به گزارش ایرناپلاس، تصویری که اوایل تابستان امسال با آنچه از جثه‌های تنومند به گل نشسته گاومیش‌ها در تالاب‌ها و هورهای خشک و نیمه‌خشک خوزستان در فضای مجازی نمود یافته بود، دوباره زنده شد.
گاومیش‌هایی که به دلیل شرایط فیزیولوژی عموما تالابی و آب‌دوست هستند و کیفیت بالای گوشت و شیر و مقاومتش در برابر شرایط بد محیطی و بیماری‌ها موجب شده تا آن را دام هزاره سوم بنامند دامی که بر خلاف گاو و گوسفند در حوزه تولید خیلی برای ما نام آشنا نیست.
در واقع تابستان امسال جسته و گریخته خبرهایی از تلف شدن بخشی از این دامها در خاستگاه اصلی شان یعنی خوزستان منتشر شد که البته در میان حجم مسائل و مشکلات کرونایی و اقتصادی، مردم کمتر بدان توجه کردند. دامی که در کشور ما با وجود قدمت سه هزار ساله و اثر آن در سلامت و خودکفایی جامعه کمتر در حوزه تولید و اشتغال نمود دارد و در واقع می‌توان گفت با وجود این ویژگی‌ها، حضور محسوسی ندارد.
گذری بر یک واحد پیشرو
هوا گرگ و میش است که در پس سبزی جاده باریک و پیچ در پیچ مسیر روستای هفت دغنان (توابع شهرستان رضوانشهر گیلان) با همراهی دوستی می‌رویم تا سری به بانویی توانمند این سرزمین زده و بشنویم گفته‌ها و ناگفته‌های شنیده و ناشنیده‌اش را در حوزه تولیدی که خیلی زنانه نشان نمی‌دهد.
او که خود خوزستانی است در پس سخت‌کوشی‌اش و همراهی مردی عاشق خانواده و کار، توانسته امروز به یک تولیدکننده در حوزه‌ای بدل شود که به دلیل سختی‌اش عموما مردانه است و عهده‌دار یکی از نخستین تشکل‌های فعالان این عرصه شود.
دامداری را شاید در سطوح محلی و بومی، بانوان در نقاط روستایی عهده‌دار بوده و هستند اما این مورد نمونه‌ای متفاوت است؛ بانویی که به همراه همسرش یک مزرعه پرورش گاومیش اصلاح‌نژاد را شکل داده و اداره می‌کند و دارنده گله تسهیل‌کننده ژن برتر کشور است.
روبروی منزلش توقف کرده و از ماشین پیاده می‌شویم که محمد نیکوکار ما را به داخل دعوت می‌کند و می‌گوید همسرش سری به محل نگهداری گاومیش‌ها زده است. در محوطه حیاط سبز و چشم‌نواز خانه به گفت‌وگو با این دانش‌آموخته علوم دامی می نشینیم که همسرش فاطمه دریساوی می‌آید.
برخلاف تصورم، او زنی جوان نشان می‌دهد با جثه‌ای ظریف، مدیرعامل نخستین شرکت تعاونی گاومیش‌داران گیلان و تنها تعاونی ثبت شده در سطح کشور که توانسته با شیوه نوین به عرصه اصلاح‌نژاد این دام سنگین وارد شود و امروز مجموعه او و همسرش، پیشرو در حوزه تولید و پرورش گاومیش است تا دام‌هایی رام‌شده با شیردهی بیشتر، سلامت و خلوص نژاد بالاتر تولید کند.
با وجود آنکه غروب است اما همچنان این زن و شوهر پرکارند و وقتی با فاطمه دریساوی خوش‌وبش می‌کنیم همسرش که مردی آرام است عذرخواهی کرده و با ماشین چمن‌زنی مشغول ساماندهی حیاط بزرگ خانه می‌شود. پایین خانه دوطبقه این زوج، سالنی کوچک مخصوص جمع آوری و نگهداری شیر دوشیده شده از گاومیش‌ها برای عرضه است.
دریساوی ما را به سمت مزرعه پرورش گاومیش‌ها هدایت می‌کند که کمی پایین‌تر از منزلش قرار دارد. تا برسیم به مزرعه، توضیح می‌دهد که از سال ۱۳۸۳ با سه، چهار راس گاومیش بومی شروع کرده، اهل خوزستان است اما این خطه و روستای هفت‌دغنان زادگاه همسرش است.
