اپلیکیشن شاد یا سامانه آموزش از راه دور آموزش و پرورش که این روزها از سوی برخی منتقدان، سامانه ویترینی خوانده می‌شود، سامانه‌ای است که توسط وزارت آموزش و پرورش پس از شیوع ویروس کرونا طراحی شده و تا به امروز آمار نصب بالایی داشته است، اما این آمار نصب بالا لزوما نشانه رضایت استفاده‌کنندگان از آن نیست. برخی معلمان به‌عنوان خط اول آموزش، منتقد این سامانه هستند، چرا که هر روز برای استفاده به آن مراجعه کرده و گاه به دلایل مختلف از جمله مشکلات فنی، سرخورده و ناامید به پیام‌رسان‌های خارجی پناه می‌برند. این را می‌شود از صحبت‌های معلمانی که تجربه استفاده از این سامانه را داشته‌اند، فهمید.
یک سامانه و صدها انتقاد ریز و درشت
زینب شریفی، معلمی است مانند همه معلم‌های دیگر که بر اساس آیین‌نامه جدید وزارت آموزش و پرورش باید پیام‌رسان‌های خارجی را ترک کرده و در سامانه شاد به تدریس خود ادامه دهد. نزدیک به یک هفته است که در این سامانه ثبت‌نام کرده، اما هنوز احراز هویت نشده است و نمی‌تواند وارد این سامانه شود. البته این تنها مشکل او نیست، بلکه تعداد دانش آموزان و معلمان احراز هویت نشده بیش از این حرف‌هاست. مشکل دیگری که شریفی از آن سخن می‌گوید، این است که اپلیکیشن این سامانه فقط روی گوشی‌های دارای سیستم عامل اندروید قابل بارگذاری است و دانش‌آموزان و معلمانی که از سیستم ios استفاده می‌کنند، نمی‌توانند از اپلیکیشن این سامانه استفاده کنند.
وی ادامه می‌دهد: از معلمان دیگری که احراز هویت شده و وارد سامانه شده‌اند هم شنیده ام که عملکرد این سیستم کند است؛ به‌طوری که معلمان اغلب مجبور می‌شوند این سامانه را ترک کرده و در پیام‌رسان‌های خارجی به کلاس خود ادامه دهند. نکته دیگر این است که پس از نصب، درخواست دسترسی به همه اطلاعات گوشی از کاربر خواسته می‌شود که این به لحاظ امنیتی قابل قبول نیست.
البته اظهارات مسئولان آموزش و پرورش درباره برتری آموزش چهره به چهره هم نشان می‌دهد آنها روش تدریس از راه دور را یک روش موقتی که بالاجبار به آن تن داده‌اند، میدانند؛ موضوعی که شریفی هم به آن اشاره می‌کند. به گفته او، فضای مجازی مزیت‌ها و معایب خاص خود را دارد و نمی‌توان همان محتوا و روش تدریسی که در کلاس‌های حضوری استفاده می‌کردیم، در این فضا نیز پیاده کنیم.
همچنین در این سامانه ارتباط، محدود به معلم و شاگرد است و شاگرد حق ندارد با همکلاسی خود ارتباط برقرار کند. جالب اینجاست وزیر آموزش و پرورش هفته گذشته در یک برنامه تلویزیونی یکی از نقاط قوت این سامانه را همین نکته اعلام کرده بود که در این سامانه تلاش شده است هر نوع ارتباط دانش‌آموزان با هم قطع شود.
وزیر: برای آنها که دسترسی به اینترنت یا ابزار ندارند، برنامه ویژه داریم
البته بسیاری از دانش‌آموزان محروم هستند که لوازم و ابزار کافی برای دسترسی به این سامانه را هم ندارند و این در حالی است که بسیاری از خانواده‌ها در شرایط اقتصادی بد خود، مجبور به خرید تجهیزات هستند. شریفی در این باره می‌گوید: اجباری که از سوی آموزش و پرورش برای استفاده از این اپلیکیشن وجود دارد، باعث شده است تا بسیاری از دانش‌آموزان از ترس اینکه موفق به فارغ‌التحصیلی نشوند، خانواده‌های خود را مجبور به خرید گوشی هوشمند و اینترنت کنند.
البته اخیرا وزیر آموزش و پرورش در توییتی، در پاسخ به منتقدان به‌ویژه یکی از نمایندگان مجلس که گفته بود دانش‌آموزان در بسیاری از استان‌ها نمی‌توانند به این سامانه متصل شوند، نوشت: سامانه شاد قریب ۹۰ درصد دانش‌آموزان را پوشش می‌دهد. برای مابقی که یا دسترسی به اینترنت نداشته یا ابزار ندارند، برنامه ویژه‌ای داریم. مدیران و معلمان عزیز به‌صورت حضوری و با ارائه بسته‌های آموزشی حتی با تماس‌های تلفنی، آموزش را پی می‌گیرند. در انتها، وزیر آموزش و پرورش تأکید کرده است که اجازه نمی‌دهد دانش‌آموزی از آموزش جا بماند.
