تجربه‌های جهانی عملکرد ربات‌ها در بورس؛ از سقوط تا بهبود

به گزارش ایرناپلاس، مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، در اطلاعیه‌ای استفاده از معاملات الگوریتمی و تقسیم سفارش‌ها توسط همه مشتریان برخط در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران را ممنوع و به شرکت‌های کارگزاری اعلام کرد، برای حفظ شرایط تعادل عرضه و تقاضا در بازار بر ورود سفارش‌ها و معاملات، همه مشتریان اعم از حقیقی و حقوقی، به جز بازارگردانان دارای مجوز که با شناسه مشخص شده برای معاملات اقدام به ارسال سفارش می‌کنند، در خصوص امکان انجام معاملات الگوریتمی در همه نمادهای معاملاتی در بورس و فرابورس تا اطلاع ثانوی غیرفعال شود. همچنین تقسیم سفارش‌ها به هر روشی توسط مشتریان برخط اعم از حقیق و حقوقی در همه نمادهای معاملاتی در سمت فروش، ممنوع است.

معامله‌های الگوریتمی یکی از انواع معامله‌های مبتنی بر رایانه است که در سال ۲۰۱۱ موجب سقوط ناگهانی بورس آمریکا شدند و همین موضوع موجب شد با قانون‌گذاری در این زمینه، بازارهای سهام بتوانند از مزایای این نوع معاملات یعنی بهبود نقدشوندگی، بهره‌مند شوند.
با این حال، نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد کارایی انسان نسبت به الگوریتم‌ها در معاملات بورس بالاتر است، اما سرعت بالای معاملات الگوریتمی و تأثیر آنها بر نقدشوندگی بازار سهام همچنان نقطه قوت این نوع معاملات در برابر انسان هستند.

معامله‌های الگوریتمی عامل سقوط بورس آمریکا
سعید کرداری، کارشناس بازار سرمایه در این رابطه گفت: معامله‌های مبتنی بر رایانه چند سالی است که در جهان مطرح شده و شامل معامله‌های الگوریتمی و معامله‌های پر بسامد است. این معامله‌ها توسط برنامه‌ریزی‌های رایانه‌ای و برنامه‌های کاربردی تهیه شده، انجام می‌شوند و عملیات خریدوفروش را با سرعت بالاتری نسبت به انسان انجام می‌دهند.

کرداری ادامه داد: یکی از پیامدهای این نوع معامله‌ها که پیش از این نیز در بورس کشورهای مختلف تجربه شده، سقوط ناگهانی بازار است. این پدیده در سال ۲۰۱۱ در بورس آمریکا رخ داد به‌طوری که در طول یک روز معاملاتی، شاخص بورس سقوط بیش از پنج درصدی را تجربه کرد و پس از ۳۰ دقیقه، این ریزش جبران شد و شاخص به رقم پیشین بازگشت.
در توجیه این پدیده گفته می‌شود معامله‌های مبتنی بر رایانه و به‌ویژه، معامله‌های پر بسامد در ایجاد این شوک نقش داشته‌اند. پس از این تجربه، قوانین و مقرراتی برای معامله‌های مبتنی بر رایانه در نظر گرفته شد تا احتمال بروز چنین پدیده‌هایی در بورس به حداقل برسد و خریدوفروش‌های ناگهانی انجام نشود.

سه مزیت معامله‌های بورسی مبتنی بر رایانه
این کارشناس بازار سرمایه درباره مزایای معامله‌های مبتنی بر رایانه گفت: با این حال، معامله‌های الگوریتمی و معامله‌های پربسامد مزایایی نیز برای بورس و بازار سهام به همراه دارند. چنین معامله‌هایی می‌توانند نقدشوندگی سهم‌های مخالف را بهبود دهند زیرا با تغییر شرایط بازار، اخبار و دیگر موارد مؤثر، این الگوریتم‌ها به‌سرعت سهم‌ها را خریدوفروش می‌کنند که در نتیجه آن، نقدشوندگی سهم‌ها بهبود می‌یابد. مزیت دیگر این نوع معامله‌ها، کاهش هزینه معامله است و دلیل آن، کم‌هزینه‌تر بودن الگوریتم‌ها در مقایسه با نیروی انسانی است. سومین مزیت این نوع معامله‌ها را می‌توان در کشف قیمت بهتر دانست.

