وسواس فکری یا عملی از دو جنبه با شرایط کرونایی پیوند دارد؛ نخست در تشدید یا بدترکردن وسواس افرادی که از گذشته با آن درگیر بوده‌اند؛ دوم، آغاز آشکار شدن یا بروز این اختلال در افرادی که پیش از این هیچ سابقه‌ای از وسواس (فکری یا عملی) نداشته یا بروز نداده بودند.
در ۱۲ ماه گذشته بعد از آمار ابتلا و مرگ‌ومیر، احتمالا پرتکرارترین شنیده‌ها، درباره شیوه‌نامه‌های بهداشتی یا همان پروتکل‌ها و رعایت آن بوده است و در میان آنها از همه بیشتر به شست‌وشوی دست و ضدعفونی.
در همین مدت، به جز جنبه‌های جسمانی و توصیه‌های بدنی (یا فیزیکی)، توصیه‌هایی درباره جنبه‌های روانی ماجرا شده است که احتمالا خوانده یا شنیده‌اید؛ اما با جدی شدن شیوع و گسترش اختلالات روانی و اختلافات میان فردی در این روزها، وقت آن رسیده که تمرکزمان را بگذاریم به آنچه نباید کنیم؛ نیاید بگوییم یا بطورکلی نباید انجام دهیم؛ این «نباید»ها در سه دسته (کلی، برای اطرافیان و و مبتلایان) ارائه شده است:
۱. با آمارهای غیرمستند، نگران نشوید
پیش از ارائه برخی راهکارها و پیشنهادهای عملی ساده و کاربردی، لازم است توجه کنیم که هنوز آمار مستند و قابل استنادی درباره افزایش معنی‌دار وسواسی‌ها در یک سال گذشته منتشر نشده است؛ پس بیهوده نگران نشوید و اضطرابی اضافه بر اضطراب‌های دیگر، بر خود آوار نکنید؛ نه درباره وسواس نه دیگر اختلالات مانند افسردگی، پرخاشگری حداقل در کشور ما آمار علمی وجود ندارد؛ پس خود را درگیر آه و ناله اغراق‌آمیز رسانه‌ها نکنید.
۲. درباره ابتلا به وسواس، اشتباه نکنید
کرونا ممکن است باعث بروز اضطراب بیمارگونه یا وسواس فکری_عملی شود؛ اما این اتفاق در کسانی رخ می‌دهد که به نوعی زمینه قبلی(مانند زمینه ژنتیکی) آن را داشته و یا باعث تشدید بیماری آنها شده باشد؛ پس بیهوده با هر مطلب یا شنیده‌ای، به اشتباه گمان نکنید که افراد به راحتی دچار وسواس شده و حتی درمان هم نخواهند شد!
۳. برچسب نزنید
اگر در اطرافیان یا نزدیکان خود تغییر رفتار یا افکار دیدید فورا به او برچسب وسواسی، افسرده، مضطرب و بیمار نزنید؛ توجه داشته باشید شما پزشک یا روانشناس نیستید و احتمالا معیارهای اصلی و علمی تشخیص یک بیماری مانند وسواس را نمیدانید؛ پس خود و دیگران را بیهوده نگران و آزرده خاطر نکنید.
۴. هر نگرانی را با بیماری اشتباه نگیرید
باور کنید هرگونه زیاد شستن دست‌ها، ظروف، سطوح، لباسها و ... به معنی وسواس نیست! معلوم است که با بمباران خبری رسانه‌ها درباره خطرات ویروس کرونا و همه‌گیری آن، انسان‌ها نگران می‌شوند و تلاش می‌کنند بیشتر رعایت کنند؛ پس هر احتیاط یا رعایتی به معنای افراط یا اختلال وسواس به معنای علمی آن نیست.
۵. بدون تخصص، تشخیص‌گذاری نکنید
حتی اگر اهل گوگل کردن و جست‌وجو (سرچ) مطالب ریز و درشت درباره وسواس هستید، صلاحیت مبتلا دانستن دیگران یا حتی خود به بیماری را ندارید؛ توجه کنید حجم زیادی از مطالب و نوشته‌های آنلاین، نه تنها قابل اعتماد نیستند، بلکه کاملا اشتباه و غیرعلمی‌اند؛ پس با مرور چند مطالب در اینستاگرام و سایت‌ها، خود را مرجع تشخیص و احتمالا درمان وسواس ندانید.
۶. قضاوت نادرست نکنید
توجه کنید که وسواس (OCD) به عنوان یک اختلال روانی در منابع معتبر روانپزشکی، به تازگی از دسته بیماری‌های اضطرابی جدا شده و درباره منشا و زمینه ها و علل ابتلا به آن نظریات جدیدی مطرح شده است؛ هرگز بدون مشورت با روانشناس یا روانپزشک درباره رفتار خود یا دیگران قضاوت قطعی نکنید.
