اقتصاد ایران و همین‌طور بسیاری دیگر از کشورهای جهان در حال حاضر با یکی از بزرگ‌ترین شوک‌ها طی چند دهه اخیر مواجه است. شیوع کرونا به‌دلیل اجرای قرنطینه و تعطیلی کارخانه‌ها زنجیره تأمین جهانی را دچار اختلال کرده و از این طریق کلیت اقتصادها را متحمل زیان کرده است. همان‌طور که خانوارها این مقطع زمانی را به‌عنوان یک مرحله استثنایی پذیرفته و بسیاری از فعالیت‌ها و مصارف خود را به تعویق انداخته‌اند و تنها نیازهای اساسی برای زنده ماندن را فراهم می‌کنند، در اقتصاد کلان هم با تعویق مصرف کل و تعطیلی بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی غیراساسی روبه‌رو هستیم.
این الگوی جدید از تولید و مصرف، معادلات اقتصادی در سطح جهانی را تغییر داده و موجب شده زنجیره‌های تولید و توزیع در بخش‌هایی که با نیازهای اساسی مردم مرتبط است، رشد کند و در مابقی بخش‌ها شاهد رکودی عظیم و فراگیر باشیم. این وضعیت زمانی اهمیت خود را نشان می‌دهد که بدانیم اقتصاد جهان در عصر مدرن بیشتر مبتنی بر تولید کالاهای غیرخوراکی (شامل کالاهای فرهنگی، خدماتی و سرگرمی و ...) رشد کرده بود و حال با این اتفاق باید شاهد کاهش تولید کل و بیکاری بخش زیادی از نیروی کار باشیم. در سوی مقابل، از آنجایی که تولیدات غذایی و اساسی بیشتر از شرایط عادی متقاضی دارد، با قیمت‌های بالایی مواجه شده‌اند که این امر باعث انباشت سود در دست تولیدکنندگان این بخش از اقتصاد شوند.
گزارش‌ها در ایران و جهان نشان می‌دهد که برندگان و بازندگان اقتصادی ویروس کرونا با فاصله زیادی از یکدیگر جدا می‌شوند.
صعود و نزول‌های جهانی
در جهان نگاهی به قیمت‌های سه ماه گذشته نشان می‌دهد در حالی که قیمت کالاهای اساسی خوراک مانند گندم و سویا رشد بسیاری داشته‌اند، در مقابل، قیمت کالاهایی مانند مس و نفت که در تولید صنایع به کار گرفته می‌شوند، رو به کاهش بوده است.
به‌عنوان نمونه، قیمت نفت برنت در ۱۵ آپریل به ۲۷.۲ دلار رسیده است. این در حالی است که سه ماه قبل یعنی ۱۵ ژانویه قیمت هر بشکه نفت خام بیش از ۶۰ دلار بود. قیمت شکر هم از ماه مارس که ۱۵ سنت بود در ۵ آپریل به ۱۰ سنت سقوط کرده است. اما قیمت گندم از ۵۶۵ سنت در ۱۵ ژانویه به ۵۷۵ سنت در ۱۵ آپریل رسیده است.
در کنار این قانون اقتصادی که در زمان‌های بحرانی مواد غذایی به بالا میل می‌کند و همزمان دیگر صنایع با افت مواجه می‌شوند، طبیعی است فلزات گران‌بها هم به دلایل نااطمینانی از شرایط، وزن بسیار قابل توجهی در حفظ و ذخیره ارزش‌ها پیدا کند. به همین دلیل است که قیمت هر انس طلا هم از ۱۵۵۶ دلار در ابتدای ۱۵ ژانویه به رقم ۱۷۳۲ دلار در ۱۵ آپریل رسید. رکود ایجاد شده ناشی از کرونا، تقاضا برای طلا را در بازارهای جهانی افزایش داده و به دلیل اینکه بورس‌های جهانی در این مدت با نزول همراه بوده‌اند، سرمایه‌گذاران این بازار به سمت خرید و سرمایه‌گذاری روی طلا میل کرده‌اند. کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه قیمت‌ها در بازارهای جهانی با جهش معناداری روبه‌رو بوده، به‌طوری که در طی دو هفته اخیر بیش از ۳۰۰ دلار به قیمت هر اونس اضافه شده، بنابراین رشد قیمت طلا و سکه در بازار داخلی اجتناب‌ناپذیر است. تقاضا برای طلا همچنان بالا است و برخی فعالان این بازار اظهار تعجب می‌کنند که حتی کشورهایی که تصور نمی‌شد دارایی‌های خود را به طلا تبدیل کنند، حالا مشتری طلا هستند.
