تأثیر کرونا بر جنبه‌های مختلف اقتصاد بر کسی پوشیده نیست. این ویروس، رشد اقتصاد جهانی را کاهش و اقتصاد کلان اکثر کشورها را تحت تأثیر خود قرار داده است. بر همین اساس، فعالیت کسب‌وکارهای مختلف نیز به دلیل تعطیلی‌های موقت، حفظ فاصله اجتماعی و نگرانی مشتریان و کارکنان درباره ابتلا به این ویروس، با اختلال مواجه شده است. با این حال، تأثیر شیوع کرونا بر بنگاه‌های اقتصادی که در زمینه‌های متفاوتی فعالیت می‌کنند یکسان نیست. در نتیجه، می‌توان گفت شناسایی و مطالعه این تفاوت‌ها می‌تواند راهگشای سیاست‌گذاری برای دوران بهبود اقتصادی و پس از کنترل ویروس باشد.
بر همین اساس، مرکز پژوهش‌های مجلس با استفاده از یک مطالعه پیمایشی و تکمیل پرسشنامه‌هایی که با همکاری مالکان واحدهای صنفی تولیدی و خدماتی انجام شده، تأثیر شیوع کرونا بر این اصناف را مورد بررسی قرار داده است.
در این پرسشنامه، هشت خوشه صنفی شامل خدمات تولیدی، فرش و صنایع‌دستی، تحریر و چاپ، صنایع غذایی، تولید ملزومات و خدمات ساختمان، تولید کیف و کفش، صنایع نساجی و پوشاک و نیز سایر صنایع صنفی مانند سیم‌پیچی، آهنگری، تولید پمپ، سوله، آلومینیوم، چوب‌بری و مانند آن که در دسته سایر صنایع خرد قرار می‌گیرند، به ۶ سؤال درباره میزان تولید، تعداد اشتغال، میزان فروش و قیمت تمام شده محصولات خود پاسخ داده و ارزیابی خود از تغییرات نسبت به پاییز ۱۳۹۸ و پایان سال پیش از آن یعنی اسفند ۱۳۹۷ بیان کرده‌اند.
لزوم پایش مستمر اصناف برای مقابله با کرونا
نکته قابل توجه در رابطه با این پیمایش، زمان برگزاری آن است. این نظرسنجی در دو هفته اول فروردین‌ماه امسال یعنی طی تعطیلات نوروز و زمانی که بیشترین هشدارها درباره ماندن در خانه داده می‌شد، انجام شده است. در نتیجه می‌توان گفت در صورت ادامه‌دار بودن استفاده از ابزار پرسشنامه برای تأثیر شیوع کرونا بر واحدهای صنفی در بازه‌های زمانی دیگر مانند پایان تعطیلات نوروزی و بازگشایی محتاطانه کسب‌وکارها، با نتایج متفاوتی روبه‌رو شویم که می‌تواند سیاست‌گذار را در اختصاص شیوه‌های حمایتی و تصمیم‌گیری برای جبران زیان بنگاه‌های اقتصادی، کاهش اشتغال، تحریک تقاضا و بازگشت اقتصاد به مسیر عادی خود هدایت کند.
کاهش تولید و اشتغال در هشت خوشه صنفی
نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد به‌طور میانگین، در مجموع این هشت خوشه صنفی نسبت به پاییز ۱۳۹۸ بیش از ۱۳ درصد و نسبت به اسفند ۱۳۹۷ بیش از ۲۲ درصد کاهش تولید داشته‌اند. تعداد شاغلان نیز نسبت به پاییز ۱۳۹۸، ۳.۷ درصد و نسبت به اسفند ۱۳۹۷، ۵.۲ درصد کاهش یافتند.