ربات‌ها چگونه ریسک سیستماتیک بازار را افزایش می‌دهند؟
وی با اشاره به معایب این نوع معامله‌ها افزود: معامله‌های الگوریتمی با وجود مزایایی که برای بازار به همراه دارند، خالی از اشکال نیستند. اگر هر دو طرف یک معامله از معامله‌های الگوریتمی استفاده کنند، سود دو طرفه‌ای وجود نخواهد داشت و تنها یکی از دو طرف معامله از خریدوفروش سهم، سود خواهد کرد.

معامله‌های الگوریتمی با وجود مزایایی که برای بازار به همراه دارند، خالی از اشکال نیستند. اگر هر دو طرف یک معامله از معامله‌های الگوریتمی استفاده کنند، سود دو طرفه‌ای وجود نخواهد داشت و تنها یکی از دو طرف معامله از خریدوفروش سهم، سود خواهد کرد.مساله دیگر، بازه‌های زمانی بسیار کوتاه در انجام معامله‌هاست که موجب قفل شدن بازار می‌شود. در واقع وقتی که کل بازار، در بازه زمانی کوتاه مدت خریدوفروش انجام دهد سرمایه‌گذاری بلندمدت معنای خود را از دست خواهد داد. مطالعات نشان می‌دهند اگر معامله‌های الگوریتمی در بازار گسترش یابد، رقابت به‌وجود آمده موجب کاهش سودآوری شرکت‌هایی خواهد شد که بر معامله‌های مبتنی بر رایانه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

به گفته این کارشناس بازار سرمایه، ریسک سیستماتیک نیز از جمله مواردی است که با گسترش این نوع معاملات در بازار افزایش می‌یابد. در صورتی که معامله‌های مبتنی بر رایانه، از راهبردها، تحلیل‌ها و اطلاعات یکسان در معامله‌ها استفاده و از یک حرکت موج‌گونه یکسان پیروی کنند، ریسک سیستماتیک بازار افزایش می‌یابد و خطر جدی برای بازرگردانی این‌گونه معاملات به‌همراه خواهند داشت.

کارایی انسان در معامله‌های بورسی بیشتر از الگوریتم‌هاست
کرداری درباره کارایی معاملات مبتنی بر رایانه توضیح داد: یکی از مطالعات پژوهشی شرکت آی‌بی‌ام (IBM) در این رابطه، نتایج قابل توجهی را نشان می‌دهد. بر این اساس کارایی معامله‌های الگوریتمی از انسان پایین‌تر است و هنوز به سطحی در این برنامه‌ریزی الگوریتم‌ها نرسیده‌ایم که جایگزینی بین انسان به عوان معامله‌گر و الگوریتم‌های معاملاتی را توصیه کنیم. علاوه بر این، تجربه سقوط بورس آمریکا نیز نشان می‌دهد اکنون زمان مناسبی برای این جایگزینی نیست. البته ممکن است در آینده با تغییر در برنامه‌نویسی این الگوریتم‌ها، این حرکت معکوس شود.

آینده بورس تهران بدون الگوریتم‌ها
به اعتقاد این کارشناس بازار سرمایه، از آنجایی که معامله‌های الگوریتمی در بورس تهران، حجم بالایی ندارد، بازار از وجود یا عدم وجود آن تأثیر قابل توجهی نمی‌گیرد. با این حال وی با یادآوری کاربرد این معامله‌ها در سبدگردانی و ثبت سفارش‌های بلوکی گفت: معامله‌های الگوریتمی در دو حوزه سبدگردانی و سفارش‌های بزرگ و بلوکی، که پیش از این به‌صورت معامله‌های مجزا بودند، مجوز فعالیت داشت. کمک به نقدشوندگی بهتر سهم‌ها و بازار از مزایایی این معامله‌ها برای بورس تهران بوده است. بنابراین به‌نظر می‌رسد به‌طور کلی، فعالیت‌های الگوریتمی با توجه به شرایط بازار ابزار مفیدی بوده‌اند.

وی افزود: علاوه بر این، معامله‌های با بسامد بالا در بورس تهران وجود نداشتند و در نتیجه نمی‌توان گفت این ممنوعیت، آسیب‌پذیری بازار در برابر این نوع معامله‌ها را کاهش خواهد داد. معامله‌های با بسامد بالا در حجم بزرگ ممکن است بازار را به سمت سقوط ناگهانی سوق دهد و موجب اختلال شود. بنابراین از آنجایی که اصولاً چنین معامله‌هایی مجوز فعالیت در بورس تهران را نداشتند، ممنوعیت اخیر، تأثیری در این زمینه نخواهد داشت.