۷. به رمال‌ها و سودجویان توجه نکنید
خوشبختانه برای انواع وسواس‌های فکری و عملی، درمان‌های مفید یا روش‌های کنترلی موثری ابداع یا آزمایش شده است که در کشور ما نیز از آنها استفاده می‌شود؛ خود را گرفتار رمال‌ها و سودجویانی نکنید که درمان وسواس را بسیار بسیار سخت یا حتی غیرممکن می‌دانند؛ کافی است یک جست‌وجوی ساده کنید تا متوجه شوید چه راهکارهای دارویی، غیردارویی و یا ترکیبی برای وسواس وجود دارد؛ به قول و سخن هر غیرکارشناسی اطمینان نکنید.
۸. نصیحت و ملامت نکنید
اگر کسی از اطرافیان شما، با تشخیص «قطعی» و «حتمی» وسواس از سوی متخصص مواجه شد؛ بدترین کار ممکن این است که او را نصیحت کنید که دست از وسواس بردارد؛ باور کنید اگر موضوع به این سادگی بود، این همه دانشگاه و مرکز علمی برای درمان وسواس در دنیا افتتاح نشده بود؛ پس هیچکدام از کارهای نصیحت، مذمت، ملامت، قضاوت و دخالت را نکنید؛ تنها چیزی که لازم است انجام دهید حمایت عاطفی و تشویق به پیگیری درمان است و بس.
۹. زانوی غم بغل نگیرید
وسواس اگرچه در زمره بیماری‌های «دشوار-درمان» است، اما هزاران بیمار وسواسی در جهان تا کنون به طور قطعی یا نسبی درمان شده‌اند یا وسواس آنها کنترل شده؛ به‌گونه‌ای که مانع مهمی در راه زندگی روزمره فرد نباشد؛ پس اگر سال‌های طولانی درگیر وسواس هستید و هرگز به طور اصولی درمان را پیگیری نکرده‌اید، زانوی غم بغل نگیرید و افکار یاس آلود را روانه «روان» خود و نزدیکان نکنید.
۱۰. سرخود پیش روانپزشک نروید
برای هر بیماری یا بدحالی روانی بویژه وسواس، ابتدا به روانشناس یا مشاور مراجعه کنید و اگر او تشخیص داد که نیاز به دارو دارید پیش روانپزشک بروید؛ در نظام‌های ارجاع استاندارد در کشورهای توسعه یافته، فرد با علائم بدحالی روانی، ابتدا به مددکار، مشاور و روانشناس مراجعه می‌کند و سپس اگر نیاز به دارو داشت، به روانپزشک معرفی می‌شود؛ پس پیش از آنکه لازم باشد بیهوده خودتان را به دارو نبندید.
۱۱. اگر از سوی متخصص، تشخیص وسواس دریافت کرده‌اید:
_ خود را درگیر حرف دیگران و نوشته‌های غیرعلمی فضای وب نکنید.
_ اخبار استرس‌آور مثلا درباره کرونا را «وسواس گونه» دنبال نکنید.
_ وسواس به خودی خود بر استرس(اضطراب) می‌افزاید؛ پس دیگر به آینده نامعلوم، احتمال‌های نامشخص، زمان دریافت واکسن، همه‌گیری بیشتر ویروس و از این دست افکار مبهم اجازه ندهید ذهنتان را درگیر کند.
_ بسیاری از بیماری‌های روانی مانند وسواس و افسردگی، زمینه ارثی و ژنتیکی یا محیطی دارند؛ خود را مقصر یا گناهکار ابتلا به آن ندانید.
_ برخی وسواسی‌ها، در کمک گرفتن از دیگران نیز دچار وسواس هستند؛ اگر چنین حالتی دارید، به هر شیوه ممکن حتی برای کوتاه مدت و مقطعی از کمک افراد معتمد استفاده کنید تا این ایام دشوار استرس‌زا بگذرد.
_ اگر برای شما دارو تجویز شد، فکر نکنید همه آنها مضر، خواب‌آور، اعتیادآور و حتی خطرناک‌اند؛ علم پزشکی بسیار پیشرفت کرده؛ در مقابل دارو مقاومت غیرمنطقی یا مصرف و قطع خودسرانه آن را هرگز امتحان نکنید؛ فراموش نکنید عوارض و زیان‌های درمان نکردن، بسیار بیشتر از مصرف داروست.
* روانشناس
نظر شما