پاسخ‌دهندگان به این پرسشنامه گفته‌اند که شروع کرونا موجب کاهش ۸۳ درصدی در فروش آنها شده است. همچنین، ۱۹ درصد از پاسخ‌دهندگان از افزایش ۱۰.۳ درصدی قیمت تمام شده محصولات خود در دو هفته اول فروردین‌ماه و به دنبال شیوع کرونا خبر داده‌اند.
کرونا، اشتغال صنایع‌دستی و فرش را افزایش داد
بیشترین کاهش تولید نسبت پاییز ۱۳۹۸ مربوط به صنف تحریر و چاپ بوده که افت ۲۴ درصدی را تجربه کرده و کمترین کاهش تولید نسبت به پاییز ۱۳۹۸ نیز مربوط به صنایع‌دستی و فرش بوده که تولیداتشان یک درصد کاهش یافته است. با این حال، میزان اشتغال در صنف صنایع‌دستی و فرش نسبت به پاییز سال ۱۳۹۸، پنج درصد افزایش داشته است.
در واقع، صنایع‌دستی و فرش تنها صنفی از این هشت خوشه بوده که در دو هفته ابتدای سال، نسبت به پاییز ۱۳۹۸ و همچنین زمستان ۱۳۹۷، افزایش اشتغال را تجربه کرده است. این افزایش اشتغال در حالی است که سایر اصناف، با کاهش میزان اشتغال نسبت به هر دو بازه زمانی یاد شده مواجه بودند.
بیشترین کاهش اشتغال نسبت به پاییز سال گذشته، مربوط به صنایع غذایی و به میزان منفی هشت درصد بوده است. رستوران‌ها، اغذیه‌فروشی‌ها و کافی‌شاپ‌ها تقریباً از اولین کسب‌وکارهایی بودند که با شیوع کرونا به‌طور موقت تعطیل شدند و بازگشایی آنها نیز محتاطانه‌تر بوده است. اصناف فعال در زمینه تحریم و چاپ اعلام کردند که نسبت به پاییز ۱۳۹۸ تغییری در میزان اشتغال خود نداشتند.
کرونا و کسادی بازار عید
تغییرات تولید و اشتغال این هشت خوشه صنفی نسبت بازار شب عید سال قبل، یعنی اسفند ۱۳۹۷ نیز قابل توجه است. میزان تولید واحدهای صنفی در دو هفته اول فروردین‌ماه نسبت به اسفند ۱۳۹۷ در تمامی هشت خوشه صنفی مورد بررسی، کاهشی بوده است. بیشترین تأثیر منفی از سوی کرونا در مقایسه با اسفند سال ۱۳۹۷ در صنف تحریر و چاپ با کاهش ۳۲ درصدی است و کمترین میزان کاهش مربوط به صنایع غذایی و سایر صنایع خرد بوده که کاهش ۱۹ درصدی تولید را تجربه کرده‌اند.
میزان فروش محصولات و خدمات هر کدام از این هشت خوشه صنفی نسبت پایان سال ۱۳۹۷ به‌شدت کاهش یافته است. کمترین میزان کاهش فروش مربوط به صنایع غذایی با ۶۷ درصد کاهش بوده و بیشترین میزان آن مربوط به حوزه کیف و کفش و نیز نساجی و پوشاک بوده که تقریباً در مقایسه با شب عید سال گذشته، به صفر رسیده و به‌ترتیب کاهش ۹۸ و ۹۲ درصدی میزان فروش را تجربه کرده‌اند.
کاهش قیمتی که جلوی کاهش فروش را نگرفت
از آنجایی که تنها ۱۹ درصد از پاسخ‌دهندگان به پرسش درباره قیمت تمام‌شده و تغییرات آن نسبت به پایان سال ۱۳۹۷ پاسخ داده‌اند شاید نتوان نتایج مربوط به تغییرات قیمت را چندان قابل اتکا دانست. با این حال، باید گفت اصناف خرد افزایش ۱۸ درصدی، نساجی و پوشاک افزایش ۱۹ درصدی و کیف و کفش افزایش سه درصدی در قیمت تمام شده محصولات خود را گزارش داده‌اند.
