کتاب‌های صوتی در حال پیدا کردن نقش خود در بازار کتاب هستند؛ به تعداد آنها افزوده شده، ناشران حرفه‌ای وارد این حوزه شده‌اند و مخاطبان به‌دنبال کیفیت خوب کتاب هستند و نه هر آنچه در دسترس باشد. اما ناشران و تولیدکنندگان کتاب‌های صوتی با مشکلات متعددی مواجه هستند. برای مثال، ناشر کتاب صوتی نمی‌تواند از معافیت‌های بیمه‌ای استفاده کند، در صورتی که این امکان برای ناشر کاغذی در نظر گرفته شده است. همچنین ناشر کتاب صوتی باید مالیات‌هایی را که ناشر کاغذی از آنها معاف شده است، بپردازد. علاوه بر مسائل تولیدی، می‌توان به جایگاه کتاب صوتی در نقدها و بررسی‌ها توجه کرد، چراکه در این حوزه کمتر دیده شده که جلسه نقد و بررسی کتاب صوتی انجام شود و همچنین معرفی کتاب صوتی و خبر انتشار آن هم کمتر انجام می‌شود.
شرایط اقتصادی یکی از عوامل مهمی است که باعث شده به کتاب صوتی بیش از پیش توجه شود. یکی از دلایل این توجه، قیمت کتاب‌های صوتی است که در مقایسه با کتاب کاغذی رقمی پایین‌تر است.
دامون آذری، مدیر نشر آوانامه در این‌باره به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در ایران کتاب‌های صوتی از کتاب‌های کاغذی ارزان‌تر است. این اتفاق فقط در ایران افتاده، زیرا در دیگر کشورها، کتاب‌های صوتی از کتاب‌های کاغذی گران‌تر است. معمولاً در مجموعه آوانامه، قیمت کتاب‌های صوتی را نصف قیمت نسخه کاغذی آنها انتخاب می‌کنیم. مثلاً اگر کتابی نسخه کاغذی ۵۰ هزارتومانی دارد، سعی می‌کنیم که نسخه صوتی قیمت ۲۴ یا ۲۵ هزار تومانی داشته باشد. از این‌رو، اگر کسی به سبک کار توجه نکند و صرفاً بخواهد از زاویه مالی به مسئله توجه کند، کتاب‌های صوتی در ایران اصطلاحاً به‌صرفه‌تر است.
با وجود کمتر بودن قیمت کتاب‌های صوتی در مقایسه با کتاب‌های کاغذی، یکی از مشکلات اصلی فعالان این حوزه، کپی‌برداری غیرقانونی از این سبک کتاب‌هاست. به گفته مدیر نشر آوانامه، برای تولید کتاب صوتی چند ده میلیون تومان هزینه می‌شود، اما تعدادی از سایت‌ها، کتاب‌های صوتی را به‌صورت رایگان به اشتراک می‌گذارند. اگر وبسایت‌ها کتاب‌های صوتی را برای دانلود ارائه کنند، قابلیت پیگیری دارد، اما اگر فایل کتاب صوتی در فضایی مانند گروه و کانال تلگرامی بارگذاری شود، قابلیت پیگیری ندارد، زیرا سرورهای تلگرام در ایران نیستند. این یکی از دغدغه‌های جدی و نگران‌کننده ناشر کتاب صوتی است.
مسئولان، کتاب‌های صوتی را به رسمیت نمی‌شناسند
مشکلات در حوزه کتاب و نشر ریز و درشت دارد، اما تمامی ندارد. علاوه بر مسئله کپی‌رایت برای کتاب‌های صوتی، مسئله خوانده شدن و جذب مردم به کتاب مطرح است. آذری با اشاره به وظایف مسئولان و حاکمیت برای بالابردن سرانه مطالعه گفت: فعالیت‌هایی مانند تبلیغات گسترده در تلویزیون و برنامه‌ریزی در سطح کلان مطرح است تا مردم به سمت کتاب‌خوانی میل پیدا کنند. درهرحال باید بتوانیم کاری کنیم که مردم کتاب‌خوان‌تر شوند.
صدور مجوز برای کتاب‌های صوتی، یکی دیگر از عوامل بازدارنده ناشران کتاب‌های صوتی است. زیرا گاهی حتی برای انتشار نسخه صوتیِ کتاب که مجوز نشر دارد، اجازه داده نمی‌شود. مسئله‌ای که به گفته آذری بسیار آسیب‌زاست. این در حالی است که برای تهیه نسخه صوتیِ کتاب هزینه می‌شود و همچنین کتاب‌های صوتی نتیجه فعالیت تعدادی انسان است که در مرحله صدور مجوز از دایره بیرون رانده می‌شوند.
آذری با اشاره به وضعیت ناشرانِ کتاب‌های صوتی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بیان کرد: در این حوزه به‌سختی می‌توانیم در نمایشگاه کتاب تهران شرکت کنیم، زیرا مسئولان، کتاب‌های صوتی را به رسمیت نمی‌شناسند. این در حالی است که در تمام نمایشگاه‌های بین‌المللی دنیا بخش ویژه‌ای به کتاب‌های صوتی اختصاص دارد. در نمایشگاه کتاب تهران محلی برای کتاب‌های صوتی در نظر نمی‌گیرند یا بخشی از چادر نمایشگاه کتاب تهران را به کتاب‌های صوتی اختصاص میدهند که حداقل بازدیدکننده و امکانات را ندارد.
