روایت یک تولید جذاب در نقطه صفر مرزی

از چندصد متر دورتر هم، سازه شیشه‌ای گلخانه در دل دشت جلفا خودنمایی می‌کرد. عظمت کاری که در حال انجام است حتی پیش از وارد شدن به گلخانه هم مشخص بود. اینجا جلفاست، نقطه صفر مرزی ایران و آذربایجان. فاصله‌اش با روستای گلستان یعنی همان جایی که با یک قرارداد بخشی از خاکمان را دادیم، اندک است. حالا به گلخانه‌ای آمده‌ایم که خود گلستانی است در دل دشت.

آب ارس را می‌گیرند و محصولاتی با کیفیت مثال زدنی به آن سوی آب صادر می‌کنند. وارد بزرگ‌ترین گلخانه خاورمیانه که می‌شوید نمی‌توانید به وجد آمدن خود را پنهان کنید. این احساس حتی برای همراهانم که برخی از آنها پیش‌تر هم چند باری به اینجا آمده‌اند صدق می‌کند. بوته‌های گوجه‌فرنگی ردیف به ردیف و منظم در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. پیاده‌سازی الگوی کشت مدرن هیدروپونیک در این مقیاس کار آسانی نیست. باید تمام عوامل محیطی تحت کنترل باشد. ورود هر آلودگی می‌تواند محصولات یک سالن را به‌طور کامل متأثر کند و به همین علت، پیش از وارد شدن به هر یک از سالن‌های اصلی گلخانه باید دستان خود را ضدعفونی کنید و کفش‌هایتان را از آلودگی پاک کنید.

باید اعتراف کنم حتی برای من که همیشه از گوجه خام متنفر بوده‌ام، چیدن و چشیدن این گوجه‌ها هوس‌انگیز است. البته که می‌شود این گوجه‌ها را چید و حتی بدون نیاز به شستن، نوش جان کرد. این هم از مزایای کشت هیدروپونیک است که کشت در محیطی ایزوله و پاک انجام شده و از سموم مختلف در آن استفاده نمی‌شود.

مهمان‌های هلندی

بعد از آن، زنبورهایی که در سالن‌های اصلی گلخانه بودند نظرم را جلب کرد. سعدالله اسکندری، مشاور ارشد شرکت می‌گوید اینها زنبورهای گرده‌افشانی هستند که عمرشان ۴۵ روز است و از کشور هلند وارد می‌شوند. البته فقط برای این زنبورها نیست که باید از اهالی کشور گل‌ها متشکر بود، برخی از ماشین‌آلات و البته بذرهای استفاده شده در این گلخانه نیز از هلند وارد می‌شوند.

به گفته اسکندری، موفقیت برای تولید در محیط‌های کنترل شده، در گرو استفاده از بذرهای هیبرید F۱ است. اگر این بذر کیفیت و سلامت کافی و اصالت مناسب را نداشته باشد، تولیدکننده متحمل ضررهای زیادی می‌شود. بنابراین تأمین بذر F۱ سالم و با کیفیت مطابق با آنچه بازارهای هدف انتظار دارند، همیشه یکی از مشکلات بوده است.

رعایت استانداردها شوخی‌بردار نیست

می‌گوید قیمت بذرهایی که وارد می‌کنند خیلی بالاست، ولی کیفیت و خلوص بسیار بالایی دارند و از اصالت خوبی برخوردارند. در نتیجه می‌توان از آنها محصولات خوبی تولید کرد.

شاید اگر چنین حساسیت‌هایی را نداشتند نمی‌توانستند سال گذشته بیش از ۱۰ هزار تن صادرات داشته باشند. البته امسال که سطح کشت آنها از ۳۰ هکتار به ۶۰ هکتار رسیده، پیش‌بینی می‌کنند بیش از ۲۰ هزار تن صادرات داشته باشند.