قیمت تمام شده در صنایع ساختمانی بدون تغییر بوده و در صنایع‌دستی و فرش و همچنین صنایع غذایی کاهش یافته است. در واقع کاهش هزینه تمام شده در این دو صنف که می‌تواند ناشی از کاهش هزینه نیروی کار به دلایلی مانند دورکاری در صنایع‌دستی یا حضور شیفتی در صنایع غذایی یا حتی تعدیل نیرو در این دو صنف باشد نیز نتوانست میزان فروش این اصناف را حفظ کند. البته کاهش قدرت خرید را نیز در کاهش تقاضای کل اقتصاد نمی‌توان نادیده گرفت.
کرونا و مورد عجیب صنایع‌دستی
عملکرد اصناف فعال در زمینه صنایع‌دستی و فرش در دوران شیوع کرونا نسبتاً متفاوت بوده است. صنایع‌دستی و فرش به‌طور همزمان با افزایش اشتغال، کاهش تولید، کاهش قیمت تمام‌شده و کاهش فروش همراه بوده است.
پیش از این، مرکز پژوهش‌های مجلس، گزارشی را در رابطه با مواجهه صنایع‌دستی با شیوع کرونا منتشر کرده بود. بر این اساس، بیش از ۱۴۴ هزار کارگاه فعال در صنایع‌دستی حدود ۴۵۰ هزار شغل رسمی را ایجاد کرده‌اند و در ۶ کلانشهر اصلی کشور بیش از ۲۵۰۰ فروشگاه صنایع‌دستی وجود دارد که نقش بسزایی در عرضه این محصولات دارند.
در بخش دیگری از این گزارش، درباره دلایل کاهش فروش محصولات این حوزه، به تعطیلی مراکز فروش و لغو بازارچه‌های موقت نوروزی در سال ۹۹ اشاره شده که موجب کاهش درآمد حدود ۹۰ میلیارد تومانی این حوزه بوده است. این گزارش در بخشی دیگر، به سهم قابل توجه مشاغل خانگی و نیز زنان شاغل در صنایع‌دستی می‌پردازد.
بر این اساس، با توجه به آمار مجوزهای صادره از وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی در سامانه مشاغل خانگی در پنج سال گذشته، تعداد بیش از ۵۱ هزار مجوز برای مشاغل خانگی صادر شده که حدود ۷۷ درصد از مجوزهای صادره، جهت فعالیت زنان بوده است. از طرف دیگر، بر اساس آمارهای ایجاد اشتغال در حوزه صنایع‌دستی برای زنان انتهای سال ۱۳۹۸، حدود ۳۷۰ هزار نفر از زنان کشور به‌صورت مستقیم در حوزه صنایع‌دستی اشتغال داشته‌اند. در واقع، غالب افراد شاغل در حوزه صنایع‌دستی به‌صورت انفرادی و در محیط خانه به فعالیت می‌پردازند.
تحلیل اولیه از افزایش اشتغال در بخش صنایع‌دستی و فرش را می‌توان با توجه به ویژگی‌های این بخش ارائه کرد. از آنجایی که فعالیت‌های حوزه صنایع‌دستی به‌صورت مشاغل خانگی و در محیط خانه انجام می‌شوند و انطباق بیشتری با شرایط فعلی دارند و احتمالاً بخشی از نیروی کاری که به‌طور موقت شغل خود را در بخش‌های دیگر از دست داده‌اند، جذب تولید در صنایع‌دستی و فرش شده‌اند. با این حال، از آنجایی که در شرایط کنونی، تقاضا برای تولید این بخش به دلایل ضروری نبودن و نیز کاهش قدرت خرید کاهش یافته است، می‌توان کاهش فروش را توجیه کرد.
گزارش از مریم‌السادات علم‌الهدی
نظر شما