گزارش‌های مختلفی درباره خسارت سیل به بخش‌های گوناگون استان‌هایی که از بارش‌های ابتدای سال خسارت دیدند، منتشر شده است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی علل گستردگی آسیب‌های وارد شده به بخش مسکن را مورد بررسی قرار داده که بر اساس آن، تمرکز جمعیت و گسترش شهرها در مناطقی با کاربری تغییر یافته و همچنین ساخت و ساز در مناطق سیل‌خیز در صدر این علل بوده است.
پایگاه خبری بانک مسکن نیز جزئیات گزارش وزارت راه و شهرسازی از آخرین برآوردهای خسارت سیل به شهرها و واحدهای مسکونی را منتشر کرده که بر اساس آن، در مجموع ۱۴۳ هزار و ۳۶۵ واحد مسکونی آسیب دیده‌اند که بخش عمده آن‌ها یعنی ۹۱ هزار و ۴۰۴ واحد مسکونی به دلیل تخریب ۱۰۰ درصدی نیازمند احداث و نوسازی هستند.
نقش بانک‌ها در بازسازی و نوسازی واحدهای مسکونی سیل‌زده
تازه‌ترین ساخت و سازها در مناطق سیل‌زده، هفته گذشته در استان خوزستان و با حضور علیرضا تابش، رئیس بنیاد مسکن آغاز شد. وی در آغاز عملیات اجرایی ۳۰۰۰ واحد مسکونی این استان گفت: باید ساختمان‌های مقاوم در این منطقه احداث شود تا در برابر بلایای طبیعی ایمنی بالایی داشته و دیگر شاهد این میزان خسارت نباشیم. تابش درباره اعتبار مورد نیاز برای این ساخت‌وسازها گفت: اگر بانک‌ها در این زمینه همکاری لازم را نداشته باشند، نمی‌توانیم اعتبار مورد نیاز را تأمین کنیم. حامد روحانی، رئیس گروه برنامه‌ریزی بازسازی بنیاد مسکن به خبرنگار ایرنا در اهواز، از ارزیابی ۲۱ هزار واحد مسکونی در استان خبر داد که بر این اساس، ۷۰۰ واحد شهری و ۳۴۰۰ واحد روستایی به نوسازی و ۷۰۰۰ واحد شهری و روستایی به تعمیرات نیاز دارند.
۳۵۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان، اعتبار مورد نیاز خانه‌های خوزستان
به گفته روحانی، تسهیلات ارزان قیمت ساخت مسکن یعنی با نرخ چهار درصد در مناطق شهری ۵۰ میلیون تومان و در مناطق روستایی ۴۰ میلیون تومان است. کمک بلاعوض نیز در مناطق شهری، ۱۲ میلیون تومان و در مناطق روستایی ۱۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. واحدهای نیازمند تعمیر هم می‌توانند از تسهیلات حداکثر ۱۵ میلیون تومانی و پنج میلیون تومان کمک بلاعوض استفاده کنند. یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد بازگشت اهالی سیل‌زده استان به خانه‌هایشان، به حدود ۳۵۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز دارد که ۲۱۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان آن در ساخت و ۱۴۰ میلیارد تومان دیگر، در تعمیرات صرف خواهد شد.
با وجود پیگیری مسئولان برای عادی شدن وضعیت زندگی در استان، پیشنهادهایی بر اساس تجربه‌های قبلی و نیز، ویژگی‌های منطقه مطرح می‌شود که شاید در اجرا، موفق‌تر باشد. مسعود عالمی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با ایرناپلاس که خود اصالتاً اهوازی است، از روش بهینه عادی‌سازی وضعیت مسکن سیل‌زدگان خوزستان می‌گوید.
چهار چالش در بخش مسکن مناطق سیل‌زده
ایرناپلاس: ساخت و ساز مسکن در مناطق سیل‌زده، از طریق بنیاد مسکن و وامی که به ساکنان این مناطق داده می‌شود، در حال اجراست. ارزیابی شما از روشی که دولت در پیش گرفته چیست؟
عالمی: با وجود تلاشی که برای بازسازی در مناطق سیل‌زده در حال انجام است، روش انتخابی در بازسازی مسکن استان با اشکالاتی روبه‌رو است. دولت، وامی را برای خانوارها در نظر گرفته که بخشی از آن، تسهیلات ارزان‌قیمت و بخش دیگر، کمک بلاعوض است. کار ساخت و ساز نیز به عهده بنیاد مسکن گذاشته شده، اما اشکالاتی به این روش وارد است.
