به گزارش ایرناپلاس، آمار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی از روند نفوذ اینترنت در کشور، گویای ضریب نفوذ ۹۴ درصدی اینترنت است. به بیان دیگر از هر ۱۰۰ نفر در کشور ۹۴ نفر از اینترنت استفاده می‌کنند. این خبر می‌تواند خبر خوب و مثبتی باشد. اما وقتی به این فکر کنیم که ممکن است از میان این ۹۴ درصد بیش از یک سوم آنها کودک و نوجوان هستند، اوضاع شکل دیگری به خود می‌گیرد.
با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس، ادامه تحصیل دانش‌آموزان فقط با اینترنت و فضای مجازی امکان‌پذیر شد. اما می‌دانیم در فضای مجازی محتواهایی هم وجود دارد که اصلا مناسب کودکان و نوجوانان نیست. به هر حال وقتی کودک یا نوجوانی گوشی هوشمند، تبلت یا لپ‌تاپ در اختیار می‌گیرد و ساعت‌ها در کلاس آنلاین شرکت می‌کند ناخودآگاه و از سرکنجکاوی ممکن است در اقیانوس عظیم فضای مجازی با مسائلی آشنا شود که از نظر روحی برایش آسیب‌زننده باشد. با به وجود آمدن این شرایط بحث سیاست‌گذاری‌ها فضای مجازی برای کودکان مطرح می‌شود.
به راستی چه سیاست‌ها و اقداماتی در فضای مجازی تاکنون صورت گرفته تا کودکان و نوجوانان ما به راحتی و به دور از هر گونه صدمه بتوانند از فضای مجازی استفاده کنند و از آن بهره ببرند. اصلا آیا این سیاست‌گذاری‌ها می‌توانند موثر باشند و باید بیشتر به چه جنبه‌هایی از آن توجه کرد؟
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها با دکتر امیرعبدالرضا سپنجی مدرس دانشگاه گفت‌وگو کردیم.
فیلترینگ تنها مسیری که در این سال‌ها می‌شناسیم
سپنجی درباره ضرورت سیاستگذاری در فضای مجازی برای کودکان و چگونگی اعمال این برنامه‌ها به خبرنگار ایرناپلاس گفت: بحث سیاستگذاری در هر حوزه‌ای مهم و اثرگذار است، به ویژه اینکه کودکان حساس‌ترین و تاثیرپذیرترین گروه در برابر محتواهای رسانه‌ای هستند. به همین دلیل باید با دقت و حساسیت بیشتری به بحث سیاستگذاری برای کودکان پرداخت و در اسرع وقت هم این مهم صورت گیرد.
بزرگسالان هر محتوایی را که بخواهند به هر طریقی که باشد به آن دسترسی پیدا می‌کنند. اما شرایط برای کودکان در همه جای دنیا متفاوت است. کشورهای مختلف محدودیت‌های جدی را در فضای سایبری، شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک و اینستاگرام یا پیام‌رسان‌های تلفن همراه برای کودکان قائل هستند. برای مثال در کشور آلمان افراد زیر ۱۷ سال نمی‌توانند لاگین کنند یا اکانتشان را در فیسبوک بسازند. اما متاسفانه در کشور ما تنها مسیری که در این زمینه و در این سال‌ها می‌شناسیم، فیلترینگ است. در بسیاری از مواقع مردم با عملشان نشان داده‌اند که بیشتر از شبکه‌ای استفاده می‌کنند که اساسا نه مخل امنیت است و نه مخل فرهنگ اما لجبازانه همچنان فیلتر است. این اتفاق هزینه‌های مضاعفی را در بحث اینترنت و کاهش سرعت به شبکه و به مردم تحمیل می‌کند.
در بسیاری از مواقع مردم با عملشان نشان داده‌اند که بیشتر از شبکه‌ای استفاده می‌کنند که اساسا نه مخل امنیت است و نه مخل فرهنگ اما لجبازانه همچنان فیلتر است. این اتفاق هزینه‌های مضاعفی را در بحث اینترنت و کاهش سرعت به شبکه و به مردم تحمیل می‌کند.مساله اجتماعی راه حل اجتماعی دارد نه راه حل امنیتی
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در کنار سیاستگذاری باید آموزش و ارتقای سواد رسانه‌ای و سواد آنلاین را جدی بگیریم، درباره نقش خانوداه و مدارس در چگونگی استفاده کودکان از فضای مجازی بیان کرد: در مدارس و خانواده‌ها باید این امر را برای کودکانمان جدی بگیریم. باید خانواده‌ها آموزش ببینند و پدر و مادرها نسبت به بحث رسانه آگاه و هوشیار باشند.