دریساوی در حالی که با انرژی، همه مزرعه را به ما نشان می‌دهد، ادامه می‌دهد، گاومیش از گذشته‌های دور از دام‌های بومی این منطقه بوده و گله‌داران بسیاری به پرورش این دام البته به تعداد مشخص مشغول بوده و هستند.
او با بیان اینکه همسرم هم به پرورش این دام علاقه دارد، افزود: بعد ازدواج از شهر به روستا نقل مکان کردیم و سه چهار راس گاومیش خریداری و نگهداری کردیم.
وی ادامه می‌دهد: گاومیش شیر بسیار خوب و غنی‌تر از سایر دامها همچون گاو دارد؛ چنانکه کلسیم بالاتر و کلسترول آن پایین‌تر است اما دوشیدن این دام عظیم‌الجثه به صورت دستی کاری بسیار دشوار است که در اوایل کار با شیوه سنتی، همه روز درگیر همین چند راس گاومیش بودیم.
استفاده از تحقیقات و تجربه ایتالیایی‌ها
این بانوی فعال می‌گوید، به دلیل علاقه همسرش همراه او شده اما در ادامه راه با هم‌نوایی لذت‌بخش درپی کسب اطلاعات بیشتر درباره این دام و تجارب جهانی در این حوزه بر می‌آیند و در بررسی‌ها به این می‌رسند که در ایتالیا در زمینه این دام کارهای تحقیقاتی خوبی انجام و پیشرفت‌هایی حاصل شده و حتی شیر این دام سنگین را با دستگاه می‌دوشند و بعد از این موضوع و برای استفاده از روش‌های روز برای دوشیدن شیر این دام به این رسیدیم که باید همانند این کشورها، این دام را تا حدی اهلی کنیم.
از این‌رو درصدد برآمدند گاومیش‌هاشان را که دامی نیمه‌وحشی است اصلاح‌نژاد کنند و از سال ۱۳۹۰ با کمک مرکز اصلاح‌نژاد دام کشور، آرام آرام وارد این عرصه شدند.
دریساوی می‌گوید: آن زمان تعداد دام‌های ما زیاد شده بود و به ۶۰، ۷۰ راس رسید؛ برای اصلاح‌نژاد در نخستین گام، گاومیش‌های بومی‌ها را حذف کردیم و مرکز اصلاح‌نژاد کشور کاشت نخستین جنین را برای ما انجام داد که از ۵ مورد کاشت جنین دو مورد آن به نتیجه رسید.
وی با بیان اینکه میزان موفقیت ایتالیا در بارداری آزمایشگاهی «آی.وی.اف» جنین گاومیش، ۲۰ درصد است، ادامه می‌دهد: در ایران این رقم در سایه تلاش‌های مرحوم دکتر میرترابی پدر علم جنین دامی، ۴۰ درصد است. مرحوم دکتر میرترابی به ما کمک کرد و جنین‌های مورد نیاز را آن زمان وزارت جهاد کشاورزی رایگان در اختیار قرار داد.
امروز از آن کاشت جنین‌ها دو گوساله متولد شده که یکی از آنها نَر به نام پوررنگ دارای شناسنامه، ثبت بین‌المللی و رجیستری شده است.
او در حالی دو ردیف گاومیش و گوساله‌های آنها را که در درون آخور در حال خوردن علوفه هستند، نشان می‌دهد که تک‌تک‌شان را با اسم و مشخصات کامل و با عنوان اصلاح شده نسل اف یک، ۲ و سه نام می‌برد و می‌گوید: الان نسل دام‌های مولد اف یک، اف ۲ و اف سه این واحد بین ۴۰ تا ۵۰ راس متغیر است.
این بانوی کارآفرین توضیح می‌دهد: گاومیش‌های نسل اف۱ دارای ۵۰ درصد خلوص ژنتیکی هستند به‌گونه‌ای که مادر بومی است و با لقاح مصنوعی اسپرم ایتالیایی تولید شده و در مرحله بعد، دام متولد شده از لقاح مصنوعی اسپرم ایتالیایی با دام دارای ۵۰ درصد خلوص ژنتیکی، حدود ۷۵ درصد خلوص ژنتیکی خواهد داشت و این چرخه ادامه می‌یابد تا درصد خلوص ژنتیکی کاملی حاصل شود.
وی با بیان اینکه هر پروسه اصلاح‌نژاد روی هر راس گاومیش حداقل پنج سال طول می‌کشد، می‌افزاید: آنچه در این دامداری می‌بینید حاصل ۲۰ سال تلاش ما در این حوزه است و آزمون و خطای بسیاری هم انجام دادیم زیرا هیچ تجربه و اطلاعات مشخص و دقیقی در کشور و کشورهای منطقه در این مورد نبود.
