به گزارش ایرناپلاس، یکی از مهمترین بخش‌های سینمایی بسیاری ازکشورها به وقایع جنگ و تصویر کشیدن دفاع مردمشان در برابر حملات نظامی دشمن اختصاص دارد واقعه ای که سرشار از سوژه‌های دراماتیک و البته سینمایی است و برای سال‌های طولانی بسته به آن جنگ و مقاومت می‌توان از آنها آثار سینمایی مهم و قابل توجهی ساخت.
جنگ هشت ساله و دفاعی که انجام شد هم از این قاعده مستثنی نیست و حتی به دلیل حاکمیت ارزش های انسانی و الهی، خودگذشتگی‌ها، فداکاری ها رزمندگان، دفاع و پشتیبانی همه جانبه و خارج از تصور مردم از جبهه و سربازان خود می‌توان سوژه‌های بکر و باورنکردنی و زیبا را در میان حوادث این جنگ پیدا کرد.
البته که در این سالها آثار سینمایی قابل توجهی ساخته شد که به بخشی از خاطره سینمایی مردم هم بدل شده است اما اگر بخواهیم واقع‌بینانه تر بررسی کنیم متوجه می‌شویم با توجه به رشادت‌ها، دلیری‌ها و قصه‌هایی که از هشت سال جنگ روایت شده؛ همچنان بخش اعظمی از این پتانسیل دست نخورده باقی مانده است.
در این میان البته کارگردانان جوانی هم هستند که در سال‌های اخیر دست به ساخت چنین آثاری زده‌اند. فیلم‌هایی که بیشتر برگرفته از داستان‌های واقعی‌اند و اغلب ویژگی‌های متمایزی با فیلم های دفاع مقدسی گذشته دارند.
این آثار البته از انتقادها به دور نمانده وعده ای آنها را عاری از آرمان‌های دفاع مقدس می‌دانند در حالی که برخی آنها را باورپذیرتر و عاری از شعار می‌دانند.
درباره این تغییرات و انتقادهای وارد شده به این دست از آثار سینمایی با شاهین شجری‌کهن منتقد سینما به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
ویژگی‌های خاص سینمای جنگ در کشور ما
شاهین شجری‌کهن درباره فیلم‌های ساخته شده دفاع مقدس و قیاس آنها با آثار جنگی دیگر کشورها، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: سینمای جنگ در کشور ما با فیلم‌های جنگی که در دیگر کشورها ساخته می‌شود، تفاوت‌هایی دارد با در نظر گرفتن شاخصه‌های اصلی سینمای جنگ و با توجه به ماهیت جنگ هشت ساله، ذائقه مردم، ریشه‌ها و سنت‌های سینما و ادبیات کشور مردم ترجیح می‌دهند وقایع را از زاویه احساسی و عاطفی ببینند به همین دلیل سینمای جنگ ما از ابتدا به سمتی رفت که ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی دارد.
سینمای جنگ در ایران با سینمای جنگ در آمریکا یا شرق اروپا مانند لهستان و روسیه متفاوت است و بیشتر شامل؛ جنبه‌های انسانی، عاطفی و مایه‌های دراماتیک و البته اخلاقی است و کمتر بر عملیات نظامی، انفجار و نمایش تانک‌ها تاکید می‌کند.
اگر در اغلب فرهنگ‌های سینمایی، فیلم‌های جنگی نزدیک به سینمای اکشن تلقی می‌شود، در کشور ما بهترین فیلم‌های جنگی تاریخ سینما مانند «از کرخه تا راین» میدان جنگ را نشان نمی‌دهند و جنگ را به عنوان یک واقعه اجتماعی، تاریخی و یک محرک اخلاقی معرفی می‌کنند. این فیلم‌ها که تاثیر انسانی و عاطفی جنگ را بررسی می‌کنند، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. به هر حال در کشور ما سینمای جنگ با توجه به استقبال مخاطبان و منتقدان، تعریف و شکل و سنت خاصی داشته که در طول سالها شکل گرفته است.
توجه به جنبه‌های بصری و نظامی جنگ
این منتقد درباره تغییراتی که در آثار جنگی اخیر سینمای کشورمان دیده می‌شود، گفت: در سال‌های اخیر جنبه‌های بصری و نظامی جنگ بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. یعنی موفق‌ترین آثار اخیر فیلم‌هایی مانند «تنگه ابوقریب» هستند که تراژدی جنگ را از زاویه صحنه‌های چشمگیر نشان می‌دهند که البته تا حدی تحت تاثیر فیلم‌های جنگی مانند «۱۹۱۷» یا «دانکرک» که در چند سال اخیر ساخته شده‌اند، هستند. در واقع تاثیر این آثار را می‌توان در سینمای ایران دید حتی حاتمی‌کیا که در آثارش بیشتر به مفاهیم انسانی و عاطفی توجه می‌کرد در فیلم‌های اخیرش مثل «چ» به سمت جلوه‌های بصری و به تصویر کشیدن صحنه سقوط هلی‌کوپتر و درگیری نظامی و انفجار رفته است.
