پس از تأیید شیوع ویروس کرونا در کشور، یک‌باره در بازار محصولاتی مانند ماسک‌های بهداشتی و مواد ضدعفونی کننده نایاب یا در صورت وجود، با چندین برابر قیمت قبلی عرضه شد.
در همین حال، سعید نمکی وزیر بهداشت، در نامه‌ای به رئیس‌جمهور، از احتکار ماسک به‌شدت گلایه و عنوان کرد که متأسفانه پس از حدود ۱۰ روز فقط یک میلیون عدد ماسک تحویل و بقیه نمی‌دانم در کجا انباشته شده است. همکاران اینجانب به دلیل اجبار، شبانه‌روز در بازارهای مختلف و در نقش واسطه و دلال، از قاچاقچیان با قیمت گزاف می‌خرند.
نمکی در این نامه از یک «شبکه فرصت‌طلب بی‌انصاف» نام برد که «جسورانه روبه‌روی مردم و مسئولان می‌ایستد و به‌راحتی اعلام می‌کند که ۲۰۰ میلیون ماسک را می‌تواند ۲۴ ساعته با فلان قیمت در فلان جا عرضه کند.»
پس از انتشار این نامه بود که رئیس دفتر رئیس‌جمهوری شامگاه یکشنبه اعلام کرد نامه وزیر بهداشت به وزیر اطلاعات ارجاع شده تا با مسببان احتکار برخورد شود. وزارت اطلاعات در پیامکی از مردم برای این مأموریت درخواست مشارکت کرد.
یک روز پس از نامه اول، این بار وزیر بهداشت نامه‌ای به وزیر صمت نوشت. در این نامه نسبت به «شعار فریبنده روزی چند میلیون تولید و انتقال این عوام‌فریبی به مردم» شدیداً انتقاد شده است. البته مشخص نیست که در این دو نامه منظور از آن شبکه بزرگ احتکارکننده ۲۰۰ میلیون ماسک و شعاردهنده‌های فریبکار چه کسانی هستند.
نمکی در نامه به وزیر صمت نوشت: از هفته پیش تا کنون طبق اظهارنظر مدیران وزارت بهداشت حداکثر یک میلیون ماسک تحویل شده که اینجانب و همکارانم به‌شدت مورد شماتت و تحت فشار قرار گرفته‌ایم. به‌نظر اینجانب این شیوه برخورد و پیگیری بروکراتیک مشکلی از مملکت حل نخواهد کرد و آبروی نظام و سلامتی مردم به‌شدت زیر سؤال خواهد رفت. لازم است مقامات امنیتی، قضایی و انتظامی کشور نه‌تنها در گرفتن تعدادی ماسک از انبارهای متفرقه، بلکه با در دست گرفتن کارخانه‌های تولیدی و گذاردن مدیر دولتی مستقل سریعاً این مشکل را حل کنند.
نقش داروخانه‌ها در عرضه ماسک
پس از کمبود ماسک و محلول‌های بهداشتی، سازمان غذا و دارو، چهارم اسفند بخشنامه‌ای ابلاغ کرد که طی آن عرضه انواع ماسک را برای داروخانه‌ها ممنوع کرد و همزمان این مسئولیت را به هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران سپرد. این برنامه وزارتخانه بعد از پنج روز دوباره تغییر کرد و در دهم اسفند مقرر شد دوباره ماسک و محلول‌های بهداشتی در سطح داروخانه‌ها عرضه شود.
مدیرکل تعزیرات حکومتی استان تهران گفته بود: با توجه به برداشته شدن محدودیت توزیع محصولات توسط داروخانه‌ها، انتظار می‌رود ظرف امروز و فردا (یکشنبه و دوشنبه ۱۱ و ۱۲ اسفند) همه داروخانه‌ها این اقلام را عرضه کنند.