اما اگر بخواهیم به کسب‌وکارها و صنایع داخلی نظری داشته باشیم، باید به سراغ گزارش معاونت اقتصادی وزارت صمت در رابطه با تأثیرات کرونا برویم. این گزارش توسط دفتر امور اقتصادی و سیاست‌های تجاری وزارت صنعت معدن و تجارت تهیه و روز سه‌شنبه ۲۷ اسفند ۱۳۹۸ منتشر شد.
صنایع زیان‌دیده
بر اساس این گزارش، کسب و کار فعالان خدمات گردشگری و باشگاه‌های ورزشی بیشترین آسیب را از کرونا دیده‌اند؛ به‌طوری که میزان کاهش تقاضا از زمان شیوع کرونا در کشور برای رسته‌های خدمات گردشگری و باشگاه‌های ورزشی ۱۰۰ درصد بوده است.همچنین تالارهای پذیرایی، فست فود و لبنیات‌فروشی سنتی نیز بر اساس گزارش وزارت صمت ۹۰ درصد و آرایشگران زنانه ۸۵ درصد از مشتری‌های خود را از دست داده‌اند. فعالیت‌های آرایشگاه‌های مردانه نیز ۵۰ درصد کاهش یافته است. رسته‌های آجیل و خشکبار و رستوران‌داران با کاهش تقاضای ۸۰ درصدی، چلوکبابی‌ها کاهش تقاضای ۷۵ درصدی، پوشاک، شیرینی، شکلات و لوازم خانگی کاهش ۷۰ درصدی و مبلمان و دکوراسیون منزل با کاهش ۶۰ درصدی مواجه شدند. تولیدکنندگان و فروشندگان شیرینی و شکلات هم به ترتیب ۸۰ و ۷۰ درصد از مشتری‌های خود را از دست داده‌اند.
از سوی دیگر، گلخانه‌ها و گل‌فروشی‌ها هم فعالیتشان ۶۰ درصد کاهش داشته است و بخش‌های خدماتی مانند تعمیرات و تأسیسات و همچنین خشک‌شویی‌ها نیز در پی شیوع ویروس کرونا با کاهش ۵۰ و ۴۵ درصدی مشتری مواجه شدند. مطابق این گزارش، کاهش تقاضا برای رسته‌های کابینت، خدمات فنی (تعمیرات و تأسیسات)، کیف و کفش و خیاطان هر یک ۵۰ درصد، خشک‌شویی‌ها ۴۵ درصد و تاکسی سرویس‌ها ۳۵ درصد بوده است.
همان‌طور که مشخص شد، بخش‌هایی مانند گردشگری، آژانس‌های مسافرتی و رستوران‌ها بیشترین زیان را در این دوره متوجه شده‌اند.
صنایعی که سود برده‌اند
اما در رابطه با صنایعی که نفع بالایی برده‌اند، هرچند آمار دقیقی در دست نیست، اما آنچه مشخص است و با نگاه به بازار سهام متوجه رشد آنها می‌شویم، صنایع مخابراتی و اینترنتی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای آنلاین، محصولات غذایی، دارویی و بهداشتی بوده است.
به گفته مدیر اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی، مبلغ تراکنش‌های غیرحضوری در اسفندماه رشد ۳۷ درصدی داشته است. همچنین برخی هم از افزایش شیوه پرداخت از طریق QR کد گفته‌اند. برخی از مدیران فروشگاه‌های زنجیره‌ای عنوان می‌کنند تقاضای آنها از ۶۰ تا ۱۰۰ درصد رشد کرده، به‌طوری که بخش تأمین از بخش فروش آنها جا مانده است.
با گسترش هرچه بیشتر ویروس کرونا به مردم توصیه می‌شود تا در خانه بمانند و همواره خود و لوازم خانه‌شان را با مواد شوینده و بهداشتی شست‌وشو دهند. به همین ترتیب، مصرف مواد بهداشتی بسیار بالا رفته است. مردم همین‌طور برای بالا بردن سیستم ایمنی بدن خود تلاش می‌کنند از داروهای تقویتی، گیاهان دارویی، میوه‌ها و مواد غذایی مغذی بیشتر استفاده کنند. به همین دلیل، صنعت مواد غذایی، دارویی و مواد بهداشتی جزو صنایعی هستند که مسلماً با افزایش زیاد تقاضا روبه‌رو شده‌اند.
برخی کارشناسان معتقدند با تغییر معادلات اقتصادی و توزیع سود و زیان در این دوره لازم است سیستم مالیاتی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نهادهای توازن‌بخش اقتصاد با سرعت و انعطاف بالایی نسبت به شناسایی این بخش‌ها اقدام کرده و تغییراتی در تعرفه‌های مالیاتی خود در ارتباط با این بحران صورت دهد.
گزارش از هادی سلگی
نظر شما