سبدگردانی کانال‌های بورسی ناشناس؛ سهام‌داران مراقب باشند

بسیاری از ما روزانه با تبلیغات زیادی مواجه می‌شویم که محتوای مرتبط با بورس دارند. یک نفر از سود چند درصدی در عرض یک ماه می‌گوید و مخاطب را تشویق می‌کند در دوره‌های آموزشی یک استاد خاص شرکت کند تا لذت کسب سود بورسی را تجربه کند.
آگهی دیگر، پیامی است که از یک دوست به‌دستمان رسیده و می‌گوید سیگنال‌های سودده فردا، به‌شرط اضافه کردن پنج عضو جدید در گروه «مرد شماره دو بورس تهران» برایمان ارسال خواهد شد.
در یک گوشه از وب‌سایتی که هر روز به آن سر می‌زنیم نیز تازگی‌ها یک بنر چشمک‌زن اضافه شده که می‌گوید سود سهم‌های معرفی شده توسط خانم فلانی چندین برابر درآمد سالانه‌مان است.

استقبال قابل توجه مردم از بورس در یک سال گذشته، موجب شده فعالیت‌های مرتبط در این زمینه در فضای مجازی، پررنگ‌تر شود. دوره‌های آموزشی آنلاین و گروه‌هایی که در آن افراد به بحث و تبادل نظر در زمینه سهام می‌پردازند نیز فعال‌تر شده‌اند.
در این میان، برخی افراد با توجه به استقبال مردم از سرمایه‌گذاری در بورس، دست به‌فعالیت‌هایی می‌زنند که موجب اخلال در روند بازار می‌شود. البته این نوع سوءاستفاده‌ها جدید نیست و پیش از این نیز توسط نهاد ناظر، شناسایی، متوقف و اطلاع‌رسانی شده ‌است.

بسیاری از فعالان بازار به‌ یاد دارند برخی از افراد با ایجاد گروه‌ در پیام‌رسان‌های مختلف، تحلیل‌های نادرستی درباره نمادهایی ارائه می‌کردند که به‌صورت گروهی خریداری شده بود تا قیمت‌ آنها را دستکاری کنند.
فعالیت این افراد به دلیل اقداماتی که منجر به ایجاد ظاهری گمراه‌کننده از روند معاملات یا ایجاد قیمت‌های کاذب و یا اغوای اشخاص به انجام معاملات اوراق بهادار می‌شود، براساس مفاد فصل ششم قانون بازار اوراق بهادار، جرم محسوب می‌شود.
سال گذشته تفاهمنامه‌ای بین سازمان بورس و پلیس فتا در زمینه فروش سیگنال منعقد شد تا همکاری فنی لازم با بورس در این زمینه انجام شود و برخورد قضایی با متخلفان صورت گیرد.

با وجود این نظارت‌ها، گزارش‌ها حاکی از آن است که فعال‌سازی و هدایت بسیاری از این کانال‌ها و گروه‌ها که در حوزه‌های بورس، ارز و طلا فعال شده‌اند، توسط گروه‌هایی در خارج از کشور انجام شده و اهداف آنها با ماهیت اعلامی کاملاً متفاوت بوده و براین اساس اسامی آنها برای بررسی دقیق‌تر به نهادهای ذی‌ربط اعلام شده است.

فضای مجازی افراد بسیاری را با بورس آشنا کرد
« حسین خزلی » فعال بازار سرمایه درباره تأثیر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر بازار سهام به ایرناپلاس گفت: تأثیر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر بازارهای مالی یک پدیده جهانی است. این موضوع نه‌ فقط مورد توجه اقتصاددان‌ها، فعالان بورس و متخصصان امور مالی، بلکه به موضوعی برای مطالعه توسط جامعه‌شناسان و رفتار شناسان تبدیل شده و می‌توان آثار مثبت و منفی را برای آن در نظر گرفت.

وی حضور مردم در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را بستر مناسبی برای آموزش و فرهنگ‌سازی دانست و گفت: مردم در کانال‌ها، گروه‌ها و چت‌روم‌ها درباره بازارهای مالی با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند و این فضا موجب شد فرهنگ‌سازی در زمینه بازار سهام اتفاق بیافتد. بسیاری از افراد به‌وسیله این بستر با سرمایه‌گذاری مدیریت مالی و بورس آشنا شدند و این موضوع برای آنها جذابیت پیدا کرد.
خزلی افزود: می‌توان کمک بزرگ فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را در زمینه آموزش و اطلاع‌رسانی این مباحث مربوط به بورس و بازار سرمایه، به عنوان اثر خوب آن نام برد.

