با ایجاد اصلاحات ساختاری در بودجه، انتظار می‌رود منابع درآمدی دولت گستردگی بیشتری پیدا کنند و اتکای کمتری به اندک منابع حاصل از فروش دشوار نفت در شرایط تحریمی داشته باشند. این عوامل در کنار یکدیگر موجب شدند تا نگاه‌ها به سمت درآمدهای مالیاتی جلب شود. به همین منظور، اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی دانشگاه تهران، در نشستی راهکارهای جبران کسری بودجه از طریق افزایش درآمدهای مالیاتی را با حضور کارشناسان این حوزه بررسی کرد.
در این نشست، احمد زمانی، معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل سازمان امور مالیاتی، سید محمدهادی سبحانیان، مدیر کل دفتر مطالعات برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس و محمد وصال، عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف، دیدگاه‌های خود را ارائه دادند. محور اصلی این گفت‌وگو، تأکید بر ساماندهی معافیت‌های مالیاتی و معرفی مالیات بر مجموع درآمد برای گسترش منابع مالی دولت از طریق درآمدهای مالیاتی با در نظر گرفتن شرایط فعلی اقتصاد کشور بود.
مسئله فقط درآمد نیست
احمد زمانی، معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل سازمان امور مالیاتی با تأکید بر اصلاح قوانین و مقررات مالیاتی گفت: این اصلاحات در زمینه مالیات بر ارزش افزوده و ساماندهی و حداقل کردن معافیت‌ها، قابل پیگیری است. بحث معافیت‌های مالیاتی، نه صرفاً با هدف افزایش درآمد، بلکه با هدف حل مسائل اجرایی، رفع تبعیض و همچنین تکمیل زنجیره‌های اطلاعاتی، در دستور کار است.
وی مهم‌ترین ملاحظه اصلاحات مالیات بر ارزش افزوده را اثر تورمی آن دانست و ادامه داد: نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران در مقایسه با کشوهای دیگر بسیار پایین است که البته، ملاحضات شرایط اقتصادی و اجتماعی را در نظر داریم. در مورد مالیات بر ارزش افزوده، موضوع تغییر سهم دولت نیز مطرح است. اگر شهرداری‌ها می‌توانستند منابع درآمدی پایدار برای خود ایجاد کنند، نیازی به کاهش سهم دولت از درآمد مالیات بر ارزش افزوده نبود.
مالیات بر مجموع درآمد، پایه جدیدی نیست
زمانی ادامه داد: مهم‌ترین اصلاح مالیاتی در میان مدت، بحث مالیات بر مجموع درآمد است که پایه جدیدی نیست و به معنای نظام کارآمدتری برای مالیات بر درآمد اشخاص در نظر گرفته می‌شود. نمونه‌ای از مالیات بر درآمد اشخاص، مالیات بر مشاغل است. معافیت‌های آشکار و پنهانی در مالیات بر مشاغل داریم که تحت پوشش معافیت یا فعالیت‌های غیر اقتصادی، فعالیت اقتصادی انجام می‌گیرد. مشاغل زیادی در بخش لوکس جامعه هستند و درآمد قابل توجهی دارند، اینها باید بار مالیاتی را تحمل کنند.
زمانی درباره مالیات بر مجموع درآمد توضیح داد: باید اطلاع‌رسانی شود که مالیات بر مجموع درآمد، یک پایه مالیاتی جدید یا یک فشار مالیاتی مضاعف نیست بلکه برای افرادی است که از معافیت‌های متعدد استفاده می‌کنند یا برای افرادی است که اصلاً در چتر مالیاتی قرار ندارند. وقتی قرار است جمع درآمد را در نظر بگیریم، یعنی همه درآمدهای شخص، مشمول مالیات خواهد شد، مگر این که قانون گفته باشد دارای عدم شمول یا معافیت است.
بیشترین معافیت‌های مالیاتی دنیا را داریم
وی معافیت‌های مالیاتی را پاشنه آشیل نظام مالیاتی خواند و گفت: بر اساس اذعان مراجع بین‌المللی، ایران بیشترین تنوع و عمق معافیت‌های مالیاتی را دارد که از آنها سواستفاده می‌شود؛ مانند مناطق آزاد که آثار آن به‌شدت کشور را آزار می‌دهد و مالیات‌ها را تهدید می‌کند.
