما فضای مجازی یک مساله چند بعدی است. یعنی وقتی از فضای مجازی صحبت می‌کنیم باید مشخص شود منظور ما وب ۱، اینترنت، وب ۲ یا رسانه‌های اجتماعی است. چون صحبت درباره هر یک از آنها الزامات خاص خود را دارد و ادبیات مفهومی و نظری متفاوتی دارند.
از طرف دیگر وقتی کودک با فضای مجازی پیوند می‌خورد به مساله‌ای تبدیل می‌شود که این مساله به چند بخش مختلف از جمله میزان دسترسی، چگونگی دسترسی به اینترنت و رسانه‌های اجتماعی تقسیم می‌شود.
در حال حاضر عامه مردم درکی که از اینترنت دارند مبتنی بر همان درک از رسانه‌های اجتماعی است. یک بحث این است که کودک چه میزان دسترسی داشته باشد و بحث دیگر، محتوایی است که باید برای او تولید شود. این مساله بسیار مهمی است که چه کسانی و کجا باید چه محتواهایی را تولید کنند. موضوع دیگر، شیوه نمایش و استفاده از این محتواها، تصاویر یا فیلم‌هایی برای کودکان در رسانه‌های اجتماعی است.
تاثیر اینترنت بر توانایی‌های اجتماعی و هوش کودک
وی با شرح دلایل مخالفان و موافقان حضور کودکان در فضای مجازی و استفاده آنها از اینترنت بیان کرد: بحث دسترسی کودک به محتوای فضای مجازی چند مساله دارد؛ برای نمونه این فضا می‌تواند شیوه جامعه‌پذیری کودک را عوض کند. می‌تواند روی توانایی‌های اجتماعی، هوش هیجانی، خلق‌وخو و درک کودک تاثیر بسیار بگذارد. طبق قوانین در نظر گرفته شده اگر افراد تا ۱۸ سالگی را کودک در نظر بگیریم متوجه می‌شویم کودک در سنی است که در حال کشف جهان و شناسایی آن است و در سنین پایین‌تر آگاهی کاملی ندارد که بخواهد خودآگاهانه در مورد مسائل مختلف و حتی حضور و استفاده از اینترنت تصمیم بگیرد. بنابراین مساله‌ای که از دیرباز مطرح بوده این است که آیا اساسا کودکان باید از اینترنت استفاده کنند یا خیر؟
به گفته کرمانی، طرفداران استفاده نکردن کودکان از اینترنت بر جنبه‌های منفی آن، چون آثار سوء روانی و جامعه‌پذیری بر کودکان تاکید می‌کنند اما آنهایی که موافق استفاده از آن هستند بر جنبه اجتماعی این قضیه تاکید دارند.
وی معتقد است: طبق نظر موافقان، کودکی که به اینترنت دسترسی ندارد وقتی در محیط دوستانش یا در محیط‌های کودکانه دیگر قرار بگیرد که دوستانش مدام از تجربه‌هایشان از اینترنت و فضای مجازی صحبت کنند، گویی کودک به نوعی خود را با آنها مقایسه می‌کند و احساس محرومیت اجتماعی به او دست می‌دهد. در هر صورت شرایط به گونه‌ای شده که نمی‌توان کودک را از فضای مجازی محروم کرد.
صداوسیما و آموزش‌وپرورش؛ دو نهاد متولی
با شیوع کرونا و اجبار استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی برای تحصیل، بحث و اهمیت محتواهای فضای مجازی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. ترس خانواده‌ها از یک‌سو و ناچار بودن آنها برای در اختیار قرار دادن ابزار هوشمند و اینترنت به فرزندانشان این مساله را مطرح می‌کند که در این شرایط باید چگونه با کودکانشان تعامل کرد؟
کرمانی در این زمینه گفت: به دلیل آنلاین شدن تحصیل کودکان دیگر نمی‌توان به کودک بالای هفت سال اجازه نداد که در فضای مجازی باشد. اما در زمان آموزش در فضای مجازی، ممکن است کودک به سایت‌های دیگری برود و محتواهای دیگری را مشاهده کند. یعنی خود را فقط به بحث‌های درسی در اینترنت محدود نمی‌کند. راه‌حل، آموزش درست است که ما در این موضوع به طور وحشتناکی خلاء داریم. اما آموزش درست باید از سوی چه کسانی باشد؟ این آموزش باید از طرف صداوسیما باشد؛ هر چند تلویزیون به گونه‌ای است که اگر خاموش باشد مفیدتر از این است که روشن باشد.
