روح‌الله باقری کارشناس و متخصص محیط‌زیست در مورد علل بروز مشکلات امروز محل دفن پسماندهای تهران در کهریزک به ایرناپلاس می‌گوید: وقتی محیط زیست و مسائل مرتبط با آن در اولویت و تفکر تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران نباشد رسیدن به نقطه کنونی سرنوشتی محتوم خواهد بود.
باقری می‌افزاید: سؤال اساسی اینجاست که ما چقدر پایبند و پیگیر اجرای بدون تنازل اصول قانون اساسی، از جمله اصل ۵۰ هستیم؟ بدنه اجتماعی طیف‌های مختلف سیاسی و جامعه، چقدر نسبت به مسائل زیست محیطی دغدغه دارد؟
به‌طورکلی، آیا محیط زیست و حفظ آن برای ما اولویت است؟
باقری ادامه می‌دهد: موقعیت کنونی که در آن قرار داریم میراث اشتباه‌ها، کوتاهی‌ها و سیاست‌گذاری‌های نامناسب گذشته است، نسل پیشین ما به هر دلیل نسبت به ما تعهد کافی نداشته‌اند، حداقل ما این خطای جبران نشدنی را در برابر نسل‌های آینده انجام ندهیم و نسبت به آیندگان مسئولیت‌پذیر باشیم.
نبود وجود برنامه راهبردی مدون و شفاف
این کارشناس حوزه محیط زیست می‌افزاید: باوجود اصل مترقی ۵۰ در قانون اساسی، قانون مدیریت پسماند، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های اجرایی، هنوز شاهد یک برنامه راهبردی مدون و شفاف در خصوص مدیریت پسماند نیستیم. برنامه‌ای که به‌صورت سیال و پویا منطبق با شرایط اجتماعی، فرهنگی و رسانه‌ای بوده و تأثیر آن به‌صورت یک‌روند، نمود بیرونی داشته باشد.
این متخصص حوزه محیط زیست، انجام مطالعات جامع را پیش‌شرط هر اقدامی دانسته و می‌گوید: مسئولان امر برای حل مشکل پسماند تهران ابتدا باید به دنبال یک طرح جامع برای تغییر وضعیت کنونی باشند که این طرح نیز اگر بدون مطالعه کامل باشد بدون شک محکوم به شکست خواهد بود.
باقری ادامه می‌دهد: اگر نگاه ما به محیط زیست تغییر کند، همین وضع موجود به چشم یک فرصت دیده می‌شود که در پی طرح این مساله، به دنبال یک همکاری بین‌المللی باشیم. با احترام به همه متخصصان و صاحب‌نظران داخلی به نظر می‌رسد، باید دیدگاهمان را برای استفاده از تجربه‌های بین‌المللی در این زمینه تغییر دهیم و شاید این پروژه، زمینه‌ای برای کسب تجربه یک همکاری بین‌المللی در حوزه محیط زیست باشد و متخصصان داخلی را برای ادامه این روند در دیگر مناطق کشور آماده کند.
چالش‌های پیداوپنهان حفظ یا انتقال
باقری در مورد چالش‌های فعالیت یک سایت پسماند می‌گوید: از آنجایی‌که سایت‌های مدیریت پسماند کنونی، فاقد ارزیابی زیست‌محیطی دقیق هستند، آلودگی آب‌های زیرزمینی، آلودگی خاک، آلودگی منظر و آلودگی هوا و معضل بوی ناشی از فعالیت سایت‌های پسماند در هر منطقه، بخشی از چالش‌های مشهود فعالیت پسماند در آن منطقه بوده و انتقال بخشی از این آلودگی‌ها توسط حیوانات و پرندگان، همچنین شکل‌گیری پدیده زباله‌گردی و شبکه کاری مرتبط با آن قسمتی از چالش‌های پنهانی است که می‌توان به آن اشاره کرد. حال باید این موضوع را مطرح کرد که ادامه فعالیت این سایت یا انتقال آن می‌تواند چه پیامدهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی داشته باشد.
باقری می‌افزاید: اگر بخواهیم نگاه منطقی به این موضوع داشته باشیم باید گفت، نه انتقال کلی سایت پسماند گزینه درستی است و نه ادامه فعالیت با وضع کنونی؛ البته نکته مهم اینجاست که در این زمینه باید از هرگونه تصمیم بدونِ پشتوانه کارشناسی جامع اجتناب کرد.
تجربه نیز نشان داده که به نتایج جلسه‌های کارگروه‌های حول این موضع نیز نمی‌توان خوش‌بین بود، زیرا احتمالاً خروجی آنها مصوبه‌هایی خواهد شد که همه مسئولیت‌ها را به‌دوش شهرداری می‌اندازد و بقیه دستگاه‌های مسئول بنا به قدرت چانه‌زنی سعی می‌کنند نقش و مسئولیت کمتری در این زمینه بپذیرند.
