جوایز جهانی به‌عنوان یکی از معیارهای سنجش کیفیت آثاری که در ایران خلق می‌شود، به‌شمار می‌روند. در سال‌های اخیر تعداد زیادی از نویسندگان و تصویرگران در حوزه کودک و نوجوان توانسته‌اند آثار خود را در سطح بین‌المللی مطرح کنند. جایزه «آسترید لیندگرن»، پس از جایزه «هانس کریستین آندرسن»، بزرگ‌ترین جایزه جهانی ادبیات کودک و نوجوان است. این جایزه به مناسبت بزرگداشت نویسنده محبوب سوئدی و یکی از پرطرفدارترین نویسندگان جهان، از سال ۲۰۰۲ توسط دولت سوئد بنیان نهاده شد. جایزه نقدی آلما -پنج میلیون کرون سوئد- به‌عنوان بزرگ‌ترین و گران‌ترین جایزه ادبیات کودکان و نوجوانان و دومین جایزه بزرگ ادبیات در جهان مطرح است.
شورای کتاب کودک، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و موسسه تاریخی پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، چهار نهاد فعال در ایران هستند که می‌توانند نامزدهای خود را به این جایزه معرفی کنند. بر اساس فهرست سایت رسمی جایزه آسترید لیندگرن در سال ۲۰۲۰، نامزدهای این جایزه ۲۳۷ نماینده از ۶۸ کشور هستند. در میان اینها، ۱۰ نامزد ایرانی حضور دارند. فرهاد حسن‌زاده به‌عنوان نویسنده، مهدی حجوانی به‌عنوان مروج کتابخوانی، جمشید خانیان به‌عنوان نویسنده، فرشید شفیعی به‌عنوان تصویرگر کودک، محمدرضا شمس به‌عنوان نویسنده، علی اصغر سیدآبادی به‌عنوان مروج کتابخوانی، هوشنگ مرادی کرمانی به‌عنوان نویسنده، شورای کتاب کودک، طرح ترویجی «با من بخوان» و طرح «کتابخانه‌های سیار ایران» نامزدهای این دوره هستند.
مردم درباره نویسنده یا تصویرگری که به‌واسطه جوایز جهانی معرفی می‌شوند، کنجکاو می‌شوند، این روند در تیراژ کتاب‌های آنها تأثیر خواهد داشت و شک نکنید که تأثیر بسزایی در معرفی نویسندگان و ترویج کتابخوانی خواهد داشت
ناشران برای معرفی نویسنده تلاش نمی‌کنند
این چهارمین دوره است که فرهاد حسن‌زاده به‌عنوان نامزد جایزه آسترید لیندگرن معرفی می‌شود؛ او تا به حال توانسته برنده ده‌ها جایزه بین‌المللی شود. اما این جوایز جهانی چه تأثیری بر مخاطب ایرانی در تهیه و خواندن آثار یک نویسنده دارد؟ حسن‌زاده با اشاره به اینکه تعداد مخاطبان کتاب به اندازه هواداران تیم فوتبال یا فیلم‌های سینمایی نیست به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در بین کتابخوان‌ها، عده‌ای به این مسائل توجه دارند که مثلاً نویسنده چه کسی است و آیا نامش در رقابت‌های جهانی مطرح شده است یا نه؟ سوی دیگر این مسئله تمهیدات ناشران است که آیا نام و جوایزی را که نویسنده کسب کرده، در جلد یا پشت جلد کتاب عنوان می‌کنند؟ زیرا این موارد در اطلاع‌رسانی و فروش اثر تأثیر خواهد داشت.
فقدان تلاش ناشران برای معرفی نویسندگان حتی آنهایی که در سطح بین‌المللی فعالیت می‌کنند در شرایطی اتفاق می‌افتد که اگر مردم یک نویسنده را به‌خوبی بشناسند و سوابقش را بدانند، میزان فروش کتاب ناشر بالا می‌رود و این روند در نهایت منجر به کسب سود بیشتر برای ناشر خواهد شد. به گفته حسن‌زاده گاهی اتفاق می‌افتد که ناشری اقداماتی برای معرفی نویسنده انجام دهد، اما این روشی نیست که اغلب ناشران عملی کنند. او افزود: ناشران به شیوه‌های جلب مشتری و فروش کتاب آشنا نیستند یا نمی‌خواهند به این مسائل تن دهند.
