افزایش آثار ترجمه در بازار کتاب علاوه بر حوزه بزرگسال، کتاب‌های کودک و نوجوان را تحت تأثیر قرار داده است، تا جایی که برخی از مسئولان از چرایی آن متعجب هستند. چندی پیش یکی از مسئولان در اظهارنظری مبنی بر نگران‌کننده بودن افزایش کتاب‌های ترجمه در حوزه کودک، این روند را برای فرهنگی که کودکان در آن پرورش می‌یابند، نگران‌کننده خوانده و خواسته بود زنگ خطر برای این رویداد به صدا درآید؛ اما آیا کتاب‌های ترجمه‌ای که در بازار وجود دارد، بر ذهن کودکان تأثیر نامطلوبی گذاشته است؟ آیا این کتاب‌ها از نظر محتوایی و مناسب بودن برای کودکان به‌طور کارشناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
عذرا جوزدانی، نویسنده، مترجم و فعال حوزه کودک و نوجوان با اشاره به این که زبان، فرهنگ را به همراه خود می‌آورد، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: نمی‌توانیم بگوییم کتابی را از زبان دیگر ترجمه می‌کنیم، اما از فرهنگش تأثیر نمی‌پذیریم. این روند را به‌عنوان زنگِ خطر و هشدار نمی‌بینم، بلکه به‌عنوان آسیب و عارضه می‌بینم که به خاطر حمایت نکردن از تألیف شکل گرفته است. روندی که موجب فربه شدنِ آثار ترجمه شده است. زیرا در ایران حقوق مؤلف رعایت نمی‌شود، دست مؤلف برای نوشتن آنچه می‌خواهد بنویسد، باز نیست و انواع موانع سر راه مؤلف است. این مسائل باعث می‌شود نویسنده انگیزه‌ای مادی یا معنوی برای نوشتن نداشته باشد.
به گفته این مترجم، همه فرهنگی که زبان همراه خود می‌آورد فرهنگ بدی نیست، البته ممکن است مقداری با فرهنگ ما متفاوت باشد. او ادامه داد: اگر نکته‌ای در فرهنگ دیگری خوب است، چرا ما از آن تأثیر نگیریم؟ چرا خود را تغییر ندهیم. همچنین اگر نکته خوبی در فرهنگ ما هست، می‌توانیم آن را با کتاب‌هایمان صادر کنیم.
توجه بیشتر نویسندگان به شیوه نگارش کتاب کودک
ایران به کنوانسیون برن نپیوسته است و تا زمانی که ناشران ملزم به رعایت حقوق مؤلفان و ناشران خارجی نباشند، ترجمه، روندی سودمند برای آنها است. از طرفی به گفته جوزدانی پرداخت حق مؤلف در ایران، پاسخگوی نیاز این قشرِ فرهنگی نیست. این‌گونه می‌شود که ناشر، نویسنده و مترجم را به تولید بیشتر آثار ترجمه‌شده، سوق می‌دهد. در این سال‌ها بسیاری از نویسندگان خوب، به مترجمانی نه‌چندان قوی تبدیل شده‌اند. این نویسنده بیان کرد: حمایت از مؤلف، تنها راه افزایش آثار تألیفی است. با اقدامات سلبی موافق نیستم.
با کمی جستجو در بازار کتاب، بسیاری از کتاب‌هایی که مورد تأیید مؤسسات جهانی فعال در حوزه کودک هستند و نویسندگانی که موفق به کسب جوایز جهانی شده‌اند، در بازار کتاب ایران پیدا می‌شود. جوزدانی با اشاره به اینکه در ارزیابی آثار ترجمه فقط نباید به آثاری توجه داشت که شتاب‌زده ترجمه شده‌اند یا در انتخاب کتاب توجه لازم انجام نشده است، توضیح داد: خیلی از ترجمه‌ها روی تألیف‌های ما تأثیر گذاشته‌اند. نباید این مسئله را از ذهن دور کنیم که آثار ترجمه باعث توجه بیشتر نویسندگان ما به شیوه نگارش کتاب کودک شد. همچنین رمان‌های تصویری روی نویسندگان ما خیلی تأثیر گذاشت. ترجمه‌ها باعث شد که نویسندگان متوجه شوند که می‌توانند مسائل را خیلی کوتاه‌تر بیان کنند، از متن‌های طولانی دوری کردند و از پرداختن به جزئیات کاستند؛ در نتیجه زبان کودک را پیدا کردند و به وجه سرگرم‌کنندگی کتاب برای کودک و اینکه کودک باید از کتاب لذت ببرد، توجه کردند.
