به گزارش ایرناپلاس، ایران کشوری کهن از منظر میراث فرهنگی است، در هر گوشه از این کشور زیست تاریخی وجود داشته‌است و این مهم بر ارزش آب و خاک کشور می‌افزاید. بسیار شده که در زمان حفر زمین، اشیا عتیقه پیدا شود و همه برنامه‌ریزی‌ها برای ساخت‌وساز در یک منطقه تحت تاثیر قرار گیرد. همچنین هستند افرادی که با آرزوی پیدا کردن عتیقه به حفاری مناطق تاریخی و آسیب‌زاتر از آن، اقدام به دزدی از آثار و ابنیه می‌کنند.
گستردگی و تعدد ابنیه تاریخی و محدود بودن امکانات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باعث شده یگان‌های حفاظت میراث فرهنگی از مردم برای حفاظت از میراث فرهنگی دعوت کنند.
تجربه نشان داده هیچ کدام از مسئولان به اندازه مردم محلی با سایت‌های ارزشمند میراث کشور آشنایی ندارند و شاید تمرکز و زیرنظر گرفتن دائمی آنها برای افراد غیربومی غیرممکن باشد. در چنین شرایطی مردم تا چه اندازه می‌توانند در این روند مفید عمل کنند؟
سیدمحسن امامی عضو هیات مدیره انجمن متخصصان گردشگری و استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه حفاظت از میراث فرهنگی یک موضوع ملی است، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: حفاظت از میراث فرهنگی وظیفه حاکمیت است اما در همه دنیا حاکمیت بدون کمک مردم نمی‌تواند این وظیفه را برعهده بگیرد؛ یعنی اگر مردم نسبت به حفظ میراث فرهنگی و پیشینه تاریخی و هنری دقت و وسواس نداشته باشند، هیچ کاری از دولت‌ها بر نمی‌آید.
امامی درباره اقداماتی که کشورهای پیشرو در حفظ میراث فرهنگی انجام داده‌اند، توضیح داد: این کشورها ابتدا اقدام به آگاه‌سازی مردم کردند، به گونه‌ای که تک‌تک مردم یک کشور نسبت به میراث فرهنگی احساس تعلق پیدا کردند، مانند این است که این میراث را مال شخصی خود بدانند و از آن حفاظت و حراست کنند. باید در میراث فرهنگی ایران چنین اتفاقی بیفتد، زیرا حاکمیت نمی‌تواند به دلایل مختلف و به‌طور کامل از میراث فرهنگی حفاظت کند.
از جمله این دلایل، بحث بودجه و گستردگی میراث فرهنگی است؛ همچنین در این حوزه درآمدها کافی نیست. مسائل کمبود نیروی کارشناسی، تخصصی و تجهیزات نیز هست. نبود پشتیبانی قانونی، باعث شده است اتفاق‌هایی بیفتد که از دسترس سازمان‌ها و مسئولان متولی خارج باشد و مهم‌ترین مساله در اینجا کم‌توجهی مسئولان به میراث فرهنگی است.
انتظار بیهوده برای حفاظت از میراث فرهنگی
گستردگی ابنیه تاریخی و میراث فرهنگی یکی از مسائلی است که شرایط را برای نظارت و حفاظت از آنها دشوار کرده‌است. امامی انتظار برای اینکه دولت بخواهد از میراث فرهنگی که در تعداد بسیار بالایی در ایران وجود دارد، حفاظت کند، بیهوده دانست و یادآورشد: بسیاری از آثار میراث فرهنگی حتی در حوزه آمار و اطلاعات شناسنامه ندارند، البته برخی ثبت جهانی و تعداد اندکی ثبت ملی شدند. به همین دلیل نمی‌توان برای آنها برنامه‌ریزی داشت. این در حالی است که اگر مردم روی این موضوع حساس شوند، در پی آن انجمن‌هایی را تشکیل خواهندداد که با استفاده از توان مردمی از میراث فرهنگی حفاظت کنند.