تلاش برای ورود به باشگاه برترین‌ها

بیش از ۸۰ درصد تولیدات این شرکت در سال‌های گذشته به کشورهای خارجی صادر شده و حدود ۲۰ درصد نیز در بازار داخلی توزیع شده است. این مجتمع گلخانه‌ای بزرگ‌ترین مجتمع گلخانه‌ای کشور و خاورمیانه است. اسکندری ابراز امیدواری می‌کند با توسعه فعالیت‌ها، این گلخانه به باشگاه ۱۰ گلخانه بزرگ هیدروپونیک دنیا بپیوندد. ناگفته نماند در حال حاضر ۱۱۰۰ نفر در این مجموعه مشغول به کارند.

برنامه شرکت تولید محصولات سبزی و صیفی داخل گلخانه و در خارج از فصل متداول کشت است و هدف صادرات محصول به کشورهای منطقه و عمدتاً کشور روسیه است. محصولات متعددی در این گلخانه کشت شده از جمله خیار، بادمجان، فلفل دلمه‌ای و گوجه فرنگی. در حال حاضر بیشتر تیپ‌های مختلف گوجه‌فرنگی و فلفل دلمه‌ای در رنگ‌های مختلف با اقلام کالیفرنیایی کشت شده که برداشت آن هم آغاز شده است. پیش‌بینی می‌کنند برای سال زراعی ۱۳۹۸-۱۳۹۹ تولیدشان بالای ۲۵ هزار تن گوجه‌فرنگی و فلفل باشد که عمده آن با هدف صادرات تولید می‌شود.

گوجه‌فرنگی‌هایی که فرآیند دسته‌بندی را طی کرده‌اند در جعبه‌ها کنار هم قرار می‌گیرند تا از بازار مسکو سر درآورند. ابتدا با کانتینرهای یخچال‌دار به آستارا می‌روند و از آنجا با کشتی به مقصد روسیه بارگیری می‌شوند. شرکت تا حدی مراقب حفظ کیفیت محصولش است که اگر یک کانتینر زمانی یخچال خود را خاموش کند، کارکنان بخش اتاق کنترل متوجه می‌شوند.

روایت یک کسب‌وکار خانوادگی موفق

اسکندری، مشاور ارشد شرکت سرمایه‌گذاری ارس تارلا امیر و ارس تارلا امین است که محصولات خود را با برند تجاری آتاویتا به بازارهای منطقه صادر می‌کنند. برایمان از نحوه شکل‌گیری این شرکت‌ها می‌گوید.  

سه برادر به نام‌های تراب، محمود و یوسف ابراهیمی بوده‌اند که هلدینگ سرمایه‌گذاری برادران ابراهیمی را راه می‌اندازند. این برادرها در سال ۱۳۸۸ یک کارخانه فولاد تأسیس می‌کنند. بعدها و در سال ۱۳۹۴ نیز این گلخانه را در شهر جلفا راه‌اندازی می‌کنند. البته دو شرکتی که اکنون این گلخانه را اداره می‌کنند و از زیرمجموعه‌های هلدینگ برادران ابراهیمی هستند، حدود ۲۰ سال است که در حوزه تولید و صادرات محصولات کشاورزی فعالیت می‌کنند.

در واقع این گروه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌ای را از حدود ۲۵ سال پیش در کشورهای منطقه قفقاز داشتند و محصولات کشاورزی را صادر می‌کردند. این گروه برای تولید محصولات گلخانه‌ای در استان‌های جنوبی کشور فعالیت کرده است. در گلخانه‌های سنتی محصولاتی مانند خیار و گوجه تولید می‌کردند، اما نه با کیفیت فعلی. آن زمان بیشتر محصولاتی همچون انواع میوه و خیار، فلفل، بادمجان صادر می‌کردند. در مقاطعی از سال محصولات گلخانه‌ای و در مقاطعی دیگر محصولات باغی مانند سیب، کیوی و... .