در کنار این آخورها، جایگاهی هم به صورت مجزا تعبیه شده که در آن با دستگاه، شیر گاومیش‌ها دوشیده می‌شود؛ در واقع این زن و شوهر در سایه تلاش‌های خستگی‌ناپذیرشان کوشیده‌اند تولید را در بُعد اقتصاد مقاومتی با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و تجارب خارجی به خوبی محقق کنند.
دریساوی می‌گوید: به زودی نسل اف۴ خواهیم داشت که دارای بالاترین درصد خلوص ژنتیکی یعنی ۸۲.۵ درصد است. گوساله‌های نر متولد شده یک روزه و دو روزه و با سن کمتر از یک ماه این واحد به سایر دامداری‌های متقاضی برای تولید نژاد اصلاح‌شده فروخته می‌شود تا آنان نیز به روز شوند.
وی به تنها گوساله نر در میان بیش از دو ردیف گاومیش که پوررنگ ۵ ساله نامیده و جثه عظیمی دارد اشاره کرده و ادامه می‌دهد: او را هم به‌دلیل خلوص ژنتیکی نگه داشته‌ایم و بقیه گوساله‌ها ماده هستند.
این بانوی دامدار که به همراه همسرش از بهره‌برداران پیشروی گاومیش در کشور است، می‌گوید: ۴، ۵ ماه پیش نیز موسسه پژوهشی ابن سینا، ۴ راس از تلیسه‌های ما را برد و در حال حاضر ۳۰ جنین تولید کردند تا در این حوزه به خودکفایی برسیم.
وی با بیان اینکه پروانه دامداری‌اش ۱۹ راسی است، می‌افزاید: اکنون با توجه به شرایط و ظرفیت‌ها ۳۸ راس گاومیش داریم و فضای جدیدی را در درون دامداری اضافه کرده‌ایم تا شرایط بهتر و مناسب‌تری برای این دامها داشته باشیم.
دریساوری که با وجود عدم عضویت کشورمان در فدراسیون جهانی گاومیش، خود به صورت مستقل از اعضای فعال این نهاد بین‌المللی است با بیان اینکه سُم‌چینی گاومیش‌ها به دلیل دشواری مهار آن به راحتی ممکن نیست، می‌گوید: در ایتالیا روی این دام تحقیقات زیادی شده وحتی بر موضوع عدم رشد و گِرد ماندن سم این دام و نیز افزایش دوره شیرواره هم کار خوبی شده و ما در جریان سفرهایمان از این تحقیقات بهره گرفتیم.
مدیرعامل تعاونی گاومیش‌داران گیلان که خود روان‌شناسی خوانده، معتقد است اصلاح‌نژاد همان اصلاح رفتاری است و ادامه می‌دهد: اکنون سُم‌های نسل تولیدی ما تغییر نمی‌کند که این خود نتیجه ۴۰ سال تلاش است؛ ضمن آنکه امروز دوره شیرواره دام‌های ایتالیایی ۲۷۰ روز معادل ۹ ماه است در حالی در گاومیش‌های ایرانی این میزان ۲ ماه بوده و طول دوره شیرواری خیلی بلندتر از دام‌های بومی ایران است و ما تلاش کردیم به این برسیم.
او می‌افزاید: دام‌های بومی تا دو ماه و نهایت سه ماه و عموما روزانه ۶ کیلو شیردهی دارند اما دام‌های اصلاح‌نژاد ما در این واحد روزانه ۱۲ کیلو شیر می‌دهند و اکنون یک راس گاومیش بومی با تولید ۱۰ کیلو شیر در روز داریم که به تدریج آن را نیز از چرخه حذف می‌کنیم.
وی با بیان اینکه بسیاری از گاومیش‌داران این منطقه با گله‌های نسبتا بزرگ به مرتع وابسته‌اند، ادامه می‌دهد: در این شرایط خشکسالی در کشور و کمبود مرتع، باید گاومیش‌داری سنتی به صنعتی تبدیل شود و مراتع و در پی آن دامدار بیش از این آسیب نبیند.