تمرکز روش‌های نوین مدیریت پسماند بر کاهش تولید پسماند
این کارشناس محیط زیست، با تأکید بر دنبال کردن تجربه‌های دیگر کشورها و منطبق کردن راهکارهای عملی برآمده از آنها، متناسب با شرایط هر منطقه از کشور می‌افزاید: امروزه تمرکز روش‌های نوین مدیریت پسماند بر کاهش تولید پسماند است و به دنبال آن توسعه فنّاوری‌ها بازیافت و بازچرخش در اولویت قرار دارد و در نهایت شیوه‌های جدید امحا مطرح می‌شود؛ بنابراین دفن بهداشتی آن‌هم در لند فیل‌های(مخزن پسماند) استاندارد و طراحی‌شده باید گزینه موقت تا رسیدن به نقطه مطلوب باشد.
باقری می‌گوید: در حال حاضر، بومی‌سازی، انتقال دانش فنی روز و توسعه پژوهش در حوزه پسماند را نمی‌توان در سطح مطلوبی ارزیابی کرد و بخشی از برنامه شهرداری و دیگر متولیان امر باید بر سرمایه‌گذاری در این بخش متمرکز شود.
وی ادامه می‌دهد: بعد از سال‌ها هنوز نتوانسته‌ایم در زمینه زباله‌سوزها به‌عنوان یک‌راه حل، عملکرد موفقی را گزارش کنیم و سایت‌های در حال ساخت در مناطقی از کشور نیز همگی یک فناوری وارداتی است.
از فاوری‌های نوین غافل نشویم
باقری، تغییر نگرش مدیران نسبت به استفاده از دانش نوین در حوزه پسماند و توجه به فناوری‌های نوین را ضروری دانسته و می‌افزاید: موفقیت در ایجاد شرایط مطلوب در آینده و بهبود وضعیت کنونی درگرو اعتماد به متخصصان در توسعه دانش فنی برای تولید تجهیزات در حوزه مدیریت پسماند است.
وی می‌گوید: یکی از روش‌های نوین در حوزه مدیریت پسماند که نباید از آن غافل شد، روش‌های مبتنی بر استفاده از فناوری پلاسماست که در حال حاضر دانش فنی آن در دانشگاه‌های کشور ایجادشده و در حال تحقیق و توسعه است و می‌توان از آن برای حل بخشی از مشکلات ناشی از پسماند، به ویژه پسماندهای خاص، استفاده کرد.
این کارشناس محیط زیست، با تائید تلاش‌های انجام شده توسط مدیریت شهری در بخش جمع‌آوری و انتقال پسماند می‌افزاید: با وجود همه کاستی‌های موجود، مدیریت اصولی پسماند در یک ابر شهر مانند تهران با جمعیت میلیونی ساکن و سیال در آن بسیار دشوار است، امری که باوجود همه مشکلات در حال رخ دادن بوده و رضایت نسبی در این زمینه وجود دارد.
وی ادامه می‌دهد: اقدامات فرهنگی انجام‌شده در زمینه پسماند به دلیل افزایش سطح آگاهی نسبت به موضوع پسماند در سال‌های گذشته به‌مرور اثر خود را در نسل‌های جدید اشکار می‌سازد و این همان اصلی است که ما باید در پی آن باشیم.
باقری می‌گوید: صرف اینکه با توجه به عبارات موجود در قانون کنونی، عنوان مدیریت اجرایی پسماند در محدوده و حریم شهر را برعهده شهرداری بگذاریم و مجموعه مدیریت شهری را در این حوزه تنها رها کنیم امری است که پیامدهای آن بعدها گریبان ما را خواهد گرفت. شرایطی که امروز شاهدیم و در صورت ادامه، روند کنونی در آینده نیز تشدید خواهد شد.
سازمان حفاظت محیط زیست، ناظر بدون ابزار مؤثر
این متخصص حوزه محیط زیست با تأکید بر اهمیت جایگاه نظارتی سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه، نظارت و بازدارندگی را حلقه‌های گمشده زنجیره مدیریت پسماند می‌داند و می‌گوید: برخلاف جایگاه قانونی سازمان حفاظت محیط‌زیست در حوزه پسماند، اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم باید اعتراف کنیم این نهاد ابزار لازم برای اجرای نظارت قانونی از جمله نیروی انسانی و اعتبارات کافی را در اختیار ندارد، از طرفی به نظر می‌رسد قوانین کنونی بازدارندگی و الزامات لازم را نداشته و نیاز به بازنگری دارند. البته نمی‌توان به فشارهای احتمالی بر این سازمان نیز اشاره نکرد.