این افراد علاقه‌مند بودند که فعالیت به‌روز و با دانش فنی بالاتری را انجام دهند. اسکندری نیز به‌عنوان مشاور، تجربیاتی را که به گفته خود نتوانسته بود در بخش دولتی اجرا کند، در اختیار آنها می‌گذارد. پیشنهاداتش مورد قبول واقع شده و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند شدند که فعالیت‌های جدیدی را با سرمایه‌گذاری بیشتر انجام دهند. پیشنهادی مبنی‌بر اینکه آخرین تکنولوژی سیستم‌های گلخانه‌ای که به‌صورت کشت هیدروپونیک، شیشه‌ای، با ارتفاع بلند و تولید محصول IPM و CPM است، در دستور کار قرار گیرد.

این مجتمع گلخانه‌ای از سال ۱۳۹۴ فعالیت خود را آغاز کرده و سال ۱۳۹۵ اولین قسمت این مجتمع به بهره‌برداری می‌رسد. این شرکت برنامه‌ای برای یک دوره پنج‌ساله تنظیم کرده بود که بتواند در این مدت ۱۰۰ هکتار گلخانه هیدروپونیک شیشه‌ای با سیستم‌های نوینی که در دنیا استفاده می‌شود، راه‌اندازی کند. تا کنون ۶۰ هکتار از گلخانه‌های این شرکت به بهره‌برداری رسیده و در سال  آینده ۴۰ هکتار دیگر نیز به بهره‌برداری می‌رسد. آتاویتا امروز جزو برندهای شناخته شده در منطقه خصوصاً در کشور روسیه است.

اولویت با تولیدات داخلی است

سال اول که گلخانه در سطح ۱۰ هکتار احداث شد، به جز شیشه‌ها و لوله‌هایی که برای گرمایش استفاده می‌شد، تقریباً تمام تجهیزات، اسکلت گلخانه و ماشین‌آلات از کشور هلند خریداری شد. اکنون برای اسکلت گلخانه فقط سقف آن را از اروپا تهیه می‌کنند و مابقی در کارگاه‌ها و کارخانه‌های شرکت خودشان تولید می‌شود. برای ساخت اسکلت و سازه گلخانه حدود ۸۰ درصد از تولیدات داخلی استفاده شده است.

اسکندری درباره ضعف صنعت بسته‌بندی در ایران و تأثیرش روی فعالیت این گلخانه‌ها نیز می‌گوید: متأسفانه باید قبول کنیم گاهی تولید کارتن‌ها و تجهیزاتی که برای بسته‌بندی تولید می‌شود، متناسب با فعالیت تجاری و اقتصادی گسترده نیستند. گاهی تولیداتی در داخل کشور وجود دارد که نسبت به کالای مشابه خارجی قیمت بیشتری دارند. بنابراین باید برنامه‌ریزی‌ها به‌صورتی باشد که قیمت‌های تولید داخل و به تبع آن هزینه‌های تولیدکنندگان کاهش یابد و مصرف‌کنندگان نیز بتوانند محصولات را با قیمت مناسبی خریداری کنند و زمینه برای صادرات و حضور در بازار جهانی برای تولیدکنندگان فراهم شود.

چرا ارس؟

از اسکندری می‌پرسم چرا شرکتشان منطقه آزاد ارس را برای این حجم از سرمایه‌گذاری انتخاب کرده که می‌گوید: در آغاز کار قصدمان این بود که محصولات را در زمانی خارج از فصل خودشان تولید کنیم. جلفا در منطقه آزاد تجاری و صنعتی ارس واقع شده و از نظر اقلیمی هم یکی از مناطق گرم استان است. همچنین تأمین آب از رود ارس برای ما مقدور بود. این انتخاب بیشتر بنا بر این دلایل انجام شد. البته هزینه‌های اضافی برای اصلاح برای آب مورد استفاده و تبدیل  آن به آب سالم و مناسب برای کشاورزی انجام می‌دهیم.

وی درباره تسهیلات و حمایت‌هایی که مجموعه‌شان دریافت کرده می‌گوید: پروژه اول ما در یک عرصه ۵۰ هکتاری اجرا شده بود. زمانی که بیش از ۵۰ درصد فعالیت‌ها توسط شرکت انجام شد، بانک‌های عامل متوجه شدند که شرکت توانمند است و برای ۵۰ درصد باقی‌مانده با ما مشارکت کردند و آن پروژه تکمیل شد. مجموعه‌ای از مسئولان و سیاست‌گذاران نیز آمده‌اند و این پروژه جدید را ملاحظه کرده‌اند. قول‌های مساعدی داده شده که تسهیلات مورد نیاز تأمین شود. البته بسیاری از فعالیت‌های پروژه تا کنون انجام شده است. حمایت از چنین تولیداتی به ایجاد اشتغال، صادرات و تحصیل ارز کمک می‌کند.

