در این اوضاع و احوال کرونایی و مشکلات مختلف اقتصادی، این روزها زیر بمباران خبرهای منفی قرار گرفته‌ایم؛ هر رسانه‌ای با توجه به رویکرد خود تلاش می‌کند نقش تعیین کننده‌ای در توزیع اخبار منفی داشته باشد.
بدون شک به همان اندازه‌ای که منتشر نکردن و نپرداختن به این خبرها پذیرفتنی نیست، انتشار و انعکاس مداوم خبرهای منفی و ضریب دادن به این نوع اخبار نیز پیامدهای بسیار جبران‌ناپذیری برای جامعه در پی خواهد داشت؛ از جمله غلبه حس ناامیدی مردم و تهدید سلامت روانی جامعه.
اما در این میان، آنچه که بیش از پیش بر دامنه این اخبار منفی شدت می‌بخشد، جهت‌گیری رسانه‌ای با هدف تخریبی و هدف قراردادن امنیت ملی کشور است. این موضوع را با مهدی رحمانیان مدیرمسئول روزنامه شرق و همچنین حبیب‌الله عباسی مدیرمسئول و سردبیر خبرگزاری بین‌المللی شفقنا در میان گذاشتیم و از آنها درباره پیامدهای برجسته‌سازی و غلو در انتشار اخبار منفی پرسیدیم.
رسانه منعکس‌کننده واقعیت‌های جامعه
مهدی رحمانیان درباره انعکاس اخبار ناامیدکننده در جامعه و تأثیرهای چنین خبرهایی بر مردم، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: به اعتقاد من باید در ابتدا انتظارمان را از رسانه‌ها تعریف کرده و سپس بررسی کنیم و ببینیم آیا آن انتظاری که ما داریم برآورده شده است یا خیر. به عبارت دیگر، متوجه شویم چیزی فراتر یا فروتر از انتظار ما در عالم واقع تحقق پیدا کرده است؟ به این معنی که برای نمونه شما آیینه‌ای را در مقابل یک پیرزن و پیرمرد قرار می‌دهید، اما توقع دارید که یک عروس جوان یا داماد خوشتیپ به شما نشان دهد یا بر عکس. این آینه را در مقابل عروس و داماد یا زوجی جوان قرار می‌دهید و انتظار دارید پیرزن و پیرمرد به شما نشان دهد. خیر آینه کار خود را می‌کند. آینه آن چیزی را که می‌بیند به شما نشان می‌دهد.
بنابراین تعریف رسانه این است که رسانه منعکس‌کننده واقعیت‌هایی است که در جامعه رخ می‌دهد. اگر یک رسانه واقعیت را منعکس کرد، نباید بگوییم که چرا این کار را کردی؛ حال خبر چه سیاه باشد چه سفید یا خاکستری، به اعتقاد من تفاوتی ندارد.
اگر ما نبینیم، فضای مجازی می‌بیند
این روزنامه‌نگار در پاسخ به این پرسش که آیا رسانه‌ها می‌توانند مردم را بمباران اخبار منفی کنند و از نظر علم رسانه این اتفاق حرفه‌ای است یا خیر؟ بیان کرد: رسانه‌ها اگر یک نیستی را هست جلوه دهند و یک هستی را نیست، به نظر من باید با آنها قانونی برخورد کرد. اما اگر رسانه‌ای آنچه هست را برای آگاهی مردم و مسئولان منعکس می‌کند، نباید یقه او را بگیرند.
برای نمونه اوایل که بحث کرونا مطرح شد، برخی از رسانه‌ها و خبرنگاران خبرهایی را منتشر کردند که با آنها برخورد شد یا گفتند برخورد می‌شود که چرا این اخبار را منتشر می‌کنند. به نظر من دست چنین افرادی را باید بوسید که آگاهی‌بخشی می‌کنند.