در گذشته تنها تلویزیون و رادیو بود که البته در آن حوزه هم والدین به سواد رسانه‌ای نیاز داشتند. در حال حاضر فضای سایبری وجود دارد که پیچیدگی‌های بیشتری داشته به همین دلیل باید از سنین بسیار کم و حتی پیش از دبستان بدانیم که با بچه‌ها چگونه تعامل کنیم و به آنها آموزش دهیم که چه محتوایی مناسب است و هر چیزی را نباید ببینند.
در کشور ما شورایی در این رابطه راه‌اندازی شده که کارهایی را هم انجام داده، البته نمی‌خواهم بگویم که عملکردش منفی است اما در نهایت نتیجه کارشان به مسیری ختم می‌شود که بر طبق آن فلان شبکه یا فلان اپلیکیشن را فیلتر می‌کنند در حالی که این کار پاسخگو نیست.
سپنجی با تاکید بر اینکه وقتی برخی از این فضاها فیلتر می‌شود کودکان می‌توانند با استفاده از فیلترشکن‌ها محتواهای چند برابر بدتر را دانلود و مشاهده کنند، افزود: وقتی از طرف والدین نظارت درست وجود داشته باشد و جامعه این مسئولیت را احساس کند، طبعا شرایط می‌تواند مناسبتر باشد. در برخی موارد این آگاه‌سازی کمک‌کننده است و فیلتر کردن خیلی پاسخگو نخواهد بود. مساله اجتماعی راه‌حل اجتماعی دارد نه راه‌حل امنیتی و قضایی.
سواد آنلاین چیست؟
سواد رسانه‌ای و آموزش آن برای همه و بویژه کودکان در استفاده از فضای مجازی لازم است اما تا چه اندازه به این مساله در جامعه ما اهمیت داده می‌شود؟
سپنجی پاسخ داد: معمولا این حوزه‌ها کارگاه‌های آموزشی دارد. یعنی به والدین و مربیان مدارس آموزش می‌دهند. به طور مثال همین که ابزارهای دیجیتال مانند موبایل، تبلت، لپ‌تاپ و ... را در اختیار کودکان قرار دهیم یا ندهیم و اصولا در چه سنی باید این اتفاق بیفتد،از مولفه‌های سواد آنلاین یا سواد رسانه‌ای است.
اصلا به هیچ وجه توصیه نمی‌شود که گوشی‌های هوشمند در اختیار نوجوانان زیر ۱۶ سال قرار بگیرد. متاسفانه بسیاری از خانواده‌ها فکر می‌کنند اگر فلان گوشی را در اختیار بچه دو سه ساله‌شان قرار دهند کار بسیار خوبی انجام داده‌اند و حتی گاهی اوقات به دلیل چشم و هم‌چشمی این کار را می‌کنند.
موبایل گاهی می‌تواند به کودک امنیت دهد، البته نه گوشی هوشمند؛ بلکه یک گوشی معمولی. به طور نمونه مواقعی که والدین سر کار باشند و بخواهند رفت‌وآمدهایشان را با کودکشان هماهنگ کنند یا با بروز مشکلی، کودک سریعا به مادر، پدر و خانواده‌اش اطلاع دهد. اما گوشی هوشمند طبیعتش متفاوت است. حتی بزرگسال نیز باید آموزش‌هایی ببینند و سپس از آن استفاده کنند.
رسانه‌ها امتیاز هستند
به گفته سپنجی، اینکه در فضای مجازی چه داده‌هایی را به اشتراک بگذاریم و با چه کسانی تعامل داشته یا نداشته باشیم بسیار اهمیت دارد. کودکان نباید هر محتوایی را ببینند. باید به رده سنی و زمان استفاده از آنها بسیار توجه کنیم. این دو مورد مولفه‌های بسیار مهمی هستند.
