ایرنابازار- اهمیت پلاک خوانی موتور سه فاز در آن است که تمامی مشخصات اصلی و فنی موتور مانند توان نامی، نوع موتور، تعداد دور روتور، جریان و ولتاژ نامی، فرکانس، و نوع اتصال (ستاره یا مثلث) بر روی آن درج شده است. پلاک موتور در واقع شناسنامه‌ای کامل برای دستگاه است که نه تنها به کاربران کمک می‌کند موتور مناسب را برای کاربردهای مختلف انتخاب کنند، بلکه در تعیین قیمت الکتروموتور نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. مشخصات فنی درج‌شده روی پلاک به طور مستقیم با ارزش و هزینه موتور ارتباط دارد. علاوه بر این، در صورت نیاز به تعمیر یا عیب‌یابی، اطلاعات پلاک برای تعمیرکار به‌عنوان مرجع اصلی استفاده می‌شود.
آشنایی با حالت‌های کاری استاندارد موتورهای سه فاز
هشت حالت کاری استاندارد برای موتورهای الکتریکی توسط انجمن‌های بین‌المللی IEC (کمیته بین‌المللی الکتروتکنیک) تعریف شده است که با حروف S۱ تا S۸ بر روی پلاک موتور درج می‌شوند. هر کدام از این حروف بیانگر یک نوع خاص از شرایط کاری موتور است که به نوع بار و زمان کار موتور بستگی دارد. برای مثال، اگر روی پلاک موتور عبارت S۱ نوشته باشد، بدین معنی است که موتور تحت بار نامی و در درجه حرارت پایدار و بی‌وقفه کار می‌کند، بدون آنکه دمای آن از مقدار مجاز فراتر رود. این حالت برای موتوری که به طور مستمر و در شرایط نرمال کار می‌کند، استفاده می‌شود.
درجه بندی حفاظت بدنه موتور الکتریکی
در راستای پلاک خوانی موتور سه فاز، در این بخش توضیحات جامعی در رابطه با درجه‌بندی حفاظت بدنه موتور الکتریکی ارائه می‌دهیم. درجه‌بندی کلیه دستگاه‌های برقی، از جمله موتورها، به وسیله سیستم IP (International Protection) مشخص می‌شود. این سیستم از دو حرف IP و دو عدد یک‌رقمی که پس از آن می‌آید برای تعیین میزان حفاظت دستگاه در برابر عوامل مختلف استفاده می‌کند.
عدد اول که به آن عدد مشخصه اول می گویند، بیانگر درجه حفاظت دستگاه در برابر ورود اجسام جامد، ذرات سخت خارجی و همچنین تماس با انسان یا حیوانات است. این عدد می‌تواند بین ۰ تا ۶ باشد.
عدد دوم که به آن عدد مشخصه دوم می‌گویند، بیانگر درجه حفاظت دستگاه در برابر نفوذ مایعات، به ویژه آب، است. این عدد بین ۰ تا ۸ قرار دارد.
در برخی موارد، ممکن است به جای دو عدد، یک عدد سه‌رقمی مشاهده کنید که برای مشخص کردن شرایط محیطی خاص استفاده می‌شود و یکی از این ارقام به شرایط محیطی موتور اشاره دارد.
در جدول زیر به توضیح و شرح اولین عدد بعد از IP می پردازیم.
در جدول زیر به شرح دومین عدد بعد از IP می پردازیم.
در جدول زیر به شرح دومین عدد بعد از IP می پردازیم.
کلاس حرارتی موتور الکتریکی
جهت آشنایی با چگونگی پلاک خوانی موتور سه فاز، لازم است درک صحیحی از کلاس حرارتی موتور الکتریکی داشته باشید. از آنجایی که افزایش بیش از حد دما می‌تواند بر خواص مکانیکی و عایقی مواد تاثیر بگذارد و باعث سوختن سیم‌پیچی‌ها و بروز اتصال کوتاه شود، تعیین حداکثر دمای مجاز در ماشین‌های الکتریکی امری ضروری است. کلاس حرارتی یا کلاس عایقی (که با علامت اختصاری ISOL یا CONTCLASS مشخص می‌شود) ظرفیت موتور برای تحمل دماهای مختلف را تعیین می‌کند. به طور معمول، دمای محیط ۴۰ درجه سانتی‌گراد فرض می‌شود و دمای مجاز قابل تحمل برای سیم‌پیچی‌های موتور سه‌فاز بر اساس این مقدار تعیین می‌شود.
