کوچ کاربران ایرانی به «کلاب‌هاوس»؛ گفت‌وگوی آزاد، حلقه مفقوده رسانه‌ها

به گزارش ایرناپلاس، بیش از یک ماه است تبِ نصب و حضور در کلاب‌هاوس در میان مردم به‌ویژه فعالان اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... در ایران بالا گرفته و بیشتر از سایر شبکه‌های اجتماعی محل بحث شده است. اگرچه هنوز به لحاظ تعداد کاربران اختلاف فاحشی با دیگر پلتفرم‌ها دارد اما پرسشی که در این میان مطرح می‌شود اینکه، این هیاهو برای چیست و چرا از این شبکه استقبال شده است؟

براساس اطلاعاتی که در بخش ویکی‌پدیای این شبکه اجتماعی دیده می‌شود، از دسامبر سال ۲۰۲۰، این برنامه ۶۰۰ هزار کاربر ثبت شده داشت که فقط با دعوتنامه برای کاربران سیستم عامل ios در دسترس بود. البته همچنان هم اپلیکیشن این شبکه اجتماعی در اختیار کاربران سیستم عامل ios قرار دارد و به گفته صاحبان این شبکه اجتماعی بزودی نسخه اندروید آن هم روانه بازار می‌شود.

هرچند که همین حالا هم برخی کاربران اندروید با استفاده از نسخه غیراصل، امکان استفاده از کلاب هاوس را دارند. گفته می‌شود که تا چند ماه دیگر علاوه بر اینکه نسخه اندروید آن در دسترس عموم قرار می‌گیرد به احتمال زیاد با استقبال از این اپلیکیشن الزام ارسال دعوتنامه برداشته خواهد شد.

کلاب هاوس در آوریل(فروردین) ۲۰۲۰ راه‌اندازی شد؛ درست در زمانی که شیوع کرونا روز به روز افزایش می‌یافت و افراد بیشتری دورکار یا قرنطینه شدند. این شبکه، یک ماه بعد در ماه مه‌(اردیبهشت) توانست با ۱۰ میلیون دلار سرمایه اولیه و خرید ۲ میلیون دلاری سهام موجود از شرکت خطرپذیر «اندریسن هورویتس» محبوبیت قابل توجهی پیدا کند.

از دلایل موفقیت این اپلیکیشن می‌توان به دو دلیل اصلی اشاره کرد؛ نخست اینکه در حال حاضر فقط نسخه ios آن در دسترس است که این حس انحصار باعث نصب آن توسط تعداد زیادی از کاربران شده است. اما یکی از دلایل دیگر موفقیت این اپلیکیشن، شیوه عضویت در این برنامه است. افراد تنها در صورتی می‌توانند عضو این اپلیکیشن شوند که توسط یک معرف برای آن‌ها لینک دعوت فرستاده شده باشد.

البته در ابتدا فقط این فضا یک جامعه فوق‌العاده کوچک، متشکل از سرمایه‌گذاران خطرپذیر بود. اما به سرعت استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران زیادی شروع به تشکیل اتاق‌هایی در این شبکه کردند و درباره موضوع‌های مختلف در آن به بحث پرداختند. در عین حال حضور اشخاص مشهوری همچون بیل گیتس یا ایلان ماسک به شهرت این شبکه افزود و حالا محفلی برای گفت‌وگو درباره مسائل روز جهان شده است که بسیاری از کاربران آن از توئیتر وارد این فضا شده‌اند.

کابران چه می‌گویند؟
توئیتری‌ها، کابران عمده این شبکه هستند و درباره آن اظهارنظرهای مختلفی می‌کنند. برخی کاربران امکان ارتباط مستقیم با مسئولان را جذاب می دانند. برخی دیگر ‏‎روم‌های تخصصی در رشته دانشگاهی و مهارتی خود را دلیل اقبال به این پلتفرم عنوان می‌کنند.

هویت واقعی و تلاش کاربران برای رعایت آداب معاشرت نیز از دیگر دلایل علاقه کاربران به این اپلیکیشن است. همچنین حضور چهره‌های مانند محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه و سعید خطیب زاده سخنگوی دستگاه دیپلماسی در شبکه اجتماعی کلاب هاوس و پرسش و پاسخ وی با برخی فعالان رسانه، علاوه بر آنکه حاوی اخبار جدیدی در حوزه سیاست خارجه و مسائل مرتبط با برجام و سند همکاری ایران و چین بود، موجب شد تا شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس نیز بیشتر بر سر زبان‌ها بیفتد.

کلاب‌هاوس؛ پلتفرمی برای انتخابات ۱۴۰۰؟
معصومه نصیری کارشناس و تحلیلگر رسانه درباره نقش و جایگاه این پلتفرم به ایرناپلاس گفت: «به موضوع کلاب‌هاوس به عنوان پلتفرم انتخابات ۱۴۰۰ نگاه می‌کنم. پلتفرمی که قرار است فضای مناظرات انتخاباتی را داغ و مخاطبان را با خود همراه کند. برخی از فعالان فضای مجازی که تعداد محدودی بودند، اما گرایش‌ها و وابستگی‌های خاصی داشتند درباره آن صحبت کردند. همه اینها نشان می‌داد که این پلتفرم و بستر جدید در ایران برای انتخابات مورد توجه قرار گرفته‌ است.»
نصیری معتقد است: «فضای کلاب هاوس مردمی نیست، این فضا مبلغ فضای رسانه‌ای است که در دل خود تبعیض رسانه‌ای هم دارد و فضایِ برابرِ رسانه‌ای برای همه کاربران نیست.»