پیش از درخواست دولت برای همکاری مردم و سازمان‌های مردم نهاد در حفاظت از ابنیه تاریخی و میراث فرهنگی، مردم بومی هر منطقه بهترین حافظان میراث فرهنگی بودند. به گفته این عضو هیات مدیره انجمن متخصصان گردشگری، طبیعی است مردم برای حفاظت از مساله‌ای که برایشان مهم است از دولت کمک بگیرند، اما وظیفه اصلی را خودشان برعهده خواهند گرفت.
نخستین موضوع، جلوگیری از تخریب و دومین موضوع، هشدار دادن در این حوزه است؛ یعنی مردم ضمن حساس بودن، از افرادی که ممکن است عامل تخریب باشند و همچنین از بی‌توجهی دولت‌ها مطالبه‌گری داشته باشند.
انجمن‌هایی که از دل مردم بیرون آمده‌اند، می‌توانند نقش سازماندهی مردم برای حفاظت از میراث فرهنگی را اجرا کنند. امامی دراین‌باره بیان کرد: باید برای حفاظت از میراث فرهنگی، رویه‌های حمایتی از مردم و انجمن‌ها انجام شود. همچنین از لحاظ حقوقی و فکری، فعالان با کارشکنی دستگاه‌های مختلف مواجه و متهم به دروغگویی نشوند. دلسوزی‌هایی که مردم در راه حفاظت انجام می‌دهند باید قدر دانسته شود تا این روند ادامه داشته باشد. به طور قطع سمن‌ها بهتر از حکومت می‌توانند در حفظ میراث فرهنگی تاثیرگذار باشند.
لزوم فعالیت زیربنایی برای افزایش آگاهی عمومی
مردم علاقه‌مند به میراث فرهنگی، برای حفاظت از آن از هیچ اقدامی چشم‌پوشی نخواهندکرد، اما برای آگاه‌سازی آنها و اطلاع‌رسانی درباره چگونگی اقداماتی که می‌توانند انجام دهند، چه باید کرد تا در زمان حفاظت از میراث فرهنگی، افراد مرتکب جرم نشوند؟
امامی با بیان اینکه آگاهی عمومی در ایران کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و جایگاه خالی آن ملموس است، توضیح داد: تصور بر این است که مردم یک کشور از زمانی که به دنیا می‌آیند نسبت به اهمیت موضوع میراث فرهنگی توسط خانواده و رسانه‌های عمومی آموزش می‌بینند و زمانی که به مدرسه و دانشگاه می‌روند، دوباره در همه مراحل آموزشی یاد می‌گیرند که چگونه رفتار کنند.
همه می‌دانند چه چیزهایی در میراث فرهنگی به چه دلیل اهمیت دارد. به همین دلیل باید برای افزایش آگاهی عمومی به صورت زیربنایی فعالیت کنیم.
او با تاکید بر نقش رسانه‌ها در آگاه‌سازی عمومی افزود: این مساله باید در دستور کار رسانه‌های خصوصی و دولتی به عنوان مسئولیت اجتماعی قرار بگیرد تا دائما این مسائل را به مردم آموزش دهند. سوم بحث نهادهای آموزشی است که دولت به صورت تخصصی نهادهایی به این منظور ایجاد می‌کند. مهم‌تر از همه همین نهادها، انجمن‌ها و سمن‌ها هستند که باید به آموزش افراد محلی و همراه کردنشان همت گمارند.
اگر انجمنی در یک منطقه علاقه‌مند به یک میراث بوده نخستین کار این است که باید همراهی و آگاه‌سازی عمومی ایجاد کند. اگر آگاه‌سازی اتفاق افتد جلوی بخش عمده‌ای از تخریب‌های عمدی و سهوی گرفته خواهد شد، به واقع نقش آموزش، آگاهی‌رسانی و رسانه بسیار مهم است.