در جدول زیر، به شرح کلاس‌های حرارتی مختلف و حداکثر دمای مجاز برای هر کلاس می پردازیم.
در جدول زیر، کلاس عایقی و حداکثر درجه حرارت مجاز دائمی موتورهای الکتریکی را مشاهده می‌نمایید.
نوع اتصال سیم پیچی موتور
برای اینکه با پلاک خوانی موتور سه فاز بیشتر و بهتر آشنا شوید، در این قسمت نوع اتصالات سیم‌پیچی را معرفی می‌کنیم. به طور کلی، تفاوت اصلی الکتروموتور تک فاز با نوع سه‌فاز در نوع اتصال سیم‌پیچی این موتورها است. در موتورهای تک‌فاز از یک فاز برق استفاده می‌شود، به همین دلیل از لحاظ قدرت خروجی و راندمان به نسبت سه‌فاز محدودتر می‌باشند. این در حالی است که سیم‌پیچی موتور الکتریکی سه‌فاز به دو روش زیر انجام پذیر است.
سیم پیچی ستاره
اتصال ستاره‌ای بر روی پلاک موتور با علامت اختصاری "Y" مشخص می‌شود. در این اتصال، تمام سرهای سیم‌پیچ‌ها به یکدیگر متصل می‌شوند و سه فاز به ابتدای هر سیم‌پیچ وصل می‌گردد. به این ترتیب، ولتاژ فاز به هر یک از سیم‌پیچ‌ها اعمال می‌شود. این نوع اتصال معمولاً در شبکه سه فاز با ولتاژ ۴۰۰ ولت در ایران استفاده می‌شود.
اتصال مثلث
در اتصال مثلث (با علامت اختصاری "Δ")، ولتاژ خط به دو سر هر یک از سیم‌پیچ‌ها وصل می‌شود. نکته مهم این است که ولتاژ درج‌شده روی پلاک موتور، ولتاژ مجاز برای سیم‌پیچ‌ها در این نوع اتصال است. در هنگام اتصال موتور به برق، باید به این ولتاژ توجه ویژه‌ای داشت. معمولاً موتورهای سه‌فاز با قدرت ۳ کیلووات یا ۴ اسب بخار و بالاتر به شکل مثلثی در مدار قرار می‌گیرند.
مشخصات پلاک موتور سه فاز
بر روی ۹۰ درصد موتورهای الکتریکی یکی از ۱۶ مورد زیر نوشته می‌شود:
- تعداد فازها: از روی تعداد فازها، که بر روی پلاک حک می‌شود، می‌توان تشخیص داد که موتور الکتریکی تک‌فاز است و یا سه‌فاز.
- تایپ موتور: این ویژگی توسط شرکت سازنده موتور، به شکل حروف و اعداد مشخصی بیان می‌شود و شامل بخشی از اطلاعات موتور، مانند Frame یا فاصله مرکز شافت موتور تا محل نشیمن‌گاه، قطر شافت موتور و … است که به تمامی این مشخصه‌ها تایپ موتور می‌گویند.
- توان نامی: به میزان توانی که موتور در شرایط کار نامی خود می‌تواند به بار تحویل دهد، توان نامی می‌گویند. توجه کنید که این توان با توانی که موتور از شبکه دریافت می‌کند، تفاوت دارد. توانی که موتور از شبکه می‌گیرد، مساوی است با مجموع توان خروجی موتور و تلفات الکتریکی و مکانیکی آن و به طور معمول با اسب بخار بیان می‌شود. هر اسب بخار برابر با ۷۴۶ وات است.
- نوع کار: علایم S۱ تا S۱۰ بیانگر نوع کار موتور است که هر یک از این حالت‌ها معرفی برای نوع کار و مدت‌زمان روشن بودن ماشین، به طور نسبی است. در جدول بالا به شرح کامل آن پرداختیم.
- کلاس عایقی یا گروه مواد عایقی: میزان مقاومت عایقی الکتروموتور در برابر حرارت با این مشخصه تعیین می‌شود. دقت داشته باشید، در حالت‌هایی که کلاس عایقی استاتور و روتور متفاوت باشند، ابتدا کلاس عایق سیم‌پیچ استاتور و سیم‌پیچ روتور ذکر می‌شود. کلاس عایقی را به طور معمول با حروف انگلیسی نشان می‌دهند. رایج‌ترین کلاس‌های عایقی برای موتورها، کلاس B، F و H است و به ترتیب دارای دماهای ۱۳۰، ۱۵۵ و ۱۸۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشند. تمامی دماها به ازای دمای ۴۰ درجه سانتی‌گراد ارائه شده‌اند.