در این میان ۲۰ فروردین‌ماه در پی اختلال در دسترسی بسیاری از کاربران، نگرانی‌ها از فیلتر شدن این اپلیکیشن در کشور افزایش یافت. در این زمینه، محمدجواد آذری‌جهرمی که در نشست آنلاین رئیس کل بانک مرکزی با کارشناسان و فعالان اقتصادی در کلاب هاوس حضور داشت، در واکنش به قطع مکرر ارتباط اعضای نشست و مطرح شدن گمانه فیلترشدن کلاب هاوس در ایران گفت: کلاب هاوس فیلتر نیست و مشکلاتی که برای کاربران ایجاد شده ممکن است ناشی از مسائل فنی باشد.

گفت‌وگو کردن بدون پیش‌فرض،‌ یک نیاز ملی است
هرچند که تجربه نشان داده شبکه‌های اجتماعی که در ایران با استقبال عمومی روبه‌رو می‌شوند همیشه تیغ فیلترینگ را در زیر گوش خود احساس می‌کنند. با این حال هنوز افراد مشتاق زیادی هستند که پشت در بسته این برنامه منتظرند تا لینک دعوت دریافت کنند. حال این پرسش مطرح می‌شود که دلایل محبوبیت این شبکه در میان کاربران ایرانی چیست و چه آسیب‌هایی ممکن است در پی داشته باشد؟

در این ارتباط، رحمان سعیدی کارشناس ارتباطات و عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه به ایرناپلاس گفت: نکته اول اینکه مردم خسته و دل‌زده هستند و دنبال فضای جدیدی برای صحبت هستند. گفت‌وگو کردن آنهم بدون ملاحظه و بدون پیش‌فرض‌هایی که ناشی از مشکلات ابزارهای رسانه‌ای کنونی همچون توئیتر و اینستاگرام باشد،‌ یک نیاز ملی است. پیش از این  ابزاری‌هایی که برای اینگونه گفت‌وگوها در بستر فضای مجازی در اختیار مخاطب قرار داشت، موجب سوءتفاهم‌های زیادی می‌شد.

انحصارشکنی بنگاه‌های رسانه‌ای
سعیدی ادامه ‌داد: از یک سو متن نمی‌تواند لحن را منتقل کند و از سوی دیگر خود آن ابزار ممکن است به‌‎گونه‌ای باشد که فضایی خاص را به مخاطب تحمیل کند. به طور نمونه اگر شما بخواهید در توئیتر از فضای روزمره یا از شادی‌ها و حرف‌های امیدوارانه و مثبت حرف بزنید کمتر مورد اقبال قرار می‌گیرد و بالعکس در بستر اینستاگرام، مسائل شخصی، خانوادگی، ‌مثبت و دوستانه است که بیشتر جذابیت دارد. این ویژگی‌ها در مورد کلاب هاوس تصحیح شده است و این اپلیکشن هم نیاز به گفت‌وگو را بدون غلبه ابزار به مخاطب فراهم می‌کند و هم لحن را می‌تواند به درستی منتقل کند. این یک نکته مثبتی است که کلاب هاوس را از دیگر ابزارها متفاوت می‌کند.

عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه ‌افزود: یکی دیگر از ویژگی‌های کلاب هاوس این است که انحصار در بیان نظرات را از رسانه‌های تصویری چون صداوسیما و شبکه‌های ماهواره‌ای و... گرفته است. بنابراین این نرم‌افزار که تا این حد انحصارشکنی کند، ظرفیت پدیده شدن را دارد. اما محدودیت‌هایی چون ظرفیت محدود ۸ هزار نفری برای حضور مخاطبان در اتاق‌های گفت‌وگوی آن مانع تبدیل شدن این نرم‌افزار به عنوان پدیده انتخابات ۱۴۰۰ خواهد شد.

تقویت یا تضعیف گفت‌وگو
وی توضیح داد: کلاب هاوس می‌تواند منجر به تقویت گفت وگو شود اما یک ضعف دارد و آن هم اینکه گفت‌وگو در آرامش و یک محل ساکت اتفاق می‌افتد و به طور عمده در یک جای شلوغ و پرسروصدا نمی‌توان گفت‌وگوی خوبی داشت؛ اتفاقی که در برخی از اتاق‌های گفت‌وگوی کلاب هاوس می‌افتد و آنقدر شلوغ می‌شود و همه حرف می‌زنند که در واقع گفت‌وگویی شکل نمی‌گیرد و چیزی از این گفت‌وگوها نصیب مخاطب نمی‌شود و بعضا هم می‌تواند ضدگفت‌وگو باشد.

او معتقد است: در عین حال به نظرم، کلاب هاوس دو ضعف جدی دارد که باعث می‌شود خیلی زود از تب و تاب بیفتد. یکی اینکه خیلی وابسته به زمان است به این معنا که به طور حتم باید همه به صورت آنلاین حضور داشته باشند تا بتوانند از محتوا استفاده کنند و اگر در یک بحث و گفت‌وگو حاضر نباشید نمی‌توانید بعدها از محتوای جلسه‌ها استفاده کنید.

دوم اینکه خیلی زمان‌بر است و برای دنبال کردن یک بحث باید ساعت‌ها زمان صرف کنید. این باعث می‌شود بعد از مدتی با فروکش کردن تب و تاب آن، کاربران خسته شوند و استفاده از کلاب هاوس را کنار بگذارند. در آن هنگام فقط افرادی می‌مانند که یا کارشان حضور در چنین رسانه‌هایی است یا اینکه بیکارند و وقت آزاد زیادی دارند.