بُعد مخرب فضای مجازی در بازار سهام
این فعال بازار سرمایه با بیان اینکه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مانند هر پدیده دیگری، دو بُعد مثبت و منفی دارد، افزود: نباید از پیامدهای مخرب در این زمینه غافل شد. افرادی بدون پشتوانه دانش، تخصص یا حتی عامدانه، اطلاعات گمراه کننده و اغوا کننده‌ای و همچنین محتوای نادرست درباره بازار سهام منتشر و توزیع می‌کنند. اکنون پرسش این است که آیا باید با این افراد برخورد شود؟
خزلی در ادامه گفت: واقعیت اینکه نمی‌توان با همه این افراد برخورد و همه آنها را شناسایی کرد. آنچه اهمیت دارد این است که مصرف‌کننده و مخاطب این اطلاعات، با ارتقای سطح دانش و مهارت خود بتواند قدرت تشخیص پیدا کند.

رسمی شدن اینفلوئنسرهای بورس
این فعال بازار سرمایه با تأکید بر مزایایی که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برای فعالان بازار سرمایه به‌همراه دارد گفت: یکی از کارهایی که می‌توان برای استفاده از این ظرفیت انجام داد این است که نهادهای ناظر به‌ویژه سازمان بورس، شرکت‌های بورس یا کانون‌های فعالان بورس، به افراد حقیقی نیز اجازه انتشار اطلاعات دهند. می‌توان افراد حقیقی را با یک دستورالعمل شناسایی کرد و به عنوان نمونه براساس تجربه سواد مالی، دانش، تخصص و مهارت خود، با نام و پروفایل واقعی‌شان اجازه فعالیت داشته باشند.

وی با یادآوری فعالیت شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری و سبدگردان ادامه داد: در حال حاضر شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری و سبدگردان در این حوزه فعالیت می کنند اما حقیقت این است که صفحه‌های ایجاد شده توسط اشخاص حقیقی، هزاران برابر بازدید کننده و دنبال کننده بیشتری نسبت به اشخاص حقوقی و رسمی دارد.
خزلی افزود: این همان موضوع اثرگذاری اینفلوئنسرهاست* و نشان‌دهنده اینکه نفوذ اشخاص حقیقی بسیار بیشتر است. به نظر می‌رسد می‌توان در این زمینه قانونگذاری کرد و فعالیت اشخاص حقیقی را نیز در فضای مجازی به گونه‌ای به رسمیت بشناسیم.
* influencer به معنی «تاثیرگذار» است و به کسانی گفته می‌شود که در یک یا چند شبکه اجتماعی شناخته شده باشند. اینفلوئنسرها در حقیقت سلبریتی‌های شبکه‌های اجتماعی هستند. در حالی که امکان دارد در دنیای واقعی آنچنان شناخته شده نباشند.

معامله‌گری مبتنی بر فضای مجازی در دنیا
خزلی با تأکید بر اینکه معامله‌گری مبتنی بر فضای مجازی یا سوشیال تریدینگ در سطح دنیا پذیرفته شده، توضح داد: با احراز هویت افراد حقیقی که مشاوره سرمایه‌گذاری و سبدگردانی انجام می‌دهند کیفیت تحلیل‌ها ارتقا می‌یابد. تیک آبی که در شبکه‌هایی مانند توئیتر، فیسبوک و اینستاگرام استفاده می‌شود و نشان‌دهنده احراز هویت صاحب پروفایل است، می‌تواند به‌عنوان الگو قرار بگیرد.

وی افزود: با یک دستورالعمل می‌توان افراد حقیقی را که مشاوره سرمایه‌گذاری و سبدگردانی انجام می‌دهند، تأیید کرد و آنها را به رسمیت شناخت. زمانی که افراد با نام و پروفایل واقعی خود صحبت می‌کنند، مسئولیت مدنی و کیفری گفته‌های خود را خواهند پذیرفت. علاوه بر این، برای رشد برند شخصی خود تلاش می‌کنند از انتشار اطلاعات و تحلیل‌های نادرست پرهیز کنند.

این فعال بازار سرمایه درباره معامله‌گری مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی گفت: این موضوع در دنیا با عنوان سوشیال تریدینگ شناخته شده و افراد در همان بستری که تحلیل‌های خود را به اشتراک می‌گذارند، معاملات و خریدوفروش را نیز انجام می‌دهند.

اینفلوئنسرهای بورسی چگونه فعالیت می‌کنند؟
خزلی با یادآوری دیگر پدیده‌هایی که از مسیر فضای مجازی بر معاملات سهام تأثیرگذار بوده‌اند، گفت: در سال‌های اخیر دو پدیده دیگر در دنیا مطرح شده که شامل «کپی تریدینگ» و «میرور تریدینگ» است. کپی تریدینگ به این معناست که یک تحلیل‌گر، روزانه در صفحه شخصی خود اعلام می‌کند چه خریدوفروش‌هایی داشته و نظرها و پیشنهادهایش را مطرح می‌کند و دنبال‌کننده‌ها می‌توانند کپی کرده و همان خریدوفروش را انجام دهند.