رحمانی این‌گونه ادامه داد: البته در عین حال معتقدم رسانه‌ها باید دروازه‌بانی و مراقبت کرده و به‌گونه‌ای عمل نکنند که دل مردم را از امید خالی کنند و مردم دچار شرایط ناامیدی مفرط شوند. البته افراط و تفریط در همه حوزه‌ها مضر است؛ به‌ویژه در امر اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی در جامعه. باید تعادل برقرار باشد. اما نباید انتظار داشته باشیم رسانه‌ها چشم‌هایشان را ببندند و بگویند که ما ندیدیم. اصلاً شدنی نیست؛ چون اگر ما و رسانه‌های رسمی، مجوزدار و شناسنامه‌دار نبینیم، رسانه‌های فضای مجازی که چشم‌هایشان را نمی‌بندند. آنها بسیاری از نیست‌ها را به‌عنوان هست یا بر عکس جلوه می‌دهند.
بنابراین فکر می‌کنم این بحث طولانی است؛ باید انتظارمان را از رسانه تعریف کنیم و مطابق با آن تعریف، ببینیم رسانه کارش را درست انجام داده است یا خیر.
سیاه‌نمایی رسانه‌ها
برخی از رسانه‌های داخلی در انعکاس اخبار منفی در جامعه دانسته یا ندانسته با رسانه‌های خارجی همسو شدند. انعکاس این اخبار منفی در جامعه ممکن است به ضرر چه کسانی تمام شود؟
رحمانیان پاسخ داد: وقتی در گوشه‌ای از کشور اتفاقی می‌افتد و یک رسانه داخلی آن را منتشر می‌کند، ممکن است یک رسانه خارجی نیز به انتشار آن دست بزند. این اتفاق الزاماً همسویی و همراستایی تعریف نمی‌شود. نمی‌توان گفت اینها همسو و هم‌راستا هستند.
اما اگر رصد شد که رسانه‌ای با اخباری که در جامعه اتفاق می‌افتد گزینشی برخورد می‌کند مثلاً ۱۰ اتفاق می‌افتد اما آن رسانه از آن ۱۰ خبر که چهار خبرش منفی است و ۶ خبر مثبت، فقط چهار خبر منفی را منعکس می‌کند. در این صورت می‌توانیم قضاوت کنیم که این رسانه سیاه‌نمایی می‌کند؛ یعنی از بخش سفید جامعه چشم پوشیده است.
اجمالاً نمی‌توانم بگویم اگر رسانه‌ای چنین کاری کرد، همان مسیری را می‌رود که رسانه‌های خارجی می‌روند. مگر اینکه دقیق بررسی کنم که آیا آن رسانه در عملکردش فقط بخش سیاه را دیده یا همه بخش‌هایش را درنظر داشته است. جامعه‌ای زنده و پویاست که در آن اتفاق‌های منفی و مثبت وجود دارد.
اخبار منفی و احساس ناامنی، بی‌اعتمادی و ناامیدی
حبیب‌الله عباسی مدیرمسئول و سردبیر خبرگزاری بین‌المللی شفقنا درباره پیامدهای انعکاس خبرهای ناامیدکننده بر مردم که ممکن است آثاری برای جامعه در پی داشته باشد، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: حجم بالای اخبار ناامیدکننده در جامعه سبب شکل‌گیری احساس ناامنی، بی‌اعتمادی و ناامیدی در ذهن مردم می‌شود و کم‌کم با جامعه‌ای ناامید و سرشار از احساس ناامنی مواجه می‌شویم.
رسانه‌ها ممکن است خواسته یا ناخواسته با تمرکز بیش از حد و غیرکارشناسانه روی خبرهای ناامیدکننده به این ذهنیت شکل دهند. طبیعتاً شکل‌گیری این ذهنیت روی عملکرد افراد نیز تأثیر خواهد گذاشت. به‌عنوان نمونه فرد سرمایه‌گذار در چنین شرایطی به‌جای سرمایه‌گذاری در بخش تولید، به سمت دلالی و کارهای غیرمولد کشیده می‌شود. مردم نسبت به مسئولان بی‌اعتماد و بدبین می‌شوند و حتی تأثیرهای اجتماعی و روانی منفی مختلفی بر افکار عمومی می‌گذارد.