مورد اول اینکه ممکن است قیمت مصالح به سرعت تغییر کند و افراد نتوانند با این مبلغ، خانه بسازند. اشکال دوم این است مبلغی که داده می‌شود برای ساخت یک خانه کافی نیست. مثلاً تسهیلات ۴۰ میلیون تومانی برای مسکن روستایی در نظر گرفته شده در حالی که هزینه ساخت یک واحد مسکونی در این مناطق، متری بین یک و نیم تا دو میلیون تومان است. از طرف دیگر، زیربنای یک واحد روستایی کمتر از ۱۰۰ متر مربع نیست.
مسأله سوم اینکه ممکن است این مبلغ، برای موارد دیگری غیر از ساخت و تعمیر خانه صرف شود و خانوار بگوید ما با همین خانه‌ای که آسیب دیده کنار می‌آییم و با این مبلغ احشام و دام خریداری می‌کنیم. مشابه این اتفاق را در بازسازی‌های مناطق زلزله‌زده کرمانشاه دیدیم و این مبالغ به مصرف اصلی خود که ساخت خانه‌های مقاوم بود، نرسید.
مصالح ساختمانی به جای تسهیلات
ایرناپلاس: با این وجود، می‌توان پیشنهاد داد خود دولت کار ساخت‌وساز را انجام دهد؟
عالمی: اگر دولت بخواهد به‌طور مستقیم بحث مسکن را در منطقه دنبال کند، یعنی مصالح را خریداری کند و کار ساخت‌وساز را توسط پیمانکاران انجام دهد، اشکالاتی به وجود می‌آید. این فرایند، زمان‌بر است و باز هم امکان فساد مالی وجود دارد. نحوه ساخت خانه‌ها هم ممکن است مطابق با نیاز و خواسته مردم نباشد.
ایرناپلاس: چه روش جایگزینی را پیشنهاد می‌دهید که مشکلات گفته شده را نداشته باشد و تضمین کند این مبالغ در نوسازی و تعمیرات مسکن استفاده شود؟
عالمی: دولت می‌تواند به جای پول، توسط بنیاد مسکن به مردم مصالح ساختمانی بدهد. خود بنیاد مسکن، در حوزه محصولات مختلف مانند سیمان، آجر و میلگرد، کارخانه دارد و می‌تواند این‌ها را در اختیار مردم بگذارد تا مردم خودشان کار ساخت‌وساز را با نظارت و رعایت استانداردهای مورد نظر بنیاد مسکن، انجام دهند و در مقابل، ارزش پولی مصالح را به‌صورت اقساطی به بانک عامل پرداخت کنند.
ایرناپلاس: این روش، تجربه جدیدی است؟ برداشت شما این است که دولت نخواسته در این مقیاس، دست به آزمون و خطا بزند؟
عالمی: این روش را بنیاد مسکن در الگوهای ساخت و ساز خود دارد و در موارد مختلف از آن استفاده کرده است و تجربه آن را دارد و بحث جدیدی نیست، ولی در بحث بازسازی مناطق سیل‌زده، انتخاب نشده است.
ایرناپلاس: این روش چه مزایایی نسبت به روش فعلی دارد؟
عالمی: دولت می‌تواند با اتکا به این روش، مزایایی در مناطق سیل‌زده به‌وجود آورد. اول اینکه از مصرف وام در موارد غیر، جلوگیری می‌شود. دوم اینکه واحدهای ساخته شده مطابق نیاز مردم است و سوم، ایجاد اشتغال در دوران گذار است تا شرایط اقتصادی، پایدار شود. چهارمین مزیت این روش این است که بازسازی در زمان کوتاه‌تری انجام می‌شود.
ایرناپلاس: چه ضمانتی وجود دارد که مردم برای رفع سایر نیازهای خود، مصالح را در بازار نفروشند؟
عالمی: تحویل مصالح بر اساس پیشرفت کار انجام خواهد گرفت. مثلاً گفته شود بخشی در ابتدای کار داده می‌شود و بخش دیگر بعد از اجرای فونداسیون و به همین ترتیب در هر مرحله، مردم مصالح را متناسب با پیشرفت کار، دریافت کنند.
گفت‌وگو از مریم‌السادات علم‌الهدی