شباهت شاد به یک اپلیکیشن داخلی
اما نکته جالب توجه در مورد سامانه شاد، مطلبی است که آرش کاوه، مدرس و برنامه‌نویس و متخصص نرم‌افزار و امنیت سایبری در یادداشتی در صفحه شخصی خود به آن پرداخته است. کاوه با بررسی این اپلیکیشن نوشته است: نکته جالب توجه درباره اپلیکیشن شاد شباهت بسیار زیاد آن با اپلیکیشن روبیکاست. به‌طوری که به گفته وی، مشخصاً هر دو تولید یک برنامه‌نویس است. نکته جالب توجه دوم، سورس برنامه است که با تغییرات خیلی جزئی دقیقاً کپی شده از روبیکاست که البته هر دو برنامه هم از سورسی مشابه تلگرام استفاده می‌کنند. وی به نکته دیگری هم درباره دسترسی این اپلیکیشن پرداخته است. به گفته وی، دسترسی کامل به مخاطبان، و تمام دسترسی‌های معمول است اما نکته عجیب مشاهده شده، ذخیره اطلاعاتی است که از کاربر جمع‌آوری می‌شود، به‌طور خلاصه یعنی یک داده کلان یا BIG DATA خواهد بود.
در طول این مدت، بسیاری این سؤال را مطرح می‌کنند که اگر قرار به راه‌اندازی اپلیکیشنی در این سطح بود، چرا وزارت آموزش و پرورش از پیام‌رسان‌های بومی موجود استفاده نکرد و هزینه جدیدی به آموزش و پرورش که همیشه به لحاظ مالی در تنگناست، تحمیل شده است.
مسائل مالی محرمانه است، اما هیچ هزینه‌ای برای شاد نکردیم
این در حالی است که مهدی شرفی، سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به ایرناپلاس درباره هزینه و بار مالی این سامانه به آموزش پرورش می‌گوید: مسائل مالی محرمانه است، اما جهت اطلاع، ما هیچ هزینه‌ای برای آن نکردیم و فقط یک زیرساخت بوده که آن هم با کمک، تأمین شده است.
شرفی درباره آینده این سامانه می‌گوید: فعلاً ساختار اولیه این سیستم ساخته شده است که در ادامه، فضاهای کمک‌آموزشی هم به آن اضافه می‌شود و به‌عنوان تنها مسیر و ابزار آموزش الکترونیکی دانش‌آموزان در تعطیلی مدارس چه در دوران کرونا و چه در آینده به دلایل آلودگی و برودت هوا خواهدبود. در عین حال، این سامانه می‌تواند به‌عنوان ابزار کمک‌آموزشی برای معلم در طول سال تحصیلی باشد.
وی درباره عدم ارتباط دانش‌آموزان در این سامانه می‌افزاید: چنین امکانی در این سامانه وجود دارد و خود ما آن را مسدود کرده‌ایم. به این دلیل که نظارت مستقیمی بر فضای مجازی وجود ندارد و این باعث می‌شود دانش‌آموز در حین درس خواندن حواسش به درس نباشد. ضمن اینکه این سامانه بستری برای آموزش است نه ارتباط‌گیری دانش‌آموزان با هم.
اما نکته دیگری که شرفی به آن اشاره می‌کند این است که در حال حاضر ۱۱ میلیون کاربر در این سامانه از قبیل معلم، دانش‌آموز، مدیر و حتی افراد دیگر وجود دارد.
بالاترین فیلترها هم نمی‌تواند جلو ارتباط دانش آموزان با هم را بگیرد
اقبال قاسمی پویا، پژوهشگر مسائل آموزشی انتقادات فراوانی به نظام آموزش کشور و سامانه شاد دارد. وی در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید از صحبت‌های آقای وزیر برمی‌آید که ایشان میانه چندانی با فضای مجازی ندارد چرا که بارها در صحبت‌های خود اعلام کرده‌اند آموزش الکترونیکی نمی‌تواند جایگزین آموزش چهره به چهره باشد. در صورتی که جهان در حال حاضر به این می‌اندیشد که در پسا کرونا چطور می‌تواند آموزش الکترونیکی را با کیفیت بالا ادامه دهد.
قاسمی در ادامه صحبت‌های خود به آماری که وزیر اعلام می‌کند، اشاره کرده و می‌افزاید: آمار میلیونی که ایشان اعلام می‌کند، برای دنیای امروز چندان معنادار نیست. چرا که شرایط امروز با ۵۰ سال پیش خیلی متفاوت است. امروز دنیای ارتباطات است. اخیراً رکورد بیننده در لایو اینستاگرام توسط یک سلبریتی ایرانی شکسته شد. آیا این رکورد نشان‌دهنده فضیلت خاص این سلبریتی نسبت به دیگران است؟ موضوع اصلی این است که باید به محتوا و کیفیت اندیشید و اعداد و ارقام در حال حاضر ارزشمند نیستند.
وی می‌افزاید: انتظار می‌رفت وزارت آموزش و پرورش همه متخصصان دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها را جمع کرده و سامانه‌ای ارزشمند ارائه کند؛ نه سامانه‌ای که در آن دانش‌آموز نمی‌تواند با همکلاسی خود ارتباط برقرار کند یا گروهی برای تبادل‌نظر تشکیل بدهد.
قاسمی ادامه می‌دهد: چرا شاگردان نباید با هم ارتباط داشته باشند؟ امروز در فضای مجازی سد و مرزی وجود ندارد و بالاترین فیلترها هم نمی‌توانند جلو آن را بگیرند. دورانی که معلم همه‌کاره کلاس و آموزش بود، گذشته است. امروز خیلی از دانش‌آموزان از معلمان خیلی بیشتر و بهتر بلدند و خیلی راحت‌تر می‌توانند از فضای مجازی استفاده کنند و دانش لازم را به دست بیاورند. متأسفانه مسئولان ما متوجه نیستند در چه دورانی قرار دارند و هنوز در دوران کنترل و سلطه، نگاه از بالا به پایین و دوران آموزشی حاکم و محکومی به سرمی‌برند.