تحریم بزرگ‌ترین هلدینگ پتروشیمی کشور و شرکت‌های زیرمجموعه آن در حالی انجام شده که برخی از شرکت‌های این فهرست، مانند پتروشیمی گچساران و لردگان در حال احداث هستند و برخی دیگر مانند شرکت عملیات غیر صنعتی پازارگاد، در زمینه امور عملیات غیر صنعتی صنایع پتروشیمی و خدمات اداری و رفاهی فعالیت می‌کنند. با وجود چنین مواردی در فهرست ۳۹ شرکت تحریم شده، اما سهم شرکت‌های تولیدی به‌اندازه‌ای هست که پرسش‌هایی را در رابطه با وضعیت آینده این صنعت و سهم ایران در بازار جهانی پتروشیمی ایجاد کند.
به عقیده محسن شجاعی، کارشناس حوزه انرژی، وقتی یک هلدینگ بزرگ مانند پتروشیمی خلیج فارس تحریم می‌شود، تمام شرکت‌های زیرمجموعه، تحت تأثیر قرار می‌گیرند و پیشرفت پروژه‌ها به‌کندی انجام خواهد شد. با این حال، تجربه قبلی تحریم پتروشیمی نشان می‌دهد تأثیرپذیری این صنعت از تحریم‌ها، چشمگیر نیست و البته، اگر پیش از این در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، فعال‌تر بودیم، امکان تحریم‌پذیری، کاهش می‌یافت. شرح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
چین، مقصد اصلی محصولات پتروشیمی ایران
وضعیت فعلی صادرات محصولات پتروشیمی کشور چگونه است و ایران چه جایگاهی در تجارت جهانی محصولات پتروشیمی دارد؟
صنعت پتروشیمی شامل ۳۵۰ نوع محصول بوده و ظرفیت اسمی این صنعت، ۶۴ میلیون تن در سال است. در حال حاضر ۳۱ میلیون تن قابل فروش و از این مقدار ۲۲.۵ میلیون تن محصول پتروشیمی به ارزش ۱۲.۱ میلیارد دلار صادر می‌شود.
ایران از ظرفیت تولید عظیم و رو به رشد صنعت پتروشیمی دنیا سهمی بیش از دو درصد دارد که هدف‌گذاری آن، دست‌یابی به سهم ۶.۳ درصدی از بازار است. برای اینکه ظرفیت تولید پتروشیمی ایران بتواند تا سال ۲۰۴۰ میلادی همراه با رشد ۴۰ درصدی ظرفیت تولید پتروشیمی دنیا، سهم دو درصدی خود را حفظ کند، لازم است ظرفیت تولید خود را تا ۹۰ میلیون تن در سال افزایش دهد.
سهم بازار داخلی از تولیدات پتروشیمی برابر ۸.۵ میلیون تن و به ارزش پنج میلیارد دلار و سهم صادرات، برابر ۲۲.۵ میلیون تن و به ارزش ۱۲ میلیارد دلار است که محصولات عمده صادراتی از نظر ارزش، شامل پلی‌اتیلن سنگین یا HDPE با سهم ۱۳ درصد، متانول با سهم ۱۳ درصد و پلی‌اتیلن سبک یا LDPE با سهم ۹ درصد است.
در بازار هدف ۱۰ ماده اصلی تولیدی صنعت پتروشیمی کشور، چین با سهم ۵۶ درصدی رتبه اول را دارد و پس از آن هند با ۱۵ درصد، امارت با هفت درصد، ترکیه با پنج درصد و سایر کشورها از جمله عراق، افغانستان، تاجیکستان، کشورهای اروپایی و شرق آسیا در مجموع سهم ۱۷ درصدی از صادرات محصولات پتروشیمی کشور را به خود اختصاص می‌دهند.
ترکیبات محصولات شیمیایی مانند نفت، قابل ردیابی نیست
تحریم‌ها تا چه اندازه به‌عنوان یک تهدید برای صادرات محصولات پتروشیمی مطرح هستند؟ گفته می‌شود به دلیل تنوع بالای این محصولات، و نیز عدم امکان ردیابی محموله‌های صادراتی آن مشابه نفت، تحریم این صنعت به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. ارزیابی شما از این تحلیل چیست؟
این اولین بار نیست که ایالات متحده آمریکا بخش پتروشیمی ایران را تحریم می‌کند. پیش از امضای توافق هسته‌ای، ایالات متحده هشت شرکت پتروشیمی ایران را در فهرست تحریم‌ها قرار داده بود. تنوع محصولات پتروشیمی و مقاصد صادراتی، تحریم‌پذیری صنعت پتروشیمی را دشوار خواهد کرد و با توجه به آمار و نمودارهای منتشر شده توسط سازمان‌ها و نهادهای مرتبط، شاهد هستیم که تحریم‌ها اثر زیادی بر صادرات بخش پتروشیمی نداشته است.
