به گزارش ایرناپلاس، یارانه حامل‌های انرژی و به‌طور خاص یارانه بنزین همواره یکی از چالش‌های اصلی دولت‌ها در ایران بوده است. تصور رایج این است که از آنجایی که ایران به‌عنوان یک کشور تولیدکننده نفت و فرآورده‌های آن، باید این بنزین را به قیمتی پایین‌تر از قیمت تمام‌شده به‌دست مصرف‌کننده نهایی برساند.
این موضوع موجب شده دولت‌ها همواره برای بنزین به‌عنوان یکی از حامل‌های انرژی یارانه پرداخت کنند و قیمت آن را پایین‌تر از قیمت واقعی نگه دارند. به‌طور کلی دولت‌ها دو نوع یارانه پرداخت می‌کنند؛ یارانه آشکار که به‌صورت مستقیم و عموماً نقدی به مصرف‌کننده نهایی پرداخت می‌شود و یارانه پنهان که به‌صورت غیرمستقیم در کالاها و خدمات پرداخت می‌شود؛ در واقع دولت بخشی از قیمت نهایی کالا یا خدمت مورد نظر را می‌پردازد تا مصرف‌کننده نهایی، هزینه کمتری را پرداخت کند.
ارزش پولی یارانه پنهان
در آخرین گزارش سازمان برنامه و بودجه در لایحه بودجه ۱۳۹۸، حجم یارانه پنهان ۶۴۹ هزار میلیارد تومان عنوان شده است. اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری نیز هفته گذشته اعلام کرد دولت بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می‌کند.
بر این اساس حدود ۸۵ درصد یارانه‌های پنهانی که در ایران پرداخت می‌شود مربوط به حامل‌های انرژی است که بنزین نیز در همین دسته‌بندی قرار می‌گیرد. مقایسه یارانه پنهان انرژی در ایران با سایر کشورها نشان می‌دهد ایران پس از کویت بیشترین نرخ پرداخت یارانه انرژی را در دنیا دارد.
چهار پیامد منفی یارانه بنزین
با اینکه دولت‌ها یارانه را با اهداف حمایتی و بهبود توزیع درآمد پرداخت می‌کنند، اما رویکرد نادرست در تخصیص یارانه می‌تواند پیامدهای منفی را به‌دنبال داشته باشد. حجم قابل توجه یارانه بنزین یکی از دلایل کسری بودجه دولت‌ها و به‌دنبال آن، یکی از ریشه‌های تورم در اقتصاد ایران است.
دیگر پیامد منفی یارانه پنهان انرژی، کاهش اشتغال است زیرا قیمت پایین انرژی، سرمایه‌گذاران را به صنایع سرمایه‌بر در مقایسه با صنایع کاربر هدایت می‌کند و در چنین شرایطی فرصت‌های شغلی پایین‌تری در مقابل نیروی انسانی وجود قرار خواهد گرفت.
همچنین در منطق اقتصادی، نه تنها به مصرف کالاهای خارجی دارای پیامدهای منفی، یارانه تعلق نمی‌گیرد؛ بلکه از مصرف آنها مالیات گرفته می‌شود. مصرف بنزین نیز به‌دلیل پیامدهای خارجی منفی و آثاری که بر محیط زیست و آلودگی آن دارد، در بسیاری از کشورها مشمول مالیات است. این در حالی است که در ایران برای مصرف بنزین یارانه پرداخت می‌شود که می‌توان از آن به پرداخت یارانه برای آلوده کردن هوا تعبیر کرد.
قیمت پایین بنزین انگیزه جایگزینی خودورهای با سوخت پاک را نیز از بین می‌برد زیرا سرمایه‌گذاری، تولید و همچنین عرضه این خودروها با قیمت‌های پایین بنزین یارانه‌ای، صرفه اقتصادی نخواهد داشت و همچنین جایگزینی خودروهای فرسوده را نیز که مصرف بنزین بالاتری دارند به تأخیر می‌اندازد. خودروی فرسوده، مصرف بنزین بیشتر و حجم یارانه بالاتر؛ این چرخه معیوبی است که با تدوام پرداخت یارانه بنزین ادامه خواهد یافت.