به نظر می‌رسد ناشران ایرانی روند کاری را که از قدیم آموخته‌اند، ادامه می‌دهند بدون اینکه برای به‌روزرسانی خود و رفع نیازهای بازار تلاش کنند. آنها در شرایطی از تبلیغ برای نویسنده سر باز می‌زنند که برخی از کشورها حتی برای جوایز کوچک نویسندگان خود ارزش زیادی قائل هستند تا جایی که حتی اگر نویسنده کتابی منتشر کند، پشت جلد کتاب جدید، جوایز نویسنده ثبت خواهد شد. به گفته حسن‌زاده، این روزها ناشران خارجی به‌جای معرفی نویسنده روی جلد یا پشت جلد کتاب، جواز نشر خود را اعلام می‌کنند.
نهادهایی که بودجه کلان می‌گیرند اما کاری نمی‌کنند
نویسندگان خوبی در حوزه کودک و نوجوان و بزرگسال در ایران فعال هستند. در این روزها تصویرگران هم به کتاب‌ها زیبایی دوچندان می‌بخشند. یکی از راه‌های درک پیشرفت در حوزه کتاب، جوایز جهانی است که نویسندگان و تصویرگران ایرانی برندگان آنها هستند. با این وجود، هنوز هم سرانه مطالعه در جامعه پایین است. حسن‌زاده درباره چرایی این مسئله توضیح داد: اگر بخواهیم از دیدگاه کلان به این مسئله توجه کنیم، متوجه ضعف فرهنگی دستگاه‌هایی می‌شویم که بودجه کلان می‌گیرند و در حوزه کتابخوانی کار خاصی انجام نمی‌دهند. برایشان مهم نیست یا ترجیح می‌دهند مردم کتاب نخوانند. این ضعف بزرگ باز می‌گردد به نهادهایی مانند صداوسیما و آموزش‌وپرورش که می‌تواند نقش مهمی در کتابخوان کردن کودکان داشته باشند، اما این کار را نمی‌کنند. سیاست‌های آموزشی آنها با تست و کنکور پیگیری می‌شود تا جایی که دانش‌آموزان حتی از کتاب خواندن لذت نمی‌برند.
آسترید لیندگرن مروجی برای معرفی نویسنده است
انجمن نویسندگان کودک و نوجوان یکی از چهار نهادی است که از طرف ایران نامزدهایی برای جایزه آسترید لیندگرن معرفی می‌کند. جعفر توزنده‌جانی، دبیر و عضو هیئت مدیره این انجمن درباره نحوه انتخاب نویسندگان و فعالان ترویج کتابخوانی به این جایزه به خبرنگار ایرناپلاس گفت: می‌توان آسترید لیندگرن را به‌عنوان مروجی برای نویسنده معرفی کرد. به همین منظور، کمیته و گروهی هستند از نویسندگان شناخته شده حوزه کودک و نوجوان که رزومه قوی دارند، افرادی را که واجد شرایط هستند، انتخاب می‌کنند. در نهایت، هیئت مدیره بعد از رأی‌گیری با بررسی افراد و شانس انتخاب آنها در این جایزه، نمایندگان خود را معرفی می‌کند.
توزنده‌جانی با تأکید بر اینکه جوایز جهانی تأثیر مثبتی در ترویج کتابخوانی خواهند داشت، درباره چگونگی شکل‌گیری این اتفاق توضیح داد: مردم درباره نهاد و نویسنده یا تصویرگری که به‌واسطه جوایز جهانی معرفی می‌شوند، کنجکاو می‌شوند، این روند در تیراژ کتاب‌های آنها تأثیر خواهد داشت و شک نکنید که تأثیر بسزایی در معرفی نویسندگان و ترویج کتابخوانی خواهد داشت. حتی زمانی که کتاب در بخش تصویرگری برگزیده می‌شود، روی فروش آن تأثیر خواهد داشت.
به گفته عضو هیئت مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، این انجمن برای معرفی نامزدها، کنفرانس خبری برگزار می‌کند، همچنین انجمن سعی در معرفی نویسندگان با برگزاری نشست‌هایی برای آنها دارد. برخی از این برنامه که در ارتباط با هفته کتاب است، دیدار رودررو با نویسندگان خواهد بود. توزنده‌جانی درباره این برنامه‌ها توضیح داد: به تجربه دیدم که کودکان وقتی نویسنده‌ای را از نزدیک می‌بینند و مقداری درباره کارکرد او آگاهی به دست می‌آورند، خیلی راحت‌تر با آثار او ارتباط برقرار می‌کنند. برای ناشران بد نیست که اگر نویسنده‌ای کاندیدای جایزه‌ای می‌شود- حتی اگر برنده آن جایزه نشود- در چاپ‌های کتاب او این مسئله را در اطلاعات پشت جلد لحاظ کنند.
گزارش از آیدین پورخامنه