خواندن ترانه و آواز هنگام کار، سنتی است که در بین اقوام ایرانی رواج داشته و در مستندها نیز زیاد دیده شده است. زنی که هنگام کاشت برنج، آواز می‌خواند؛ چوپانی که در تنهایی خود نی می‌زند و می‌خواند؛ صیادانی که به وقت بیرون کشیدن تور از دریا تصنیف می‌خوانند و کارگران ساختمانی که با وجود شرایط سخت کاری، به همان زبان مادری آواز می‌خوانند و از آن انرژی می‌گیرند.
این ترانه‌ها و آوازها که موسیقی کار نیز نامیده شده‌اند، در موسیقی فولکلور ما چه جایگاهی دارند و چقدر جدی گرفته شده و به آنها توجه شده است؟ تأثیر این نوع موسیقی بر ایجاد روحیه کار و تلاش چقدر است؟
«هوشنگ جاوید» پژوهشگر موسیقی نواحی و بنیان‌گذار جشنواره‌های مختلف موسیقی نواحی و آیینی در ایران، درباره موسیقی کار به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در سال ۱۳۸۹ به علت اینکه رهبر معظم انقلاب سال را «سال کار و تلاش مضاعف» نامیده بودند، براساس پژوهش‌هایی که در کشور انجام داده بودم، ترانه‌های کار را برای نخستین بار در ۱۰۰ سال گذشته، مطرح کردم. آیین‌ها و آواهای کار در ایران را با همکاری مرکز موسیقی حوزه هنری به اجرا درآوردیم، اما کار در همین‌جا باقی ماند؛ به این دلیل که در دستگاه فرهنگی ما با وجود اینکه موسیقی کار، مورد نیاز جامعه است، هیچ تلاشی در این زمینه انجام نمی‌شود و هنرمند را به تولید ترانه‌های عاشقانه سوق داده‌اند.
به گفته این پژوهشگر، هر چه به‌عنوان ترانه کار در تاریخ باقیمانده، مربوط به سال‌های گذشته است. او توضیح داد: این نیاز جامعه، به‌صورت کلی نادیده گرفته شده است. هرچه ما به‌عنوان ترانه کار داریم، مربوط به تاریخ ماست و بخشی از آن که در قرن اخیر تولید شده، بسیار اندک است.
از موسیقی کار هراس دارند
جاوید با یادآوری اینکه اوایل انقلاب گروه‌های سیاسی به سمت سرودهای کار به تقلید از آثار روسی با اندیشه‌های خاص رفتند، ادامه داد: این رفتار سبب شد نگاه نسبت به موسیقیِ کار مثبت نباشد و همواره درباره این سبک از موسیقی هراسی وجود داشته باشد.
وی افزود: در سال ۱۳۹۶ در دوره‌ای که آقای ربیعی، وزیر کار بود، با کمک معاونت فرهنگی وزارت کار توانستیم جشنواره‌ای با عنوان «جشنواره کار و تلاش» در تالار استقلال اجرا کنیم. برنامه‌ای که آخرین جشنواره شد و بعد از آن ادامه نیافت و به دلیل تغییرات در وزارتخانه به نوبت دوم نرسید.
به گفته این پژوهشگر موسیقی نواحی، در ۴۰ سال اخیر غیر از مواردی که به آنها اشاره شده، هیچ توجهی به موسیقی کار نشده است.
او توضیح داد: از حاصل جشنواره‌ای که فقط یک دوره برگزار شد، کتابی ۷۰۰ صفحه‌ای با عنوان «فرهنگ موسیقی کار در ایران » جمع‌آوری کردیم که در آن، آگاهان همه مناطق ایران، مقاله‌ای درباره موسیقی کار دارند. این کتاب یک منبع کامل معرفی موسیقی کار در ایران است، اما حتی حمایتی برای اینکه این کتاب معرفی و فروخته شود، نشد. دستگاه فرهنگی نگاه خوبی به کتاب نداشت و این بدترین شکل مواجهه با این منبع بود.
جاوید با یادآوری جشنواره‌های سالانه‌ای که در حوزه هنری برگزار می‌شود، گفت: مسئولان حوزه هم که این کتاب را تولید کرده بودند، آن را نادیده گرفتند. من مأخذ تولید کردم و در این زمینه مدعی‌ام تا نسل‌های بعد بدانند که در این کشور چه چیزهایی داشتیم. ۱۶ سی‌دی همراه این کتاب، یک بار در ۱۰۰ نسخه منتشر شد. اما با وجود نایاب شدن، دیگر تجدید چاپ نشد.
کارگران و کارمندان نیاز به موسیقی کار دارند
جاوید با تاکید بر اینکه جامعه امروز و آینده، به موسیقی و سرودهای کار نیاز دارد اما همه، اثر عاشقانه تولید می‌کنند، افزود: کارگران و کارمندان نیاز به موسیقی کار دارند. پیش از این حداقل ترانه‌های کوچه و بازار در خدمت این دسته بود، اما اکنون هیچ چیزی ندارند. اکنون موسیقی پاپ جای موسیقی مردمی لاله‌زاری را گرفته، اما هیچ کاری برای کارگران نکرده است. جامعه ما به موسیقی کار نیاز دارد تا بداند به کار، تلاش و کارگران عرصه‌های مختلف اهمیت داده می‌شود و برای کارگر انگیزه ایجاد شود.
پیش از این، ترانه‌های زیادی برای حرفه‌های مختلف ساخته می‌شد. به گفته جاوید، نانوایی‌ها، آشپزها، کشاورزان، قالیبافان و ... ترانه‌های کار داشتند، در حالی که چیزی از آنها باقی نمانده است.
او افزود: افرادی که این ترانه‌ها را می‌سرودند نیز به گوشه‌ای رانده شده‌اند. کسی آنها را نمی‌شناسد، مانند استاد راغب، چند نفر ترانه‌های او را شنیده‌اند؟
این پژوهشگر موسیقی نواحی با تأکید بر سازنده بودن موسیقی کار، افزود: با این حال به آن خوب توجه نشده است. در دستگاه فرهنگی، غیر از ترانه‌های عاشقانه باید به کار و زندگی مردم نیز توجه شود. مگر ملت فقط باید عاشقی بلد باشند؟ ملت کار و زندگی دارند؛ برای طبیعت، درخت، ماه، ستاره و خورشید در این فرهنگ شعر داریم. اقوام برای جارو کشیدن و کارِ خانه شعر دارند. در ترانه‌ها درباره پذیرایی مهمان‌ها با میوه‌های مختلف نیز صحبت شده است.
2023
نظر شما