چه کسی یارانه بنزین را دریافت می‌کند؟
شیوه پرداخت یارانه انرژی در ایران علاوه بر آثار تورمی، آلودگی محیط زیست و تأثیر منفی بر اشتغال در محقق کردن هدف بهبود درآمد نیز چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. آمارهای منتشر شده مؤسسه بین‌المللی انرژی در سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد نسبت یارانه به هزینه کل خانوار در دهک اول هزینه‌ای ۱۵ درصد است و در حرکت به سمت دهک‌های پایین‌تر، این نسبت کاهش می‌یابد تا جایی که در دهک دهم هزینه‌ای به پنج درصد می‌رسد.
با این حال بهره‌مندی دهک هزینه‌ای اول از یارانه بنزین در بخش حمل‌ونقل، ۱.۲۶ درصد بوده و با حرکت به سمت دهک‌های درآمدی بالاتر، افزایش می‌یابد تا جایی که بهره‌مندی دهک به ۲۴.۸۷ درصد می‌رسد.
بخشی از این بهبود توزیع را می‌توان در سیاست‌های دولت یازدهم و دوازدهم جست‌وجو کرد که در روزهای اخیر مورد هجمه رسانه‌های مخالف قرار گرفته است.
مخالفان سیاست‌های اقتصادی دولت با تکیه بر آمار مصرف بنزین و نیز نادیده گرفتن تصمیم سران قوا در تغییر قیمت بنزین در آبان ۱۳۹۸ و نسبت دادن آن به دولت، با سیاه‌نمایی از خسارت‌های حذف کارت سوخت در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ می‌گویند.
این در حالی است که این منتقدان فراموش کردند طرح هدفمندی یارانه‌ها در دهه ۱۳۸۰ نتوانست اهداف مورد نظر خود را محقق کند. هدفمندسازی یارانه‌ها در اواخر سال ۱۳۸۸ با هدف بهبود عدالت اجتماعی اجرایی شد، اما در نهایت حتی پس از هدفمندی نیز یارانه تخصیص یافته دولت به گروه‌هایی رسید که شایستگی دریافت آن را نداشتند.
پیش‌فرض طرح هدفمندی یارانه‌ها در آن زمان تغییر شیوه توزیع یارانه‌های پنهان بود. تصور دولت وقت این بود که ۷۰ درصد یارانه‌ها توسط ۳۰ درصد دهک بالای درآمدی مصرف می‌شود؛ در صورتی که در حقیقت شیوه توزیع یارانه انرژی متفاوت از تصور اولیه دولت بود و براساس محاسباتی که بعدها توسط حسین صمصامی سرپرست وقت وزارت امور اقتصادی و دارایی انجام و منتشر شد، حدود ۶۲ درصد از مصرف کالاهای یارانه‌ای نان، برق، گاز، نفت گاز و بنزین توسط هفت دهک اول و ۳۸ درصد دیگر توسط سه دهک بالا مصرف می‌شد که تقریباً توزیع متعادلی داشته است.
در مورد خاص بنزین نیز بر خلاف تصور رایج آن زمان، ۷۰ درصد از بنزین مصرفی توسط خودروهای معمولی و موتورسیکلت‌ها و نه خودروهای لوکس مصرف می‌شده است.
با تغییر قیمت نمی‌توان مصرف بنزین را کنترل کرد
یکی دیگر از استدلال‌هایی که برای افزایش قیمت بنزین در اواخر دهه ۱۳۸۸ مطرح می‌شد، کنترل مصرف سوخت بود. این همان موضوعی است که رسانه‌های منتقد دولت به تازگی تلاش می‌کنند از آن برای هجمه وارد کردن به دولت استفاده کنند.
این رسانه‌ها استدلال می‌کنند که مصرف بنزین پس از کنار گذاشتن کارت سوخت در دولت روحانی افزایش یافت و بالا بردن قیمت بنزین و سهمیه‌بندی در طرح هدفمندی یارانه‌ها را به‌عنوان عاملی برای کاهش مصرف معرفی می‌کنند.
این در حالی است که پژوهش‌های اقتصادی نشان می‌دهد به‌طور کلی تقاضای بنزین نسبت به قیمت آن حساس نیست و در حقیقت هدف اصلی از افزایش قیمت بنزین یا به عبارت درست‌تر، حذف یارانه بنزین نه فقط تغییر مصرف بلکه تخصیص و توزیع بهینه حجم بالای یارانه‌ای است که به آن تعلق می‌گیرد و دولت نیز در تعامل با قوه مجریه و قضائیه در آبان ۱۳۹۸ به این تصمیم تن داد.
نظر شما