یکی از تفاوت‌های صادرات نفت خام و محصولات پتروشیمی این است که اگر کشوری که تحت تحریم قرار گرفته اقدام به فروش نفت کند، در زمان فروش و تعیین گرید، مشخص خواهد شد که نفت خام متعلق به کدام کشور است. این موضوع در رابطه با محصولات پتروشیمی صدق نمی‌کند و در شرایط تحریمی فقط موضوع جابه‌جایی پول و فروش را دشوار می‌کند که قطعاً با وجود آرایش جنگی وزارت نفت در این روزها، برای حل این مشکل نیز تمهیداتی اندیشیده شده است.
از تفاوت‌های دیگر فروش و صادرات نفت و محصولات پتروشیمی، علاوه بر عدم ردیابی ترکیب محصولات پتروشیمی می‌توان به حجم کمتر واحد تجاری نسبت به نفت خام، تنوع محصولات تولیدی و نیز جغرافیای پر همسایه و طیف گسترده مشتریان اشاره کرد که این عوامل در کنار یکدیگر موجب می‌شوند صادرات محصولات پتروشیمی نسبت به نفت در شرایط تحریم، آسان‌تر باشد.
سرمایه‌گذار خارجی، سپر بلای تحریم
چه راهکاری برای مقابله با تحریم و حفظ سهم تولیدات پتروشیمی در سبد صادراتی کشور و همین‌طور جایگاه ایران در بازار جهانی این تولیدات وجود دارد؟ برخی اعتقاد دارند با دادن تخفیف و امتیاز به مشتری‌ها می‌توانیم به صادرات ادامه دهیم، اما برخی با انتقاد به این راه‌حل، از زیان‌های ارزان فروشی برای صنعت پتروشیمی کشور می‌گویند. از نظر شما راه‌حل پیشنهادی که بدون وارد کردن زیان به صنعت پتروشیمی، با تحریم‌ها مقابله کند، چیست؟
اگر تحریم نبودیم، بهترین کار این بود که شرایطی فراهم کنیم تا سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت پتروشیمی شکل گیرد و در این صورت تحریم‌پذیری ما امکان کمتری داشت. به هر حال تحریم هزینه دارد و نمی‌شود تحریم باشیم و هزینه‌ای هم ندهیم. به دلیل اعمال تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران این امکان وجود دارد که مشتریان جدید، دنبال تخفیف گرفتن یا اخذ امتیاز از ایران باشند یا اینکه به لیست خریداران محصولات پتروشیمی ایران نپیوندند.
در گذشته تجربه‌هایی در این رابطه داشتیم و امیدوارم این تجربه‌ها مانع از اختلال جدی در صادرات پتروشیمی شود. اهمیت بخش خصوصی بسیار بالاست و با توجه به چابکی بخش خصوصی می‌توان امیدوار بود که صادرات محصولات پتروشیمی با دشواری کمتری همراه باشد.
تحریم، سرعت‌گیر پروژه‌های در حال احداث
در فهرست ۳۹ گانه شرکت‌های پتروشیمی تحریم شده، از واحدهای در حال احداث نیز نام برده شده است. با توجه به اینکه این واحدها هنوز به مرحله افتتاح و بهره‌برداری نرسیده‌اند، قرار گرفتن در فهرست تحریم چه تأثیری بر روند فعالیت‌های اجرایی آن‌ها خواهد داشت؟ همچنین برخی شرکت‌های عملیات غیر صنعتی نیز در فهرست تحریم‌ها دیده می‌شوند، دلیل تحریم این شرکت‌ها چیست؟
وقتی یک هلدینگ مانند خلیج فارس تحریم می‌شود، طبیعتاً همه شرکت‌های زیرمجموعه هم به‌صورت خودکار تحریم می‌شوند. شرکت‌هایی که در فهرست تحریم‌شده‌ها قرار گرفته‌اند از جمله طرح‌ها و پروژه‌هایی در حوزه تولیدات پتروشیمی شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس هستند. شرکت‌های در حال احداث برای تأمین مالی و خرید تجهیزات مورد نیاز، طبیعتاً با دشواری روبه‌رو می‌شوند و پیشرفت پروژه به کندی ادامه می‌یابد.
گفت‌وگو از مریم‌السادات علم‌الهدی