بی‌توجه به خواسته‌های منطقی
دریساوی در حالی که چهره‌اش درهم رفته، به برخی از مشکلات خود اشاره می‌کند: دامداری ما به گفته خود آقایان مسئول، واحدی صنعتی است اما پروانه فعالیت ما روستایی بوده و با همه پیگیری‌ها نتوانسته‌ام آن را به صنعتی تغییر دهم و وقتی برای دریافت تسهیلات اقدام می‌کنیم به تناسب یک واحد روستایی فقط برای ۱۹ راس دام قادر به استفاده از تسهیلات هستیم.
دامداری ما به گفته خود آقایان مسئول، واحدی صنعتی است اما پروانه فعالیت ما روستایی بوده و با همه پیگیری‌ها نتوانسته‌ام آن را به صنعتی تغییر دهم و وقتی برای دریافت تسهیلات اقدام می‌کنیم به تناسب یک واحد روستایی فقط برای ۱۹ راس دام قادر به استفاده از تسهیلات هستیم.وی عدم تناسب بیمه گاومیش با وضعیت آن و هزینه‌های حمل‌ونقل و کمبود نهاده‌های دامی را از جمله مشکلات خود و واحدهای مشابه برشمرد و می‌گوید: باگاس نیشکر از جمله مواد ارزانی است که این دام استفاده می‌کند و در خوزستان کیلویی ۱۵۰ تومان است اما هزینه‌بار آن از جنوب تا شمال زیاد بوده و موجب می‌شود هر کیلو باگاس به یک هزار تومان برسد.
وی می‌افزاید: گاومیش، دامی اقتصادی و کم توقع است و علوفه‌هایی مثل باگاس را که سایر دامها از جمله گاو قادر به هضم آن نیست را مصرف می‌کند و ضایعات کارخانجات آبمیوه‌گیری، کنسانتره و رب، سبوس برنج و غیره از دیگر مواد مورد استفاده برای تغذیه این دام است.
مدیرعامل تعاونی گاومیش‌داران گیلان، از دیگر مشکلات را عدم صدور مجوز برای افزایش جایگاه‌های نگهداری دامش بیان می‌کند و می‌گوید: باید محل گوساله‌ها به دلیل آنکه تغذیه متفاوت و مقوی‌تری نسبت به سایرین دارند، جدا باشد. مجموعه‌های مرتبط از جمله دامپزشکی همچنان در پستوی بروکراسی خود مانده‌اند و با قوانین دست‌وپا گیر، کار دشوار پیش می‌رود.
دامی که هیچ وابستگی به مرتع ندارد
وی که مربی ارشد کسب‌وکار است و در حوزه ترویج گاومیش‌داری صنعتی هم در سطح استان و سایر نقاط کشور با وزارت جهاد کشاورزی همکاری می‌کند، می‌افزاید: با توجه به کاهش منابع آبی و از بین رفتن مراتع، از این ظرفیت می‌توان برای تامین گوشت و شیر کشور به‌خوبی بهره برد؛ آن هم از دامی که هیچ وابستگی به مرتع ندارد.
دریساوری با بیان اینکه گاو هلشتاین که پرشیرترین نوع دام است، تا یونجه و علوفه مناسب نخورد شیر نمی‌دهد، یادآور می‌شود: گاومیش اینگونه نیست و با این خشکسالی که کشور درگیر آن است و علوفه مناسب ندارد، پرورش این دام بسیار مقرون به‌صرفه بوده؛ ضمن آنکه تولید شیر و گوشت آن به دلیل عدم استفاده از واکسن‌ها و داروها، سالمتر و خواص بالاتری دارد.
وی می‌افزاید: با وجود تشکیل تعاونی گاومیش‌داران استان، توانسته‌ایم بخشی از امور مربوطه را همچون سایر تشکل‌های دامی پیگیری کنیم اما همچنان در بحث تامین نهاده‌هایی مانند سبوس گندم دچار محدودیت و مشکل هستیم و رقمی بسیار کمی داده می‌شود.
وی با بیان اینکه بیش از ۴ هزار راس گاومیش در قالب تعاونی ما در گیلان تحت پوشش است، ادامه می‌دهد: حداقل در ماه ۵۰ تن سبوس گندم نیاز داریم که این رقم ثابت نبوده و دائم دچار نوسان است.
براساس آمارها اکون واحدهای گاومیش‌داری نوین و پیشرو همچون این مجموعه در دیگر استان‌های فعال در این حوزه از جمله خوزستان که خاستگاه این دام است، استان‌های آذری و شمالی کشور فعال است و نتایج تحقیقات و دستاوردهای نوین علمی روز این حوزه را استنتاج و پیاده‌سازی و به توسعه و ترویج این صنعت کمک می‌کنند.
ادامه دارد...
نظر شما