وقتی جاذبه دلالی بیشتر از تولید است

اسکندری می‌گوید کشور ما در خیلی از زمینه‌های کشاورزی ظرفیت رشد و توسعه دارد و لازم است حمایت‌های فنی، تخصصی و تسهیلاتی مورد توجه قرار گیرد. امروز واردکننده بذرهای F۱ از کشورهای اروپایی هستیم، در حالی که دانش فنی تولید بذر F۱ در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی ما موجود است. باید چنین دانشی بومی شود. در زمینه گیاهان زراعی و باغی، ذخایر ژنتیکی بسیار ارزشمندی در کشور داریم. اگر در این حوزه فعالیت‌های اقتصادی و تحقیقاتی صورت گیرد، می‌توانیم در آینده جزو کشورهای برتر در زمینه تولید بذر و نهال و همچنین معرفی ژنوتیپ‌های جدید در دنیا باشیم.

آقای مشاور می‌گوید: هنگامی که صنعتی در جایی بومی می‌شود، صنایع مرتبط با آن نیز می‌تواند توسعه یابد. یکی از برنامه‌های ما پرورش زنبورهای گرده‌افشان است و اینکه بتوانیم دانش فنی آن را دریافت کرده و خودمان تولید کنیم. ابتدا برای استفاده خودمان و سپس برای سایر کسانی که در این زمینه می‌خواهند فعالیت کنند. زنبورهای گرده‌افشان بیشتر از کشورهای اروپایی تأمین می‌شود که متأسفانه گاهی اوقات به‌علت شرایط سیاسی که پیش آمده، تأمین آن با مشکلاتی مواجه می‌شود.

این مشکل درباره کودهای مورد استفاده در گلخانه‌ها هم وجود دارد. در داخل کشور کودهای متعددی در دسترس داریم که به‌صورت هیدروپونیک مصرف می‌شود. مسئله این است که این کودها همیشه به‌صورت یکنواخت و با خلوص کامل در دسترس نیستند. اگر سرمایه‌گذاری شود، می‌توانیم بسیاری از کودها را در داخل و با استفاده از منابع داخلی یا وارداتی به‌صورت کودهایی با کیفیت بالا تولید کنیم که در صنعت کشت هیدروپونیک مورد بهره‌برداری قرار گیرد. این نیز یکی از بخش‌هایی است که شرکت ما به‌دنبال انجام آن است.

با خود فکر می‌کنم تولید در کشور ما روایت غریبی دارد. وقتی بخش غیرواقعی اقتصاد جذاب‌تر و پربازده‌تر است، حلقه‌های زنجیره برخی صنایع تکمیل نمی‌شود، اما سرمایه‌های سرگردان صرف دلالی سکه، ارز، مسکن و خودرو می‌شود.

ایده پشت ایده

اسکندری می‌گوید طرحی به‌صورت آزمایشی اجرا کرده‌اند و در سال ۱۳۹۹ تولید ورمی کمپوست از بقایای گیاهی را آغاز می‌کنند. در این فرآیند ضایعات گلخانه تبدیل به ورمی کمپوست شده و در اصلاح خاک‌ها، صنعت گلخانه و کشت گیاهان زینتی در فضای سبز از آن استفاده می‌شود.

کار ما اینجا تمام است و باید از فضای گلخانه دل بکنیم. تولید در نقطه صفر مرزی و ایجاد اشتغال برای بیش از هزار نفر که با گسترش فعالیت‌های گلخانه بیشتر هم می‌شود. این خاطره خوبی است از یک واحد تولیدی در منطقه آزاد ارس.

گزارش از حامد حیدری