سینمایی که متولی ندارد
شجری‌کهن افزود : نمی‌گویم این تغییرات بد است اما این اتفاقات باعث شده سینمای جنگ از ریشه‌ها و اصولی که در طول چندین سال تکوین پیدا کرده بود و بر ملودرام و داستان‌های اخلاقی تاکید داشته، فاصله بگیرد البته بضاعت سینما هم از لحاظ فنی به اندازه‌ای نیست که بتوان فیلم جنگی خیلی خوب ساخت. مشکل هزینه‌ها مساله ای جدی و طاقت فرساست و موسسات دولتی و نهادهایی که از نظر مالی برای ساخت چنین فیلم‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند، درگیر جهت‌گیری‌های سیاسی بوده و علاقه‌ای ندارند که روایتگر بی‌طرف جنگ باشند. به عبارتی بیشتر به دنبال آنند که درام سیاسی بسازند و مخالفان جناحی شان را سرکوب کنند.
فیلم جنگی باید جسورانه باشد
عده‌ای فیلم‌های دفاع مقدسی سال‌های اخیر را آثاری عاری از آرمان‌های دفاع مقدس می‌دانند، او در پاسخ به اینکه آیا تغییرات به وجود آمده در این فیلم‌ها چنین نگرشی را ایجاد کرده است، پاسخ داد: آرمان یک مفهوم انتزاعی است ما نمی‌توانیم فیلمی بسازیم که منطبق یا همسو با یک سری عقاید باشد چرا که پرداختن به جنبه‌های آرمانی در سینما باعث ساخت فیلم شعاری می‌شود، اتفاقی که به کرات در این سالها شاهد بودیم و برای مردم و جذابیتی نداشته است.
اگر بخواهیم با هر نگاه یا رویکرد عقیدتی، حزبی و سیاسی جنگ هشت ساله را بازخوانی کنیم، باید بپذیریم که یک جنگ مردمی و پدیده اجتماعیِ فراگیر در تاریخ ایران بوده است. ممکن است افرادی با عقاید مختلف با نظام زاویه داشته باشند و کلیت نظام حاکم و حکومتی که جنگ را اداره می‌کند قبول نداشته باشند، اما اصل و مفهوم دفاع از خاک وطن را قبول داشته باشند و برای خاکشان بجنگند.
این منتقد در ادامه افزود: ما در این جنگ با پدیده‌های انسانی روبرو بودیم که به احتمال زیاد دیگر تکرار نخواهند شد و زنان و مردانی را دیدیم که با دست خالی مقابل دشمن ایستادند و به این فکر نبودند که حتی نام‌شان ثبت شود اما آیا امروز این صداقت و شجاعت را داریم که روایتگر صداقت، رشادت، شجاعت‌ها و از خودگذشتگی‌های آنها باشیم.
زمانی که قرار است فیلم جنگی ساخته شود به یکباره مصلحت‌هایی عنوان می‌کنند و چندین موسسه و سانسورچی قد علم می‌کنند. تلویزیون حساسیت خود را اعمال می‌کند، وزارت ارشاد نظر خود را می‌دهد. فیلمنامه‌ها قلع و قمع می‌شود در حالی که فیلم جنگی باید جسورانه باشد چون جنگ جسورانه بوده است.
این نویسنده سینمایی درباره تاثیر ملاحظات سیاسی و مصلحت‌هایی که باعث شده بسیاری از داستان‌های جنگ هشت ساله روایت نشود، بیان کرد: جنگ؛ حماسی و شگفت‌انگیز بود و از هر طرف که تاریخ آن را می‌خوانیم با شاهد روحیات و اتمسفری در سطح جامعه هستیم که فداکاری و شور حماسی بسیاری در آنها دیده می‌شود. جنگ پر از قصه، ماجرا و افراد متفاوتی است که امروزه قصه‌هایشان باورنکردنی به نظر می‌رسد البته فداکاری‌ها، جانبازی‌ها و حماسه‌های معنوی و انسانی در طول تاریخ معاصر از مشروطه تا دفاع مقدس فراوان است و حتی یک درصد از آنها تا کنون روایت نشده است.
ضرورت کنار گذاشتن مصلحت اندیشی‌ها
وی با بیان اینکه روایت شاهدان عینی زیر سایه روایت رسمی قرار گرفته است، افزود: بالاخره یک روزی روایت شاهدان عینی سینه به سینه بازگو می شود و همه این قصه‌ها فیلم خواهد شد. این اتفاق زمانی نتیجه بهتری دارد که اکنون با سعه‌صدر و بزرگواری بیشتر از سوی مدیران شکل گیرد و اجازه دهند این قصه‌ها روایت شوند زیرا از روایت قصه‌های واقعی جنگ احساس خطر می‌کنند و می‌خواهند از دفاع مقدس یک واقعه بدون خطا و کامل بسازند که هیچ نقدی هم به آن وارد نباشد. در جنگ همیشه معنویت نبوده بلکه جنبه‌های مخرب هم وجود داشته است که امروزه مانع از بیانشان می‌شوند و زمانی تعریف خواهند شد اما ممکن است راست و دروغشان با یکدیگر آمیخته شده باشد و در آن شرایط دیگر نتوان صحت و سقم آنها را فهمید.
نظر شما