وجود قوانین محکم برای حفاظت از میراث فرهنگی
با وجود نقش مردم که با همراهی سازمان‌های مردم نهاد برای حفاظت از میراث فرهنگی تلاش می‌کنند، قانون باید توانایی بازدارندگی کافی از ارتکاب جرایم را داشته باشد. امامی با بیان اینکه در حوزه میراث فرهنگی قوانین سفت و محکمی وجود دارد، گفت: قوانین در صورتی بازدارنده خواهند بود که یک متولی برای نظارت و پایش و اجرای قوانین وجود داشته باشد. این در حالی است که گاهی متولی در برابر قوانین ضعیف عمل می‌کند و قوانین، بیشتر هشداری و برخوردی است و حمایتی نیست.
در حوزه میراث فرهنگی به خصوص میراث فرهنگی منقول، قوانین بسیار آسیب‌پذیر است و باید به سمت قوانین حمایتی برویم، یعنی باید از افرادی که اموالی دارند و می‌خواهند موزه شخصی ایجاد کنند، حمایت کنیم تا این وسایل به عنوان ملک افراد مورد حمایت قرار گیرد.
به گفته این استاد حوزه گردشگری و میراث فرهنگی، در شرایط کنونی اگر فردی در خانه، شی تاریخی پیدا و آن را افشا کند دچار گرفتاری بسیار خواهد شد، یعنی باید به نهادهای مختلفی پاسخگو باشد یا باید شی را به قاچاقچی بدهد تا از کشور خارج کند. اگر شی ارزش ذاتی داشته باشد -مانند سکه و طلا- ممکن است افراد آن را ذوب و تبدیل به کالای دیگر کنند. این در حالی است که اگر قانونی داشته باشیم، مبنی بر اینکه که اگر افراد شی تاریخی پیدا کردند، مال خود و ملک خودشان است، فقط دولت باید بر آن سند بزند و آنها می‌توانند درباره اقداماتی که برای آن می‌شود و شیوه نگهداری از آن اطلاع داشته باشند، در نتیجه حفاظت بهتری از شی انجام خواهد شد.
او با تاکید بر اینکه بسیاری از اشیایی که در حفاری‌ها پیدا می‌شوند، یا از کشور خارج شده یا به صورت خیلی ناشیانه از بین می‌روند، توضیح داد: حتی ممکن است شی تاریخی از جنس نقره را به دلیل ارزش نقره‌اش، آب کنند، در حالی که اگر از ارزش تاریخی آن آگاهی داشته و دیدگاه ملک شخصی به آن داشته باشند، چنین کاری را انجام نخواهد داد.
در چنین شرایطی باید به سمت قوانین حمایتی برویم و به موضوع اقتصاد فرهنگ و اشیا تاریخی در کشور سامان دهیم. امامی با اشاره به این نکته، افزود: در این حوزه دولت، نهادهای مالی و شرکت‌های مالی می‌توانند شروع به فعالیت و این اشیا را خریداری کنند. برای مثال بخشی از سرمایه بانک‌ها به این موضوع تخصیص داده شود که اشیا را از افراد بخرند و در موزه‌های خود نگهداری کنند. حتی در موارد ساده‌تر اگر موزه آب داشته باشیم، هر شی در این حوزه مانند شیر یا حوض قدیمی که در روستایی است و ممکن است بر اثر بی‌توجهی از بین برود، می‌تواند توسط وزارت نیرو جمع‌آوری شود. این روند برای آن نهاد جمع‌آوری کننده سرمایه بزرگی خواهد بود، اگر اشیا صاحب شناسنامه شوند ارزش بسیاری پیدا می‌کنند.
نقش مردم و سازمان‌های مردم نهاد در حفاظت از ابنیه تاریخی و میراث فرهنگی غیرقابل انکار است. با توجه به اینکه دولت برای انجام این مهم از مردم و انجمن‌ها دعوت کرده است، در کنار آن باید اقداماتی برای آموزش و ارتقای اطلاعات اجتماعی انجام شود تا افراد بتوانند به صورت قانونمند از داشته‌های ملی حمایت و حفاظت کنند. در این میان نقش رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی و همچنین نهاد قانون‌گذار برای حمایت از مردم ضروری است.
نظر شما