مرکز آمار کشور چکیده گزارش خود از تحقیقات مربوط به بودجه خانوارها (طرح هزینه و درآمد) در سال ۱۳۹۸ را منتشر کرد. هزینه و درآمد خانوار یکی از مهم‌ترین طرح‌های این نهاد ملی آماری کشور محسوب می‌شود که هدف کلی آن برآورد متوسط هزینه‌ها و درآمد یک خانوار شهری و یک خانوار روستایی در سطح کشور و استان‌هاست. در سال ١٣٩٨ تعداد خانوارهای آمارگیری شده در این طرح ١٩ هزار و ٨٩٨ خانوار نمونه در نقاط شهری و ١٨ هزار و ٤٣٠ خانوار نمونه در نقاط روستایی کشور بوده است.
براساس نتایج این طرح متوسط هزینه کل خالص سالیانه یک خانوار شهری ۴۷ میلیون و ۴۳۷ هزار تومان بوده که نسبت به رقم مشابه در سال پیش از آن ۲۰.۶ درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنین متوسط درآمد اظهار شده سالانه یک خانوار شهری ۵۴ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان بوده که نسبت به سال ژیش ۲۴.۴ درصد افزایش داشته است. بر این اساس در سال ١٣٩٨ رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری بیش از رشد متوسط هزینه کل سالانه بوده است.
به‌طور میانگین در سال ۱۳۹۸ خانوارها به میزان ۶ میلیون و ۶۶۳ هزار تومان پس‌انداز کرده‌اند. این رقم در سال ۱۳۹۷ به میزان چهار میلیون و ۱۶۸ هزار تومان بوده که در سال جدید ۵۹.۸ درصد رشد کرده است. البته نمی‌توان گفت پس‌انداز مردم در این یک سال ۵۹ درصد رشد کرده، زیرا باید این رقم با تورمی که در سال ۱۳۹۸ داشته‌ایم، تعدیل شود.
تورم سال ۱۳۹۸ مطابق با گزارش مرکز آمار ۳۴.۸ درصد بوده است. از همین رو با تعدیل نرخ رشد پس‌انداز با تورم می‌توان گفت، این شاخص به‌صورت خالص در سال گذشته ۲۵ درصد رشد کرده است.
این رشد پس‌انداز ممکن است به دلیل کاهش هزینه‌ها باشد یا به دلیل رشد درآمدها. اگر رقم هزینه‌ها و درآمدها را با نرخ تورم تعدیل کنیم، پاسخ این مساله مشخص می‌شود. رشد هزینه‌ها در این سال ۲۰.۶ درصد و رشد درآمدها به میزان ۲۴.۴ درصد بوده است. اگر نرخ تورم را وارد معادله کنیم، رشد هزینه منفی ۱۴.۲ درصد و رشد درآمدها منفی ۱۰.۴ واحد درصد کاهش یافته است. به بیان دیگر با اینکه درآمدهای واقعی (تعدیل شده با تورم) به میزان ۱۰.۴ درصد کاهش یافته، اما خانوارها با کاهش میزان بیشتری از هزینه‌های خود تلاش کرده‌اند مبلغ پس‌اندازشان را بیشتر کنند.
نسبت هزینه‌ها نسبت به درآمدها در سال ۱۳۹۷ به میزان ۹۰.۴ درصد بوده که این رقم در سال ۱۳۹۸ به ۸۷.۶ درصد رسیده، یعنی در این یک سال تقریباً سه درصد به پس‌اندازها افزوده شده است. همان‌طور که گفته شد این مبلغ از کاهش هزینه‌های حقیقی خانوارها و میزان مصرف به دست آمده است. هزینه خانوارها با اینکه ۲۰ درصد رشد کرده، اما اگر تورم ۳۴ درصدی را در نظر بگیریم، آن وقت متوجه می‌شویم که هزینه‌ها در حقیقت ۱۴ درصد کاهش یافته است، یعنی مردم نسبت به سال ۱۳۹۷ به اندازه ۱۴ درصد مصرف خود را کمتر کرده‌اند. این امر در سطح اقتصاد کلان خود را در رکود بازارها نشان می‌دهد.
کاهش ضریب جینی و افزایش برابری
طبق گزارش مرکز آمار، در سال ۱۳۹۸ ضریب جینی کاهش یافته و از رقم ۴۰.۹ درصد سال ۱۳۹۷ به ۳۹.۹ درصد سال ۱۳۹۸ رسیده است. در این مدت ضریب جینی شهرها نیز از ۳۹.۴ به ۳۸.۲ و مناطق روستایی از ۳۵.۹ به ۳۵.۳ نزول کرده است.
ضریب جینی یکی از شاخص‌های سنجش نابرابری درآمد جامعه است. ضریب جینی عددی است بین صفر و یک (یا صفر و ۱۰۰ درصد) که در آن صفر به معنی توزیع کاملاً برابر درآمد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع است.
کارشناسان معتقدند احتمالاً کاهش ضریب جینی به دلیل شدت بالای رشد تورم دهک‌های بالایی نسبت به دهک‌های پایین باشد. تورم در سال ۱۳۹۸ بیشتر در میان کالاهای غیرخوراکی جولان می‌داد و دولت تلاش کرد قیمت کالاهای اساسی کنترل شود که در سبد خانوارهای کم‌درآمد سهم بیشتری دارد.
افزایش قیمت کالاهای غیرخوارکی نسبت به خوراکی‌ها موجب رشد تورم در میان دهک‌های بالایی جامعه می‌شود که سهم بیشتری از کل مصارف آنها را تشکیل می‌دهد.
کاهش اجاره‌نشینی
طبق گزارش مرکز آمار، نرخ اجاره‌نشینی در میان شهرها به کمترین میزان از سال ۱۳۹۳ رسیده است. طبق جداول ارائه شده، درصد خانوارهای اجاره‌نشین در شهرهای کشور در سال ۱۳۹۸ به رقم ۲۴.۱ درصد رسیده در حالی که این رقم در سال پیش از آن ۲۶.۳ درصد بوده است. در واقع میزان اجاره‌نشینی سال ۱۳۹۸ به کمترین میزان در ۶ سال گذشته رسیده است.