دیگری آموزش‌وپرورش است که یک سازمان ایستا و راکد است. البته معلمانی هستند که زحمت می‌کشند و ما منکر زحمات آنها نیستیم و حتی به دلیل کرونا چالش‌های بسیاری هم برای آنها ایجاد شده است. گروه دیگر خانواده‌ها هستند. متاسفانه خود خانواده‌ها هم در این زمینه آموزش‌های لازم را ندیده‌اند چون برایشان دغدغه و مساله نیست و این موضوع به حال خود را رها شده است.
نباید فقط کودک را در نظر گرفت
این پژوهشگر درباره ویژگی‌های محتواهای استاندارد و مناسب کودکان در فضای مجازی و تولید این محتواها توسط نهادهای متولی بیان کرد: به نظرم صداوسیما و آموزش‌وپروش، دو نهاد عمده‌اند که در این حوزه به شدت تاثیرگذارند؛ البته در جاهای دیگر مانند پژوهشکده فضای مجازی نیز می‌توانند به این قضیه ورود کنند که این کار را انجام نمی‌دهند
باید به این نکته توجه شود که وقتی برای کودکان درباره تولید محتوا و بسته محتوایی صحبت می‌شود، فقط خود کودک را نباید در نظر گرفت. بلکه برای معلم، والدین نیز درباره شیوه تعامل با کودک باید محتوا تولید شود.
جذاب بودن محتواها
کرمانی تاکید دارد، اگر بخواهیم برای فضای مجازی تولید محتوا کنیم باید پژوهش‌هایی انجام شود و برخی محتواهای درسی و کمک آموزشی تولید شود. در کنار این محتواها باید وقتی کودک از اینترنت استفاده می‌کند به محتواهایی دسترسی داشته باشد که جذاب و سرگرم کننده هم باشند که در آنها بُعد آموزشی و اخلاقی نیز تدوین شده باشد. در این صورت معلم یا پدر و مادر می‌توانند به کودک پیشنهاد دهند که اگر می‌خواهید به فضای مجازی بروید به بخشی بروید که کتاب‌های خواندنی در آن وجود دارد یا به موزه آنلاین بروید یا به جاهای دیگر سر بزنید. اما به دلیل اینکه این مساله دغدغه‌شان نیست، به تولید چنین محتواهایی دست نمی‌زنند و برایشان اهمیتی ندارد.
اهمیت ایدئولوژیک نبودن محتواهای تولید شده
این پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی در خصوص اهمیت ایدئولوژیک نبودن محتواهای تولید شده در فضای اجتماعی یادآوری کرد: باید به این نکته نیز توجه شود که اگر بخواهند تولید محتوا کنند نباید دست به تولید محتواهای ایدئولوژیک بزنند، چون چنین محتوایی هیچ جذابیتی برای کودک ندارد. در برخی محتواهای موجود به روحیات کودک، نیازها و مقتضیات دوران کودکی هیچ توجهی نشده است؛ این دسته از تولیدات نه تنها مورد توجه و استفاده کودک واقع نمی‌شود بلکه آنها را پس می‌زند. در تولید محتوا به طور حتم باید ارزش‌های اخلاقی رعایت شود اما ارزش‌های اخلاقی با ارزش‌های ایدئولوژیک متفاوت است.
کودک را نمی‌توان مجبور کرد چیزهایی که شما دوست دارید را نگاه کند اما باید تلاش کرد محتوای مناسب برای آن تولید شود و در اختیارش گذاشته شود تا با امید و انگیزه از این محتوا استفاده کند. در هر صورت نکته نهایی اینکه بسیاری از مسائل به طور عمده توسط مسئولان انکار می‌شود و برخی از این پیچیدگی‌ها درک درستی ندارند.