محمدعلی اسفنانی درباره وضعیت گشت‌های مشترک تعزیرات حکومتی به‌منظور نظارت بر توزیع و عرضه محصولات بهداشتی و ضدعفونی‌کننده اظهار کرد: از روز شنبه توزیع ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی‌کننده در داروخانه‌ها آغاز شده و هر چند کم‌وبیش گزارش‌هایی درباره کمبود اقلام در برخی داروخانه‌ها دریافت کردیم، اما با توجه به برداشته شدن محدودیت توزیع محصولات توسط داروخانه‌ها از روز شنبه، انتظار می‌رود ظرف یکشنبه و دوشنبه همه داروخانه‌ها این اقلام را عرضه کنند.
کمبود شدید هنوز پابرجاست
با این حال، تا کنون هنوز خبری از رفع کمبود محصولات یاد شده شنیده نمی‌شود. مدیر یکی از داروخانه‌های تهران به ایرناپلاس گفت: با اینکه ممنوعیت سازمان غذا و دارو برداشته شده، اما هنوز شرکت‌های پخش از نبود یا کمبود شدید این اقلام صحبت می‌کنند و تاکنون محصولی به دست ما نرسیده است. در حال حاضر بازار مواد ضدعفونی‌کننده در دست دلالان قرار دارد که با قیمت‌های چندین برابر می‌فروشند. شرکت‌های توزیعی معتبر هم که قبلاً با چک و جایزه این محصولات را به داروخانه‌ها می‌دادند، اکنون پیشنهاد دریافت پول نقدی و تحویل بار بعد از گذشت ۱۰ روز را می‌دهند.
وی گفت: در این مدت، بزرگ‌ترین محموله‌ای که از یکی از شرکت‌های معتبر پخش به دستش رسیده، سه اسپری ضدعفونی کننده و یک شیشه الکل بوده است. به گفته وی، این شرکت پخش تمام محصولات خود را بین داروخانه‌های همکار به این شکل سهمیه‌بندی کرده بود.
مشخص نیست که آیا شرکت‌های پخش، محصولات خود را به قیمت آزاد به دلالان می‌فروشند یا اینکه قضیه به یک مرحله قبل از آنها برمی‌گردد، یعنی در فاصله بین کارخانه و پخش‌کننده. شاید تصمیم یکی از تولیدکننده‌ها برای فروش مستقیم به مصرف‌کننده‌ها به‌منظور جلوگیری از همین انحرافات باشد. این تولیدکننده از طریق واتس‌آپ توانسته مشتری‌های خود را پیدا کند. به هر نفر دو کارتن محلول ضدعفونی‌کننده به‌صورت جیره می‌دهد. هر کارتن شامل ۱۲ محلول ۴۸ هزار تومانی است. آن‌طور که او مدعی شد، این محصولات تأییدیه وزارت بهداشت دارد و هر شیشه آن شامل نیم لیتر محلول ضدعفونی کننده است.
دست خالی شرکت‌های توزیع‌کننده
در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های پخش‌کننده محصولات بهداشتی می‌گویند فعلاً از محلول‌های ضدعفونی‌کننده خبری نیست و حتی برخی تقاضای مشتری‌ها را در این شرایط عجیب می‌دانند، طوری که انگار خیلی وقت است خبری از این چیزها نیست. برخی می‌گویند اگر پیدا کردی به ما هم خبر بده، به تعداد می‌خریم. یکی هم گفت بعد از یک هفته انتظار تازه ۴۸ ژل ضدعفونی‌کننده دست برای ما ارسال شد. الان واقعاً مواد ضدعفونی کننده پیدا نمی‌شود.
در ادامه پیگیری‌های خبرنگار ایرناپلاس، تنها یک نفر جواب امیدوارانه‌ای داد و گفت که حتماً شنبه دفتر تشریف بیاورید، هر تعدادی که برای داروخانه خواستید، موجود است. البته اشاره هم کرد که دولت توانسته مدیریت بازار را به دست گیرد و از همین رو از شنبه وضعیت بازار بهتر خواهد شد. با این حال، یکی دیگر از هم‌صنفان وی گفت که اینها همه وعده است و قبل از رسیدن شما تمام می‌شود.