خبر منفی جذابیت بیشتری برای مخاطب دارد
وی در پاسخ به این پرسش که آیا رسانه‌ها می‌توانند مردم را بمباران اخبار منفی کنند و از نظر علم رسانه این اتفاق حرفه‌ای است؟ بیان کرد: در پاسخ به این پرسش باید بگویم بله. رسانه‌ها توان این را دارند که مردم را بمباران اخبار منفی کنند؛ چون خبر منفی جذابیت بیشتری برای مخاطب دارد، به طور معمول تأثیرش را بر ذهن مردم می‌گذارد. اگرچه بسیاری از رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور با چنین رویکردی سعی در ناامید کردن مردم دارند، اما رسانه‌های داخلی نباید دنباله‌رو آنها باشند.
چنین کاری از لحاظ اصول اخلاق حرفه روزنامه‌نگاری درست نیست، زیرا اگر هنجارمان را نظریه مسئولیت اجتماعی و نظریه رسانه‌های توسعه بخش بگذاریم باید رسانه‌های داخلی بیشترین تاکیدشان روی اخبار امیدآفرین و بازگوکننده پیشرفت‌ها باشد تا روحیه و امید را در جامعه تقویت و حفظ کنند. البته منظورم این نیست که از اخبار منفی دوری کنند، بلکه رسانه باید حدی از تعادل را رعایت کند و در بیان اخبار منفی بزرگنمایی نکند.
رسانه‌ها باید منافع ملی را در اولویت قرار دهند
عباسی درباره همسو شدن برخی از رسانه‌های داخلی با رسانه‌های خارجی در انتشار اخبار منفی و ناامیدکننده افزود: این حرکت به ضرر جامعه و حاکمیت است. در اینجاست که رویکرد رسانه و دروازه‌بانی خبر و داشتن مدیران و سردبیران خلاق و حرفه‌ای اهمیت پیدا می‌کند. زیرا برخی از رسانه‌های داخلی در انتشار و پرداختن به اخبار، رویکرد درستی ندارند و گاهی ناخواسته به دلیل عدم شناخت کافی اقدام به انتشار بی‌رویه اخبار منفی می‌کنند.
ناگفته نماند که رسانه‌های بیگانه رویکردشان مشخص است و در راستای اهداف و رویکرد خود اقدام به انتشار اخبار ناامید کننده درباره کشور می‌کنند؛ با این حال رسانه‌های داخلی نباید دنباله‌رو آنها باشند.
به عبارتی رسانه‌ها باید با اولویت قرار دادن منافع ملی در کنار انتشار اخبار منفی، دستاوردها و موفقیت‌ها را نیز بیان کنند تا روحیه امید را در جامعه زنده نگه دارند و نقشه رسانه‌های بیگانه را خنثی کنند. علاوه بر آن، باید تمرکزشان بیشتر بر ارائه راهکارهای کارشناسانه و انتشار دیدگاه صاحب‌نظران برای برون‌رفت از مشکل‌ها و بحران‌های جامعه باشد تا انتشار صرف اخبار منفی بدون ارائه راهکار.
مدیرمسئول خبرگزاری شفقنا معتقد است: مسئولان مختلف کشور نیز باید به رسانه‌های داخلی آزادی عمل بیشتری دهند تا نسبت به رسانه‌های داخل کشور قدرت عمل بهتر و بیشتری در پرداخت به موضوع‌های مختلف داشته باشند. باید به رسانه‌های شناسنامه‌دار و شناخته شده اعتماد کرد، زیرا مسئولان با حمایت از رسانه‌های داخلی می‌توانند مانع رشد اخبار منفی در جامعه شوند.
اغلب رسانه‌های داخلی کشور دلسوز این آب و خاک بوده و به امنیت و منافع ملی احترام می‌گذارند و نمی‌توان رسانه‌های داخلی را دنباله‌رو رسانه‌هایی دانست که تلاش می‌کنند فضای کشور را منفی و ملتهب جلوه دهند.
گزارش از هنگامه ملکی