وی با اشاره به حذف معافیت‌های بخش فرهنگ گفت: دوستان ما در حوزه فرهنک نگران نباشند. این اصلاحات با ملاحظاتی انجام خواهد شد و انتظار داریم حوزه فرهنگ در بحث فرهنگ‌سازی اصلاحات و اطلاع‌رسانی مالیاتی به ما کمک کند. اصلاحات به معنای افزایش فشار مالیاتی بر فعالان اقتصادی نیست؛ بلکه به مفهوم وصول مالیات‌های حَقه از بخش‌هایی است که از آنها مالیات اخذ نمی‌شود.
سود سپرده، یکی از انواع درآمد است
زمانی درباره سود سپرده بانکی توضیح داد: سود سپرده، یکی از انواع درآمد است. در مالیات بر سود سپرده، دقت داریم که سطحی از سود سپرده را معاف کنیم. بحث مهم‌تر این است که از سود اسمی مالیات بگیریم یا سود حقیقی. وقتی اقتصاد در شرایط تورمی است، باید این موارد را در نظر بگیریم و به شرایط پولی و مالی دولت توجه کنیم. مثلاً وقتی سود سپرده در کشور منفی است، مالیات بر آن، چه اقتضائاتی دارد. مالیات با همه بخش‌های اقتصاد در هم تنیده است. ما محدویت منابع، تورم و سرکوب مالی داریم حتی اگر در شرایط فعلی امکان اجرای قانونی مانند مالیات بر سود سپرده وجود نداشته باشد، باید این ساختار آن وجود داشته باشد.
منابع جدید برای جبران کسری ۱۵۰ هزار میلیارد تومانی
در ادامه این نشست، سید محمدهادی سبحانیان، مدیر کل دفتر مطالعات برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به خروج آمریکا از برجام و کاهش شدید درآمدهای نفتی، پیش‌بینی از کسری بودجه دولت را در سال جاری حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرد و محورهای اصلاحی برای جبران این کسری را مدیریت هزینه‌های دولت و ایجاد منابع جدید درآمدی برای دولت دانست.
نمی‌دانیم چه میزان معافیت مالیاتی داریم
سبحانیان معافیت‌های مالیاتی گسترده را از مسائل نظام مالیاتی کشور دانست و ادامه داد: هیچ دید روشنی وجود ندارد که چه اقلامی، چه فعالیت‌هایی و چه مناطقی در کشور معاف از مالیات هستند. ما در بودجه سال گذشته، پیشنهاد دادیم که در پیوستی کلیه اقلام معاف، احصا شود و برآوردی داشته باشیم که هر کدام از آنها، چه مقدار از منابع را از دسترس دولت خارج می‌کند. این تصویر کمک می‌کند بدانیم چگونه می‌توانیم این معافیت‌ها را ساماندهی کنیم، اما دولت مخالفت کرد.
وی درباره معافیت‌های مالیاتی گفت: از جمله معافیت‌های گسترده مالیاتی، سود سپرده‌های بانکی است. معافیت مالیاتی هنرمندان از دیگر موارد است. چرا کسی که کنسرت برگزار می‌کند یا فردی که برای بازی در یک نقش، درآمد میلیاردی دارد، از مالیات معاف است؟ بحث دیگر انتشارات است. برخی از آنها مانند انتشارات فرهنگی و درسی، باید حمایت شوند، ولی برخی انتشاراتی که مثلاً در حوزه کنکور، فعالیت تجاری می‌کنند، چرا باید معاف باشند؟ درباره مناطق آزاد نیز گزارش‌های متعددی نشان می‌دهند معافیت‌های مالیاتی، اثربخشی نداشته و محل فرار مالیاتی و فساد شده است.
فرار مالیاتی به روش سلطان سکه
سبحانیان مسئله دیگر نظام مالیاتی را عدم ساماندهی حساب‌های بانکی علی‌رغم تکالیف قانونی دانست و ادامه داد: می‌توان به نام یک کودک، حساب بانکی با گردش میلیاردی باز کرد و مؤدی سازمان امور مالیاتی هم نبود. مشابه اتفاقی که برای سلطان سکه افتاد. این فرد حجم عظیمی از مبادلاتش را با حساب‌هایی که با نام خودش نبود انجام می‌داد. از طرف دیگر، می‌توان دستگاه کارتخوان را به نام یک نفر گرفت و به حساب فرد دیگری متصل کرد یا برای یک واحد شغلی، چندین دستگاه کارتخوان گرفت یا در مناطق آزاد، دستگاه کارتخوان گرفت و در سرزمین اصلی استفاده کرد و هیچ ساماندهی در این زمینه وجود ندارد.