- ولتاژ نامی: ولتاژی که موتور برای کار در آن طراحی می‌شود را ولتاژ نامی می‌گویند. به طور کلی، موتورها برای ولتاژهای نامی متفاوتی در بازار موجود می‌باشند که این مقادیر طبق استاندارد هستند و مقادیری خارج از این میزان‌ها وجود ندارد.
- فرکانس نامی: سرعت و تلفات موتور ارتباط مستقیمی با فرکانس ولتاژی که به آن اعمال می‌شود، دارد. به طور معمول، موتورها دارای یک فرکانس نامی هستند که در آن فرکانس، موتور می‌تواند به سرعت نامی خود برسد.
- جریان نامی: به جریان مجازی که می‌تواند در شرایط کارکرد عادی از سیم‌پیچ‌های استاتور عبور کند، جریان نامی می‌گویند. دقت کنید، جریانی که موتور از شبکه دریافت می‌کند، در شرایط طولانی‌مدت نباید از این جریان بیشتر شود.
- سرعت نامی: سرعت نامی موتور را بر حسب دور در دقیقه و یا rpm بیان می‌کنند. در کنار سرعت نامی، روی پلاک موتور سرعت سنکرون نیز قید می‌شود.
- ضریب توان نامی: بین جریانی که موتور از شبکه می‌کشد و ولتاژ شبکه، اختلاف فازی به وجود می‌آید که این مسئله تأثیرپذیر از خاصیت سلفی سیم‌پیچ‌ها می‌باشد. این اختلاف فاز سبب کاهش ضریب توان موتور می‌شود. معمولاً تولیدکنندگان موتورهای الکتریکی، ضریب توان موتور را در شرایط نامی، یعنی بار، ولتاژ و فرکانس نامی، ارائه می‌کنند.
- نوع محافظت: همان‌گونه که در بالا نیز اشاره داشتیم، این ویژگی با حروف IP و دو عدد که پس از آن می‌آید، مشخص می‌شود که عدد اول بیانگر مقاومت موتور در برابر تماس و نفوذ اجسام خارجی است و عدد دوم تعیین‌کننده میزان مقاومت موتور در برابر نفوذ آب است.
- نوع یا کلاس قفس روتور: این ویژگی با حروف‌های A، B، C و یا D مشخص می‌شوند که هرکدام از آن‌ها دارای مشخصه سرعت و گشتاور متفاوتی می‌باشند.
- ضریب خدمات یا ضریب کارکرد: میزان اضافه‌باری که موتور می‌تواند در شرایط کاری طولانی تحمل کند، را این مشخصه بیان می‌کند. مثلاً اگر ضریب خدمات برابر با ۱.۲ باشد، به این معنا است که موتور می‌تواند تا ۱.۲ برابر بار نامی خود را تحمل کند. برای مثال، اگر بار نامی موتور ۱۰ کیلووات باشد، موتور می‌تواند بدون آسیب و در محدوده‌ی مجاز تا ۱۲ کیلووات بار را تحمل کند.
- حداکثر دمای محیط: این دما به طور معمول بر حسب سانتی‌گراد بیان می‌شود و بیانگر حداکثر دمایی است که موتور در محیط می‌تواند در شرایط بار نامی خود، بدون آسیب به عایق، کار کند.
- بازده: بازده موتور، که معمولاً روی پلاک موتور در شرایط کار نامی درج می‌شود، نسبت توان خروجی (تحویلی به بار) به توان ورودی (گرفته‌شده از شبکه) است. این مقدار بیانگر کارایی موتور در تبدیل انرژی الکتریکی به مکانیکی است و به‌صورت درصد بیان می‌شود. بازده بالاتر به معنای اتلاف کمتر انرژی در قالب گرما و صدای اضافی است، که به صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش هزینه‌های عملیاتی منجر می‌شود.
- نوع اتصال سیم‌پیچی استاتور: همان‌گونه که در بالا اشاره داشتیم، نوع اتصال سیم‌پیچی استاتور موتورهای القایی می‌تواند توسط سازنده به شکل ستاره‌ای و یا مثلث باشد که هرکدام از حالات روی پلاک موتور درج می‌شود. در برخی مواقع، سازندگان امکان دسترسی به تمامی سرهای سیم‌پیچ‌های استاتور را برای مصرف‌کنندگان فراهم می‌کنند که در این حالت می‌توان به دلخواه آن را از نوع ستاره‌ای و یا مثلثی بست.
نظر شما