باقری با طرح یک پرسش می‌گوید: وقتی بخش ناظر اصلی بر حوزه پسماند یعنی سازمان حفاظت محیط‌زیست فاقد توان کافی اجرایی از نظر نیرو و امکانات برای ایفای نقش نظارتی است آیا انتظار داریم جز وضعیت کنونی، شاهد موقعیت دیگری باشیم؟
تقویت بدنه اجرایی شرط لازم برای تغییر
وی در ادامه شرط لازم برای موفقیت در اجرای برنامه‌های آتی مدیریت پسماند را منوط به تقویت بدنه اجرایی دستگاه‌های درگیر با موضوع پسماند می‌داند و اظهار می‌دارد: اگر مدیریت میانی و بدنه کارشناسی مرتبط با حوزه پسماند در دستگاه‌های متولی ازجمله شهرداری، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت، وزارت کشور و دیگر دستگاه‌های مرتبط، به‌وسیله نیروهای متخصص تقویت شود می‌توان به تغییر شرایط در آینده امیدوار بود.
وی می‌گوید: وقتی فارغ‌التحصیلان با تخصص پسماند، بازیافت وآلودگی‌های محیط زیست و به‌طور کلی رشته‌های زیست محیطی مرتبط، راهی برای ورود به حوزه کاری تخصصیشان ندارند و حتی در آزمون‌هایی استخدامی جایگاهی تثبیت‌شده برایشان در نظر گرفته نمی‌شود، انتظار وضعیتی غیر از این هم نمی‌شود داشت.
مدیریت مؤثر درگرو ثبات و استمرار
باقری تغییر در حوزه پسماند را درگرو ثبات تصمیم‌گیری و مدیریت در این حوزه می‌داند و می‌افزاید: سیاست‌گذاری ما باید به‌گونه‌ای باشد که با تغییر مدیریت شهری برنامه‌های تدوین‌شده در آینده نیز دچار تغییر و توقف نشوند و بازهم باید به همان نکته مدیریت راهبردی اشاره کرد زیرا اگر در حوزه مدیریت شهری از جمله پسماند فاقد یک نگاه راهبردی باشیم، با ساختار فعلی مدیریت شهری در کشور ما که با هر انتخابات شورای شهر، شهردار نیز تغییر می‌کند، برنامه‌های اجرایی نیز دچار تغییر شده و برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت جای خود را به برنامه‌ریزی راهبردی و بلندمدت خواهد داد.
این متخصص حوزه محیط زیست با هشدار نسبت به اخذ تصمیم‌های سریع در این خصوص افزود: بعد از انجام مطالعات لازم برای ایجاد یک برنامه راهبردی بلندمدت و بدون تغییر در زمینه مدیریت پسماند، نخستین گام پیش از هر نوع تصمیم‌گیری، ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت منتقل کردن فعالیت مدیریت پسماند به محلی غیر از مکان کنونی است؛ و اگر بدون ایجاد زیرساخت اقدام به انتقال فعالیت‌های مدیریت پسماند به هر نقطه دیگری کنیم در عمل یک مساله جدید تولید کرده‌ایم.
بهسازی محل کنونی بخشی از نقشه راه باشد
وی تاکید دارد: توجه به امر بهسازی سایت کنونی کهریزک ضروری بوده و رهاسازی آن بعد از انتقال احتمالی و عدم بهسازی آن اشتباهی بزرگ‌تر از ادامه فعالیت آن است.
وی همچنین می‌افزاید: بهسازی سایت کنونی، رفع آلودگی‌های بصری تولیدشده در طول زمان و تصفیه شیرابه‌های تولیدی و نفوذ کرده، می‌تواند بخشی از اقدامات مدیریت اجرایی برای کاهش اثرات زیست‌محیطی این سایت باشد. استفاده بعد از پایان فعالیت دفن در این نوع سایت‌ها هم یک امر تجربه‌شده در دنیاست که می‌توان از این اقدامات به‌عنوان الگو بهره برد. از سوی دیگر باید برای استفاده از تأسیسات زیربنایی ایجادشده در سال‌های گذشته در این سایت برنامه‌ریزی شود، زیرا ساختار موجود حاصل هزینه‌های بسیار زیاد در طول سالیان گذشته است و در صورت عدم استفاده، شاهد هدر رفت سرمایه‌های شهروندان خواهیم بود.
اهمیت دیدگاه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران
باقری توجه به دو موضوع پدافند غیرعامل و جایگاه این سایت در زمان مدیریت بحران را امری مهم می‌شمارد و می‌گوید: امروزه و با تجربه‌های سال‌های اخیر، داشتن پیوست پدافند غیرعامل برای اجرای هر طرحی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است و باید درنظر قرار گیرد. در این زمینه نیز بدون شک در نظر گرفتن ملاحظات پدافند غیرعامل می‌تواند به پایداری هر طرحی کمک شایانی کند. از طرفی با توجه به شرایط منطقه، نزدیکی به تهران، دسترسی‌های مناسب، حفظ سایت حتی برای استفاده در شرایط مدیریت بحران امری اجتناب‌ناپذیر بوده که در تصمیم‌گیری‌ها باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد.