بحران روزنامه‌نگاری مکتوب فراتر از تأثیر کروناست

مطبوعات و محدودیت‌های کرونایی 
محمدجواد روح، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی، در خصوص ابعاد قابل بررسی بحران مطبوعات در دوره شیوع کرونا گفت: به نظر من، بحث نشریات کاغذی در دوره کرونا از دو بعد قابل بررسی است. یکی از نظر تاثیری که بر روند فروش و توزیع مطبوعات بر جای گذاشت. با توجه به هراسی که کرونا در جامعه شکل داد و وحشتی که برای خروج از خانه جهت خرید اقلامی مثل روزنامه‌ها که فاقد پوشش‌های مشخص بودند، به وجود آمده بود؛ عملا روند توزیع مطبوعات دچار اختلال شد که تاثیر جدی بر میزان و درصد فروش مطبوعات گذاشت. 

وی افزود: از طرفی، الزاماتی که پروتکل‌های بهداشتی داشتند و همچنین، مشکلات توزیع در این زمینه موثر بود. به‌طوری‌که در مقاطعی، در برخی شهرها و استان‌ها عملا ورود و عبور و مرور در آنها ممکن نبود و حمل‌ونقل در آنها دچار مشکل بود. در مجموع این عوامل سبب شد تا نهایتا از اواخر اسفندماه از بعد فروش و توزیع، نشریات کاغذی دچار بحران شدیدی شدند. 
 
بحران سوژه در دوره کرونا 
محمدجواد روح در خصوص وضعیت محتوایی مطبوعات در این دوره گفت:  بعد دیگر، زاویه مواجهه با یک مساله نوپدید و ناشناخته در سطح ملی و جهانی بود. ما می‌دانیم در شرایطی که شبکه‌های اجتماعی بار اصلی خبررسانی لحظه‌ای را انجام می‌دهند، مطبوعات حداکثر کاری که می‌توانند انجام دهند تحلیل و بحث در مورد موضوعات است. در خصوص کرونا مطبوعات با شرایطی مواجه بودند که یک ابهام و ناشناختگی بزرگ وجود داشت که نه فقط ژورنالیست‌ها، بلکه دانشمندان هم نسبت به آن شناختی نداشتند.  

این فعال مطبوعاتی گفت: نکته جالب‌تر این بود که همین پدیده ناشناس روی همه موضوعات دیگر سایه انداخته بود و تقریبا همه حوزه‌های کار رسانه‌ای را تعطیل کرده بود. اقتصاد، ورزش، سیاست و بسیاری دیگر از حوزه‌ها تا حد زیادی دچار تعلیق و تعطیلی شده بود. در نتیجه موضوع روز که بحث اصلی رسانه بود، همین کرونا بود. به همین دلیل بود که در سه ماه گذشته شاهد بودیم که کم‌کم رسانه‌ها به سراغ موضوعات آرشیوی رفتند، خصوصا در حوزه ورزش. در حوزه‌های دیگر هم کم‌وبیش همین بود و حتی علاوه بر نشریات کاغذی، در رسانه‌های مجازی نیز شاهد بودیم که موضوع خبری چندانی برای پرداختن نداشتند. بنابراین، در دوره کرونا رسانه‌ها با بحران سوژه مواجه شدند. هرچند هم‌زمانی شیوع کرونا با عید نوروز که رسانه را در ایران به حاشیه می‌برد، و پس از آن ماه مبارک رمضان این وضعیت بی‌سوژگی را تشدید کرد.  
 
تاثیر مقطعی کرونا 
وی در خصوص عمق تاثیر این وضعیت گفت: البته می‌توان گفت هر دو این موضوعات مقطعی است. الان که نسبتا شرایط عادی در اکثر استان‌های کشور برقرار است، مردم به‌تدریج به کیوسک‌های مطبوعاتی هم مراجعه می‌کنند. یا اینکه به‌هرحال، موضوعات غیرکرونایی هم در سطح عمومی درمی‌گیرد و کم کم سوژه‌های غیرکرونایی در رسانه‌ها پررنگ می‌شود. هرچند که همچنان حوزه‌های مختلف جامعه زیر سایه سنگین کرونا هستند. ولی حتی اگر موج دوم و سوم کرونا هم به‌سرعت شکل بگیرد؛ به نظر من، تاثیر این مساله بر مطبوعات، مقطعی است. 
 