وی ادامه داد: میرور تریدینگ به این معناست که وقتی تحلیل‌گر اعلام می‌کند سهامی را خریده، سفارش خرید به‌طور خودکار به‌همان نسبت برای دنبال‌کننده‌هایش نیز ارسال شود. این موضوع از نظر فنی، پیچیدگی‌های بیشتری نسبت به کپی ‌تریدینگ دارد.

راهکار قانون برای برخورد با اغواگران بازار
خزلی در پاسخ به این پرسش که آیا این نوع اثرگذاری افراد، با ایجاد تغییر در روند نمادها، با ماهیت بازار در تداخل نیست، گفت: همان‌طور که شبکه‌های اجتماعی بر همه شئون انسانی و اجتماعی اثر گذاشته‌اند، بر بازارهای مالی نیز تأثیرگذار بوده‌اند. این تأثیرگذاری به ویژه در بازارهای کم عمق‌تری مانند بورس، موجب ایجاد نوسان، رفتارهای توده‌وار و هیجانی می‌شود. همه اینها پدیده‌هایی است که در بستر فضای مجازی در حال رخ دادن بوده و ما باید آمادگی مواجهه با آن را داشته باشیم. مهم این است که ما سطح سواد مالی افراد را افزایش دهیم.

وی افزود: وقتی یک فرد حقیقی به‌طور رسمی اجازه داشته باشد در صفحه مجازی‌اش اعلام کند من سهم خاصی را خریدم حتی اگر قصد فریب بازار را داشته باشد، ممکن است بتواند چند بار با خرید گروهی، قیمت سهمی را بالا ببرد. با این حال زمانی که تجزیه و تحلیل‌کنندگان اطلاعات، مشاوران و کارشناسان رصد این افراد را برعهده داشته باشند، امکان برخورد قانونی با این افراد وجود خواهد داشت.

این فعال بازار سرمایه گفت: در ایران و جهان برای این موارد، قانون وجود دارد. در قانون اوراق بهادار آمده است کسی که ظاهر اغواکننده‌ای از روند بازار و روند معاملات ایجاد کند، با برخورد کیفری مواجه می‌شود.
وی افزود: در حال حاضر نمی‌دانیم بسیاری از کانال‌ها و صفحات فضای مجازی توسط چه افرادی گردانده می‌شود. این افراد ناشناس، در حال شکل دادن به افکار مردم هستند و به راحتی می‌توانند از مسئولیت خود فرار کنند. در صورتی که اگر قانون فعالیت آنها را به رسمیت بشناسد، در مقابل صحبت‌های خود مسئولیت حقوقی، مدنی و کیفری پیدا خواهند کرد.

بحران‌سازی در بورس با هدف تخریب امنیتی و سیاسی
خزلی درباره امکان دست‌کاری بورس تهران برای سوءاستفاده از فضای مجازی توسط افرادی که با عناوینی مانند گروه‌های مافیایی خارج‌نشین یاد می‌شود، گفت: ممکن است افرادی با ساختار افرادی که با ساختار سیاسی یک کشور موافق نیستند، بخواهند با ایجاد بحران در بازار مالی، ضربه سیاسی به کشور وارد کنند.
وی ادامه داد: ما موارد مشابه را در زمینه ارزاق عمومی، تورم و دلار مشاهده کرده‌ایم. افرادی با اغراض سیاسی و اظهارنظرهای مخرب ممکن است به طور مشابه به‌دنبال چنین پدیده‌ای در بورس باشند.

وی افزود: نکته مهم اینکه ما اجازه می‌دهیم پدیده‌ای فراگیر و عمومی شود و بعد از گذشت چند سال به‌یاد می‌آوریم که باید آن را تنظیم کرده و قانون‌گذاری انجام دهیم. مسئولان نظارتی و اجرایی ما باید خود را به‌روز نگه دارند و به خواست افکار عمومی و مردم احترام بگذارند. نمی‌توان با افکار عمومی و مردم، رفتار سلبی داشت و فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را محدود و مسدود کرد. باید بیاموزیم از فناوری در راستای اقداماتی که به نفع کشور است، استفاده کنیم.

با توجه به اینکه با اقدامات انجام شده از سوی دولت و عرضه سهام شرکت‌های دولتی در قالب‌های مختلف در کنار سهام عدالت و ... ، توجه مردم به بازار سرمایه دوچندان شده و حضور عامه مردم در این بخش را به دنبال داشته است. براین اساس ضرورت توجه سهامداران و آموزش آنها برای کسب دانش و مراجعه به مراکز قانونی ثبت شده، اولویت اساسی است که باید بیش از پیش به آن توجه شود.