انبار پر دلالان
برخلاف شبکه‌های توزیعی رسمی و معتبر که به‌شدت از عدم وجود یا کمبود محصولات بهداشتی سخن می‌گویند، شاهد وفور این کالاها در بازار غیررسمی هستیم. یک رشته بزرگ از این دلالان را می‌توان در وب‌سایت دیوار یافت؛ جایی که گاهی قیمت‌های چندبرابری در آن دیده می‌شود. یکی از فروشنده‌های حاضر در این وب‌سایت که اسپری ۴۰۰ میلی‌لیتری و مایع ضدعفونی‌کننده یک لیتری را به ترتیب ۷۰ هزار و ۵۰ هزار تومان قیمت‌گذاری کرده، می‌گوید: هر تعداد بخواهید، داریم، اما مایع ضدعفونی‌کننده به‌صورت دستی ساخته (پر) شده و قیمت روی جلد هم ندارد. به گفته وی، اسپری هم با اینکه در کارخانه ساخته شده، اما قیمت روی جلد ندارد. وی اذعان می‌کند که چون مجوز ندارند، محصولات را به این شکل عرضه می‌کنند.
وعده دوباره برای شنبه
اما با همه این توصیفات مشخص نیست که علت کمبود این محصولات دقیقاً از کجا ناشی می‌شود. تا کنون سازمان تعزیرات زیرزمین‌های زیادی را با مواد ضدعفونی‌کننده، الکل، ماسک و دستکش کشف و ضبط کرده است، اما آن‌طور که وزیر بهداشت در نامه خود به وزیر صمت با تأکید بر کلمه «تعدادی» نوشته است «لازم است کشور نه‌تنها در گرفتن تعدادی ماسک از انبارهای متفرقه بلکه با در دست گرفتن کارخانه‌های تولیدی و گذاردن مدیر دولتی مستقل سریعاً این مشکل را حل کند.» به نظر می‌رسد که کارخانه‌های تولیدی نیاز به نظارت بیشتری برای ارائه محصولات خود دارند.
به هر روی، با اینکه هر روز خبرهایی از افزایش‌های چندده برابری تولیدات کارخانه‌های مواد ضدعفونی‌کننده می‌شنویم، اما گزارش‌ها همچنان از کمبود این محصولات حکایت می‌کند. در این میان، برخی معتقدند که مسئله به توزیع برمی‌گردد.
رئیس اتحادیه صنف تهیه‌کنندگان و فروشندگان مواد شیمیایی تهران در گفت‌وگو با ایرناپلاس اظهار کرد: اکنون الکل ایزوپروپیل ۹۹ درصد در بازار وجود دارد، ولی وزارت بهداشت می‌گوید مسئولیتش بر عهده ماست، یعنی اعضای صنف شیمیایی، صنعتی و آزمایشگاهی مجاز به فروش آن نیستند.
سید مهدی طاهری با بیان اینکه اعضای صنف ما این محصول را وارد کردند، ولی پخش آن بر عهده وزارت بهداشت است، افزود: این بار از آنها خواهش کردیم که تحت نظر اتحادیه و معتمدان در بازار ناصرخسرو و کیمیا این محصولات به فروش برسد، اما تا این لحظه به ما پاسخ روشنی داده نشده است.
وی گفت: این‌گونه که در جلسه ما با وزارت بهداشت عنوان شد، به نظر می‌رسد تا شنبه داروخانه‌ها را پوشش دهند و گویا تا این زمان ۳۰۰ میلیون ماسک هم آماده شود. طاهری همچنین گفت: مسئولان وزارت بهداشت هم عنوان کرده‌اند که تا ۴۸ ساعت مجوز واردات مشتقات الکلی را می‌دهند.
صرف نظر از این که مقصر اصلی کمبود این اقلام کجای زنجیره تولید تا پخش است، آنچه مشخص شده، رشد شبکه‌ای گسترده است که محصولات به‌جای شرکت‌های رسمی به دست آنها می‌رسد تا با قیمت‌های بیشتری به مردم بفروشند. امیدواریم نامه‌های وزیر بهداشت و حساسیت افکار عمومی موجب شود وعده اخیر در روز شنبه محقق شود.
گزارش از هادی سلگی