سامانه رفاه به سامانه مالیاتی متصل شود
محمد وصال، عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف، نیز با تأکید بر معافیت‌های مالیاتی، نمونه‌هایی از موارد قابل اصلاح را مورد بررسی قرار داد. وی در ابتدا درباره مالیات بر مجموع درآمد گفت: در حال حاضر این نوع مالیات را نداریم و انواعی از مالیات مانند مالیات بر حقوق و مالیات بر مشاغل را می‌توان ذیل آن اضافه کرد. همه پایه‌هایی که تحت عنوان درآمد شخصی مطرح می‌شوند، باید یکجا دیده شود و تخفیفات بین پایه‌ای و با توجه به وضعیت خانوار در نظر گرفته شود.
وی درباره حذف معافیت‌های مالیاتی توضیح داد: بحث معافیت‌ها خیلی جدی است؛ به‌عنوان مثال معافیت مالیاتی مناطق آزاد، منطقی ندارد و این مناطق را به محلی برای فرار مالیاتی تبدیل کرده است. مثلاً ما مالیات بر حقوق بازنشستگی نداریم. افرادی را داریم که با درآمدهای دیگر، درآمد دوران بازنشستگی خود را تکمیل می‌کند چرا نباید مالیات پرداخت کنند؟ نظام بازنشستگی ما برخی افراد ۵۰ ساله را که در اوج کار خود هستند بازنشسته می‌کند، معافیت مالیاتی این افراد، منطقی ندارد و البته، ساماندهی این معافیت‌ها در تضاد با حمایت از افراد با درآمد پایین نیست. برای هدف‌گیری موارد حمایتی لازم است سامانه رفاه، به سامانه مالیاتی متصل شود.
چرا مالیات املاک بر اساس متراژ است؟
وصال با انتقاد از مالیات بر درآمد اجاره املاک و مستغلات گفت: قوانین عجیبی در این زمینه حاکم است و معافیت‌هایی بر اساس متراژ وجود دارد. همه می‌دانیم یک خانه هزار متری در یک منطقه دورافتاده با یک خانه ۵۰ متری مثلاً در منطقه تجریش، از نظر ارزش متفاوت است و مالیات باید بر اساس درآمد باشد، نه متراژ.
تبعیض علیه سرمایه‌گذاری
وی سود سپرده بانکی و سهام را نوع دیگری از درآمد دانست و ادامه داد: بانک مرکزی این را رد می‌کند، اما آیا سود سپرده، درآمد است یا خیر؟ من مقداری پول دارم، می‌توانم این را در بانک بگذارم یا در بنگاه سرمایه‌گذاری کنم. اگر در بنگاه بگذارم باید مالیات بدهم، اما اگر در بانک بگذارم این‌طور نیست. همچنین بحث در بحث سهام، تخفیف‌های متعددی بر عملکرد شرکت‌های بورسی داریم که لزومی ندارد وجود داشته باشند.
همه پایه‌های مالیاتی، یکجا دیده شوند
وصال، مالیات بر عایدی سرمایه را شامل دو قسمت اصلی مسکن و سهام دانست و گفت: در بحث مسکن، سامانه کد رهگیری فعال است و می‌تواند به تشخیص مالیات کمک کند. فراموش نکنیم عوارض املاک پایین است. چرا افراد نباید متناسب با ارزش خانه خود مالیات بپردازند؟ البته، شهرداری هم باید درباره تخصیص این درآمدها پاسخگو باشد.
رضایت مؤدیان را در مالیات بر ارزش افزوده جلب کنیم
وی درباره اصلاح مالیات بر ارزش افزوده در کوتاه‌مدت گفت: این اصلاح، منوط به کسب رضایت مؤدیان است، ما امکان افزایش نرخ از ۹ به ۱۱ درصد را داریم و باید نارضایتی مؤدیان در استرداد مالیاتی را حل کنیم. در کشورهای دنیا نرخ ۲۰ تا ۲۵ درصد برای مالیات بر ارزش افزوده، نرخ رایجی است. در اصلاح مالیات بر سود شرکت‌ها، لازم است شرایط بنگاه‌ها را در نظر بگیریم. در مواردی شاهدیم به دلیل تعیین اهداف درآمدی، بخشنامه می‌شود که مثلاً فرد هر چقدر سال گذشته مالیات داده الان باید هشت درصد بیشتر بدهد که این موضوع هیچ منطقی ندارد و در شرایط رکود اقتصادی، بخش زیادی از مؤدیان، تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند. همچنین مؤدیان تازه وارد و کوچک یا ابزارهای لازم را ندارند یا باید در مباحث مالیاتی، آموزش‌های لازم را ببینند.