روح افزود: به نظر من، دلیل مقطعی بودن این وضعیت این است که درست است که سبک زندگی همه مردم متاثر از کرونا خواهد بود؛ اما تا حد زیادی عادی شدن زندگی در هر کشوری سبب وفق یافتن با شرایط می‌شود. در واقع، خود کرونا هم متاثر از واقعیت‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی جوامع خواهد بود. به‌عبارت دقیق‌تر، کرونا یک سری محدودیت‌های اجتماعی و ارتباطی را طبعا به جوامع و مردم تحمیل می‌کند، اما خود این تحمیل محدودیت‌ها، متاثر از محدودیت‌های اجتماعی و اقتصادی است که فرد و خانواده و ساختار با آن درگیر است. چون نمی‌شود اقتصاد کشوری چون ایران را که پیش از شیوع کرونا نیز دچار بحران بود، بیش از این متوقف کرد. 

وی ادامه داد: طبیعتا تا یک مدت کوتاهی دولت می‌توانست چرخ اقتصاد را متوقف کند، که حداکثر آن پایان تعطیلات نوروز بود، من شخصا فکر می‌کنم دولت در زمینه به‌ راه انداختن فعالیت‌های اقتصادی خوب عمل کرد. چون اساسا راه دیگری وجود نداشت. اصولا «در خانه ماندن» یک استراتژی کامل و همه جانبه نبود. بنابراین، وضعیت کرونایی حتی اگر به لحاظ بهداشتی و پزشکی ادامه پیدا کند، از لحاظ اقتصادی نمی‌تواند ادامه پیدا کند. به همین دلیل، آن تبعاتی که بر رسانه‌ها و مطبوعات داشت هم به‌تدریج کاهش یافته است. 
 
مطبوعات مغلوب تلگرام 
این روزنامه‌نگار در خصوص وضعیت حیات مطبوعات در دوره پساکرونا گفت: در این روند عادی شدن مناسبات اجتماعی و اقتصادی، نشریات و مطبوعات جزء مطالبات آخر افراد خواهند بود. البته، به طور کلی مدت زیادی است که نشریات و مطبوعات از سبد خرید بخش قریب به اتفاق جامعه ایران خارج شده است. آن هم به دلیل تحولات رسانه‌ای است که به وجود آمده و همه نسبت به آن آگاهند. 

وی گفت: زمانی گفته می‌شد حال که شبکه‌های اجتماعی آمده‌اند، روزنامه‌ها به سمت تحلیل بروند و بخش خبررسانی را به این شبکه‌ها بسپارند. درحالیکه این مقولات جدایی‌پذیر نیست. اساسا خیلی از مقالاتی که در مطبوعات منتشر می‌شود، تا وقتی که در تلگرام یا توییتر انعکاس پیدا نکند، مخاطبان عام و حتی نخبگان از آن اطلاعی پیدا نمی‌کنند. این بحرانی است که ربطی به کرونا ندارد و به‌نوعی حاکی از مرگ روزنامه‌نگاری، حداقل در سطح مکتوب است. امروز شاهد هستیم که حتی منبع رجوع نخبگان هم، تلگرام و دیگر اپلیکیشن‌های مجازی است. 
وی به تبعات منفی این وضعیت بر اقتصاد رسانه و سرنوشت روزنامه‌نگاری اشاره کرد و توضیح داد: فضای مجازی که امروزه بار اصلی رسانه‌ای کشور را برعهده دارد و فاقد کپی‌رایت و مسیر درآمدزایی مشخص است. به همین دلیل، می‌بینیم رسانه‌های جدی و معتبر که در این فضا تعداد اعضای‌شان به زحمت به ۱۰۰هزار نفر می‌رسد، آن چنان درآمدزایی از طریق نشر آگهی و انتشار اخبار روابط عمومی‌ها نمی‌توانند داشته باشند. 

محمدجواد روح در پایان گفت: لذا کرونا یک اتفاق مقطعی است و بحران روزنامه‌نگاری مکتوب فراتر از عمق تاثیر کروناست. به‌طور مثال، مردم امروز به مترو بازگشته‌اند؛ ولی به کیوسک‌های مطبوعاتی بازنگشته‌اند. چون پیش از کرونا هم به سراغ مطبوعات نمی‌رفتند. از طرفی، مطبوعات دیجیتال هم از بعد اقتصادی نتوانست جایگزین مناسبی برای مطبوعات کاغذی باشد. بنابراین، شاهد این هستیم که شغل روزنامه‌نگاری در حال از بین‌رفتن است. بر همین اساس است که به‌طور خلاصه باید گفت که حرفه روزنامه‌نگاری در ایران رو به اضمحلال است و آخرین نفس‌های خود را می‌کشد.