مدیر آوانامه با تأکید بر ضرورت برقراری امکان دسترسی به اینترنت، گفت: همه مشکلاتی که بیان شد، با قطع بودن اینترنت قابل قیاس نیست. اگر قطع شدن اینترنت به همین شکل تکرار شود، فکر می‌کنم داستان کتاب صوتی و نشر دیجیتال تعطیل شود.
امنیت کتاب الکترونیک بیشتر از کتاب صوتی است
پلتفرم‌هایی برای فروش کتاب‌های صوتی و همچنین الکترونیک در فضای مجازی ایجاد شده است که کتابراه یکی از آنهاست. مجید شریفی، مدیرعامل کتابراه، افزایش قیمت کتاب‌های کاغذی در یک سال‌ونیم اخیر را یکی از عوامل توجه مردم به کتاب‌های صوتی و الکترونیک اعلام کرده و به خبرنگار ایرناپلاس گفت: علاوه‌بر مردم، با افزایش قیمت کاغذ، ناشران خود به سمت کتاب‌های الکترونیک و صوتی رغبت نشان دادند. مردم به‌دلیل اینکه قیمت کتاب کاغذی زیاد است، راهی نداشتند و به سمت کتاب‌های الکترونیک متمایل شدند.
به‌گفته شریفی، کپی‌برداری مسئله‌ای است که کتاب‌های الکترونیک را کمتر تهدید می‌کند چراکه کتاب‌های الکترونیک از امنیت بیشتری نسبت‌به کتاب‌های کاغذی برخوردار هستند. کتاب‌های کاغذی را با مبلغ بسیار کم به PDF تبدیل می‌کنند، اما در نشر دیجیتال کتاب‌ها رمزگذاری شده و دسترسی به آنها سخت‌تر است. در پلتفرم کتابراه مفهوم DRM برای مدیریت حقوق نشر ایجاد شده است و در واقع افرادی که کتاب را می‌خرند، فقط قابلیت خواندن کتاب در اپلیکیشن کتابراه را دارند؛ نه‌اینکه هر فرد بتواند فایل را دانلود یا کپی کند، پس هر فرد مجبور به اجرای قانون کپی‌رایت است.
در حالی کتابراه برای کتاب‌های الکترونیک مفهوم DRM را تعریف کرده که سازوکار کتاب‌های صوتی مقداری متفاوت است. تولیدکننده‌ها و عرضه‌کننده‌های کتاب‌های صوتی به این نتیجه رسیدند که این کتاب‌ها را وارد DRM نکنند تا افراد بتوانند در اتومبیل، فلش و ... از این کتاب‌ها استفاده کنند. این در حالی است که در کانال‌های تلگرامی، کتاب‌های صوتی به‌صورت غیرقانونی عرضه می‌شود.
بزرگ‌ترین مشکل، فرهنگ‌سازی است
فصل سوم و چهارم قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، مصوب ۱۳۴۸ بیانگر حمایت‌های قانونی و مجازات نقض حقوق مالکیت ادبی و هنری است. ماده ۲۳ قانون مذکور بیان می‌کند که هرکس که قسمتی یا تمام اثر متعلق به دیگری را که مورد حمایت قانون است، به نام خود یا به نام خود پدیدآورنده بدون اجازه او یا عالماً و عامداً به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر، پخش یا عرضه کند، به حبس تأدیبی از ۶ ماه تا سه سال محکوم خواهد شد. ماده ۲۴ در خصوص ترجمه بیان می‌کند که هرکس بدون اجازه، ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر کند به حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال محکوم می‌شود. دادسرای فرهنگ و رسانه حق انتشار و کپی‌رایت آثار را بررسی می‌کند.
شریفی تا به حال چند مورد از وبسایت‌هایی که آثار آنها را کپی‌برداری کرده‌اند، پیگیری کرده است. به گفته او، با تذکر و اخطار، افراد دست از این کار کشیده‌اند.
به گفته شریفی، بزرگ‌ترین مشکل برای ادامه فعالیت‌های انتشار کتاب‌های صوتی و الکترونیک، فرهنگ‌سازی است، مسئله‌ای که با دو یا چند شرکت عرضه کننده خصوصی تحقق نمی‌یابد. او گفت: فرهنگ‌سازی در سطح کلان و با همکاری نهادهای مسئول می‌تواند به توسعه کتاب‌خوانی با ابزارهای دیجیتال و صوتی بسیار کمک کند. یک مسئله این است که افراد از کتاب‌ها و دانلود استفاده نکنند و مسئله دیگر، نوع نشر است. مردم باید متوجه باشند در آنجا فعالیت غیرقانونی و به‌نوعی دزدی انجام می‌شود و این کار ضررهای بسیار زیادی به همراه خواهد داشت که نتایج آن به خود مردم می‌رسد.
برای کتاب صوتی یا الکترونیک، مترجم، مؤلف و ناشر هزینه کرده‌اند و زحمت کشیده‌اند. اگر نتیجه کار آنها به‌صورت غیرقانونی منتشر شود، نفعی به صاحبان اثر نمی‌رسد. این روند باعث شکست نشر الکترونیک می‌شود؛ یعنی ناشران، مؤلفان و مترجمان نمی‌توانند کار با کیفیت ارائه کنند زیرا تضعیف شده‌اند. وقتی ناشر، مؤلف و مترجم قوی نباشند، آثار با کیفیتی نخواهد بود که افراد تمایل به استفاده از آنها را داشته باشند و در نتیجه، کتاب‌خوانی به حاشیه می‌رود.
گزارش از آیدین پورخامنه
نظر شما