خطری که در محتوای کتاب‌ها وجود دارد و کودکانمان را تهدید می‌کند، مختص آثار ترجمه نیست، عواقب برخی آثار داخلی به‌وضوح در جامعه دیده می‌شود، مانند کتاب‌هایی که کودکان را به حیوان‌آزاری و خودکشی تشویق می‌کند. به‌گفته جوزدانی کتاب‌های ما پر از آسیب است: موارد بسیار پنهان‌تر در کتاب‌ها هست که اصلاً دیده نمی‌شود، ما از بسیاری از تألیف‌های ناشران صاحب‌نام و صاحب رانت آسیب می‌بینیم.
سخت‌گیری در تألیف بیش از ترجمه است
کودکان سازندگان آینده جامعه هستند، هر چقدر کودکان به خواندن کتاب عادت کنند، در آینده جامعه کتابخوان‌تری خواهیم داشت. این در حالی است که به گفته جوزدانی با توجه به جمعیت چند میلیونی کودک و نوجوان ایران، خیلی کم کتاب خوانده می‌شود و وضعیت مطالعه کودکان به‌خصوص در سال‌ها و ماه‌های اخیر بدتر شده است. او افزود: وقتی کتاب در جامعه کمتر خوانده شود، طبیعی است که تقاضا برای کتاب و نشر در بازار کمتر شود. ناشر نمی‌تواند کتاب را در تیراژ بالا منتشر کند. به‌دنبال آن، حق مؤلف پایین می‌آید، انگیزه مؤلف برای ادامه کار کمتر می‌شود. علاوه بر آن مشکلات ممیزی مطرح است. یک سوژه به‌راحتی می‌تواند در ترجمه کار شود، اما اگر یک نویسنده ایرانی بخواهد همان سوژه را کار کند با مشکل و ممیزی مواجه می‌شود. به همین دلیل آینده خوبی برای کتاب‌های تألیفی کودک نمی‌بینم.
برای کتاب تبلیغ نمی‌شود
کتاب‌های با کیفیتی در حوزه کودک و نوجوان در ایران منتشر می‌شود، بسیاری از نویسندگان و تصویرگران این حوزه در مسابقات جهانی موفق به کسب جوایز متعدد شده‌اند. از طرفی فعالیت‌های فرهنگی بسیاری در حوزه کودک و نوجوان انجام می‌شود، جایزه لاک‌پشت پرنده و شورای کتاب کودک در طول سال، کتاب‌های این حوزه را مورد بررسی قرار می‌دهند، اما بسیاری از مادرها و پدرها هنوز با نویسندگان، تصویرگران و آثار آنها آشنا نیستند. جوزدانی درباره چرایی نبود آگاهی عمومی درباره کتاب‌های باکیفیت کودکان و نوجوانان بیان کرد: متأسفانه هیچ‌گونه حمایتی از نویسنده و تصویرگر نمی‌شود و برای کتاب تبلیغ نمی‌شود. در صداوسیما حتی نمی‌توانیم نام ناشر کتاب را بیان کنیم چراکه نباید برای آنها مجانی تبلیغ کرد؛ این در حالی است که در این رسانه برای انواع کالای ضروری و غیرضروری به تکرار تبلیغ می‌شود. نویسندگان و مؤلفان این مشکلات را دارند که موجب باز شدن بازار ترجمه می‌شود. البته نویسندگان و مروجان کتاب کودک در این سال‌ها بسیار سعی کردند که بازار کتاب را داغ کنند و کودکان را با کتاب آشتی دهند.
گزارش از آیدین پورخامنه