با شروع فصل تابستان، نخستین هفته از تیرماه را هفته صرفه‌جویی در مصرف آب نامگذاری کرده‌اند. آب یکی از مهم‌ترین عوامل تولید در بخش کشاورزی است. با این حال، حجم بارندگی در کشور به‌میزانی نیست که پاسخگوی نیاز فعالیت‌های کشاورزی ما باشد. به‌طور سنتی در ایران، برداشت از منابع آبی زیرزمینی به‌عنوان یکی از راه‌های تأمین آب مورد نیاز این بخش قلمداد می‌شود.
افزایش تقاضای آب در بخش‌های کشاورزی، صنعتی و خانگی و همچنین، محدودیت در تأمین منابع آبی در بخش عرضه، موجب ایجاد رقابت بین بخش‌های مصرف‌کننده آب در کشور و در نتیجه افزایش حجم برداشت از منابع زیرزمینی و سفره‌های آبی می‌شود. این رقابت، آثار اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی برای کشور به‌همراه دارد.
تأمین آب مصرفی بخش خانگی بر رفاه و همچنین سلامت خانوار تأثیرگذار است. در بخش صنعت نیز آب، با توجه به نقشی که در تولید صنعتی ایفا می‌کند، دارای اهمیت است. تولید در بخش‌های مختلف صنعت مانند صنایع شیمیایی، فلزی، نساجی و همچنین صنایع غذایی وابسته به مصرف آب است. علاوه بر مسأله تأمین آب در این صنایع، مدیریت پساب این فعالیت‌های تولیدی نیز به‌عنوان یکی از موضوع‌های اساسی در بخش آب کشور مورد توجه است.
کشاورزی، مصرف‌کننده ۹۰ درصد آب کشور
با وجود اهمیت آب در دو بخش خانگی و صنعتی، مساله تأمین منابع آبی در بخش کشاورزی جایگاه متفاوتی دارد، زیرا آب یکی از نهاده‌های اصلی تولید در بخش کشاورزی به‌شمار می‌آید.
این موضوع با مقایسه میزان مصرف آب به تفکیک بخش‌های کشاورزی، صنعتی و خانگی نیز قابل تأیید است. براساس آنچه که معاون آب و آبفای وزارت نیرو پیش از این درباره مصرف آب در بخش‌های مختلف اعلام کرده بود، کشاورزی با اختلاف، بیشترین مصرف آب کشور را به‌خود اختصاص داده است. در آمارهای اعلامی « قاسم تقی‌زاده خامسی » به طور میانگین ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی، هفت درصد برای شرب و سه درصد در صنعت مصرف می‌شود.
بهره‌وری پایین مصرف آب در کشاورزی ایران
مصرف بالای آب در بخش کشاورزی به‌معنای بهره‌وری بالا در این بخش نیست. براساس آمارهای بخش آب سازمان ملل متحد، در سطح جهان به‌ازای هر مترمکعب آب مصرف شده در بخش کشاورزی بین ۲.۵ تا سه کیلوگرم محصول تولید می‌شود در حالی که در ایران با مصرف میزان آب مشابه، محصول تولیدی کمتر از یک کیلوگرم است.
این موضوع هدر رفت و فقدان کارایی در تخصیص ۹۰ درصد از آب مصرفی کشور را نشان می‌دهد. بنابراین مدیریت منابع آبی، الگوی مصرف و کاهش هدررفت آب می‌تواند در بخش کشاورزی نسبت به سایر بخش‌ها تأثیرگذارتر باشد. روش‌های گوناگونی برای صرفه‌جویی در منابع آبی بخش کشاورزی، تخصیص بهینه این منابع و افزایش بهره‌وری مصرف آب وجود دارد. تغییر در شیوه آبیاری، تدوین الگوی کشت و ارزش‌گذاری آب از جمله مواردی هستند که افزایش بهره‌وری در مصرف آب بخش کشاورزی را با خود به‌همراه دارند.
صرفه‌جویی تا ۹۵ درصدی در مصرف آب کشاورزی
به‌کارگیری روش‌های آبیاری سنتی موجب افزایش هدر رفت این نهاده تولیدی در بخش کشاورزی می‌شود. بنابراین استفاده از روش‌های آبیاری نوین با برطرف کردن مشکلات آبیاری سنتی، یکی از راه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب بخش کشاورزی است. به‌عنوان نمونه، صرفه‌جویی در مصرف آب بخش کشاورزی با روش آبیاری بارانی تا ۷۰ درصد، آبیاری کم فشار تا ۷۵ درصد و آبیاری قطره‌ای تا ۹۵ درصد برآورد شده است.
تدوین الگوی کشت و توجه به منابع آبی در انتخاب محصولات کشاورزی، یکی دیگر از عواملی است که بر صرفه‌جویی آب در سطح کلان کشاورزی کشور و همچنین کاهش شدت برداشت از منابع آبی کمک می‌کند. در زمان تدوین الگوی کشت لازم است برنامه‌ریزی منابع آبی نیز مورد توجه باشد تا به‌طور همزمان بتوان چند هدف را دنبال کرد. این اهداف شامل بهره‌برداری بهینه از منایع آب، چگونگی تخصیص آب بین محصولات کشت‌شده و همچنین حداکثر کردن سود حاصل از فعالیت کشاورزی با در نظر گرفتن این قیود است.
قیمت گذاری در بازار آب
موضوع دیگری که در صرفه‌جویی مصرف آب بخش کشاورزی و تخصیص بیهنه منابع آبی کشور اهمیت دارد، ارزش‌گذاری آب است. قیمت‌گذاری واقعی می‌تواند با صرفه‌جویی در مصرف آب بخش کشاورزی، بهره‌وری و کارایی مصرف آب در این بخش را ارتقا دهد. وجود بازاری برای آب مصرفی بخش کشاورزی می‌تواند شدت برداشت از منابع آبی را کاهش و تخصیص منابع آب را بهینه کند.
دولت می‌تواند به‌وسیله کاهش تصدی‌گری در بخش آب، بر بازاری که ذی‌نفعان مصرف آب کشاورزی در آن نقش اساسی را ایفا می‌کنند، نظارت کند. این ذی‌نفعان شامل کشاورزان، فعالان حوزه انتقال آب و سرمایه‌گذارانی هستند که به‌دلیل وارد کردن قیمت واقعی آب در ارزیابی طرح‌های کشاورزی و آب‌رسانی می‌توانند فعالیت‌های دارای صرفه اقتصادی در این بخش را راه‌اندازی و اجرا کنند. در حال حاضر قیمت پایین آب در بخش کشاورزی، علاوه بر عدم بهره‌وری و کارایی در مصرف آب این بخش، موجب شده بسیاری از طرح‌های این حوزه به‌دلیل عدم صرفه اقتصادی، فرصتی برای اجرا نداشته باشند.
نظر شما