به طور نمونه، افراد بزرگسال نیز نباید چهار ساعت مدام از موبایل استفاده کنند. توصیه برای نوجوانان زیر ۱۵ سال و کودکان این است که هر چند روزانه چند ساعت آموزش آنلاین دارند اما در طول روز بیشتر از دو ساعت به صورت تفریحی از تلویزیون و ابزارهای دیجیتال مثل موبایل، تبلت و ... استفاده نکنند.
ابزارهای دیجیتال و رادیو تلویزیون حق بچه‌ها نیست بلکه رسانه‌ها امتیاز هستند. به طور نمونه اگر کودکی تکالیفش را درست انجام داد یا حرف والدین را گوش کرد یا کمکی که لازم بود در خانه انجام داد، می‌توانند نیم ساعت کارتون ببیند یا نیم ساعت از بازی مناسب سن خودش در موبایل یا تبلت، استفاده کند. همه این موارد آموزه‌هایی است که در سواد آنلاین و سایبری می‌گنجد. هر چه خانواده‌های ما این نکات را بیشتر بدانند کمتر دچار آسیب می‌شوند.
افراد بزرگسال نیز نباید چهار ساعت مدام از موبایل استفاده کنند. توصیه برای نوجوانان زیر ۱۵ سال و کودکان این است که هر چند روزانه چند ساعت آموزش آنلاین دارند اما در طول روز بیشتر از دو ساعت به صورت تفریحی از تلویزیون و ابزارهای دیجیتال مثل موبایل، تبلت و ... استفاده نکنند.آموزش چارچوب بهره‌مندی از فضای سایبری به کودکان
شاید تا سال گذشته این امکان وجود داشت که استفاده از گوشی هوشمند و دیگر ابزارهایی که به راحتی کودکان را به فضای مجازی وارد می‌کند را از دسترسشان دور نگه داشت. اما با شیوع ویروس کرونا و تعطیل شدن مدارس، دانش‌آموزان باید به صورت آنلاین تحصیل کنند. با این شیوه کودکان مجبورند از فضای مجازی استفاده کنند، به همین جهت ناخودآگاه از دیگر امکانات این فضا باخبر می‌شوند. با به وجود آمدن این شرایط، خانواده‌ها باید در مقابل این اتفاقات چگونه عمل کنند؟
سپنجی پاسخ داد: بسیاری از مولفه‌ها و آموزه‌های اخلاق فردی و اجتماعی ما در اخلاق رسانه نیز تبلور پیدا کرده است. ما برخی کارها را در جمع انجام نمی‌دهیم. به طور نمونه با لباس خانه در خیابان و کوچه راه نمی‌رویم یا اعمال شخصی خود را در فضای بسته خانه و دور از چشم بقیه انجام می‌دهیم. پیشنهاد ما این است که رایانه، تبلت، موبایل یا هر چیز دیگری که قرار است کودک از آن استفاده کند در فضای عمومی که نظارت والدین بر آنها وجود داشته باشد، در اختیار بچه‌ها باشد. البته نه به این معنا که به کودکان احساس ناامنی بدهیم یا مدام کارهای آنها را رصد کنیم. اما باید بدانند در جایی که نشسته‌اند و از آن ابزار استفاده می‌کنند تردد و نظارت خانواده صورت می‌گیرد. یعنی مادر از آنجا رد می‌شود یا گاهی پدر قدم می‌زند. همین اتفاقات به کودک حسی را منتقل می‌کند که هر کاری را نمی‌تواند در این فضا انجام دهد.
وی با بیان اینکه نباید در این موارد رودربایستی کنیم و باید برخی نکات را صادقانه به کودکان گوشزد کرد، گفت: باید آنها را آگاه کنیم که این فضاها می‌تواند آسیب روحی و جسمی وارد کند یا باعث سوءاستفاده‌هایی از سوی برخی افراد شود. باید این‌ها را صادقانه به بچه‌ها بگوییم و هوشیارشان کنیم و همه این موارد می‌تواند کمک کننده باشد. همانطور که گواهینامه رانندگی داریم باید چارچوب بهره‌مندی از فضای سایبری را به فرزندانمان آموزش دهیم.
نظر شما