سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا را هفتمین عامل خطر مرگ و میر در ایران اعلام کرده است. البته آلودگی هوا امروز به یک معضل جهانی تبدیل شده است، به‌طوری که ۹۷ درصد جمعیت جهان، هوایی با غلطت آلایندگی بالاتر از استاندارد تنفس می‌کنند.
محمدصادق حسنوند، عضو هیئت علمی پژوهشکده محیط زیست می‌گوید: در دنیا دو نوع آلودگی هوا وجود دارد؛ یک نوع آلودگی هوا در فضای بسته (مانند خانه) و دیگری آلودگی هوا بیرون از خانه. بر اساس آمار، آلودگی‌های هوا موجب مرگ سالانه هفت میلیون نفر می‌شود که سهم آلودگی‌های بیرون از خانه، چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفر است، سهم ایران در این بین نزدیک به ۲۷ هزار نفر است. علت عمده این مرگ و میر هم به وجود ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون برمی‌گردد. آلاینده‌های عمده هوا نیز یکی همین ذرات معلق ۲.۵ میکرون است و دیگری ازن. در عین حال اگر در روزهای سرد، ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون عامل اصلی آلایندگی هوا هستند. این میزان در فصول گرم متعلق به ازن است.
به گفته حسنوند، سالانه در ایران ۱۷۰۰ نفر به‌واسطه گاز ازن در کل کشور جان خود را از دست می‌دهند که این میزان در تهران نزدیک به ۱۰۰ نفر است.
البته باید دانست که ازن تا مدت‌ها به‌عنوان آلاینده اصلی شناخته نمی‌شد و هنوز هم متخصصان آن را اصطلاحاً آلاینده ثانویه می‌دانند، چون اگرچه ازن در استراتسفر (که ما آن را به‌عنوان لایه ازن می‌شناسیم) حیات روی کره زمین را در برابر امواج ماوراء بنفش محافظت می‌کند، اما به علت خواص خورندگی آن اگر در سطح زمین تولید شود به‌شدت خطرناک است. مهم‌ترین اثر ازن در سطح زمین، نیز تأثیرات منفی آن بر دستگاه تنفسی، تشدید بیماری‌های تنفسی و بروز حملات آسمی است.
گاز اوزن مهم‌ترین آلاینده کلان‌شهر تهران است
احد وظیفه، مدیر پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی نیز می‌گوید: گاز اوزن در حال حاضر مهم‌ترین آلاینده کلان‌شهر تهران ناشی از مصرف زیاد بنزین است.
به گفته وی، گازهای تولیدی ناشی از سوخت بنزین در ساعات اوج تابش آفتاب در برابر مواد ناشی از کارخانجات شیمیایی با یکدیگر ترکیب شده و در یک فرآیند شیمیایی به گاز اوزن تبدیل می‌شوند. این گاز به‌شدت واکنش‌گر بوده و به‌محض ورود به فضای ریه انسان، مشکلات عدیده‌ای را ایجاد خواهد کرد.
اظهارات محسن روشنی، مدیر بخش پایش شرکت کنترل کیفیت هوا نیز قابل تأمل است؛ «معمولاً در ماه‌های فروردین و اردیبهشت مشکلی بابت ازن وجود ندارد چرا که شدت گرما به حد تابستان نیست. اما این آلاینده‌ها از نیمه‌های خردادماه به‌ویژه در ساعات بعد از ظهر افزایش می‌یابند. طبق آمار از ابتدای سال تا تاریخ ۹ تیر در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ روز ناسالمی به‌واسطه آلاینده ازن گزارش نشده، اما در همین ایام (اوایل تیرماه) در سال ۱۳۹۶ سه روزِ آلوده، سال ۱۳۹۷ حدود ۹ روز و سال ۱۳۹۸ چهار روز آلودگی با این آلاینده داشتیم. البته در سال ۹۷، کل روزهای ناسالم به خاطر ازن به ۱۶ روز هم رسیده است.
در زمستان ریزگرد در تابستان ازن
تمام شواهد حکایت از این دارد که داستان گاز ازن این روزها وارد فاز تازه‌ای شده است که نشانه خوبی نیست. نگاهی به این آمار و اطلاعات نشان از روند رو به رشد تولید آلاینده ازن دارد. به نظر می‌رسد با ادامه روند فعلی همان‌طور که در فصل زمستان، ذرات ریز معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون به آلاینده اصلی شهر تهران تبدیل شده و مهمان ناخوانده فصول سرد شده است. حالا ازن نیز در فصل گرم باید نفس شهروندان را به‌ویژه در شهرهای بزرگ تنگ کند.
اما سؤال اینجاست که چاره‌کار چیست؟ محمد رستگاری معاون نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان تهران به ایرناپلاس می‌گوید: از ابتدای امسال ما تنها یک روز ناسالم برای همه گروه‌ها داشتیم. البته روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس داشته‌ایم، ولی ناسالم برای همه گروه‌ها همان یک روز بوده است.
وی در مورد اینکه آیا راهکاری مانند زوج و فرد از درب منازل یا محدودیت تردد برای خودروها (مانند آنچه در زمستان در شهرها اعمال می‌شوند) می‌تواند در کاهش میزان ازن مؤثر باشد می‌گوید: نکته‌ای که وجود دارد این است که ازن در هوای تهران از ساعت ۱۲ و یک ظهر به وجود می‌آید و تا ۵ و ۶ بعد از ظهر ادامه دارد و عملاً طرح زوج و فرد و اعمال مقررات معنا پیدا نمی‌کند. در تابستان هم مدارس تعطیل است، بنابراین تنها به هشدار عدم تردد برای گروه‌های حساس اکتفا می‌کنیم.
به گفته وی، مهم، شاخص کیفیت هوا است که نشان می‌دهد چه مقدار آلاینده، چه اثر سوئی بر سلامت افراد می‌گذارد. مثلاً وقتی می‌گوییم شاخص ۱۳۰ یعنی برای بچه‌ها و بیماران آسمی خطر دارد و غلطت آن برای سایر افراد خطر آنی ندارد.
اگر دمای هوا در سال‌های آتی افزایش پیدا کند…
اما آیا باید برای افزایش ازن در سال‌های آینده نگران باشیم؟ این سؤالی است که رستگاری به آن این‌گونه پاسخ می‌دهد: اگر دمای هوا در سال‌های آتی افزایش پیدا کند، میزان آلاینده ازن نیز در هوای تهران و کلان‌شهرها افزایش می‌باید و لاجرم باید منتظر افزایش ازن باشیم.
وی تصریح می‌کند که ازن یک آلاینده ثانویه است، پس ما باید جلوی تولید آلاینده‌های اولیه را که منجر به تشکیل ازن می‌شوند بگیریم. آلاینده اولیه ازن، یکی NOx است و دیگری BOC های یعنی ترکیبات آلی فرار (VOCs) که ما باید برای کاهش آنها برنامه‌ریزی انجام دهیم.
معاون نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان تهران متذکر می‌شود که برای کاهش NOx حجم اقداماتی که باید انجام شود زیاد است. چون منابع آلاینده ثابت نیز روی آن اثر زیادی دارند و قدری زمان‌بر است ،اما آنچه بیشتر و سریع‌تر به ما کمک می‌کند کنترل ترکیبات آلی فرار است که اجرای طرح کهاب (طرحی برای صرفه‌جویی اقتصادی در مصرف سوخت که با اهداف زیست‌محیطی پایه‌گذاری شده است) توسط شرکت پخش فرآورده‌های نفتی و وزارت نفت می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد و به ما در کاهش ازن کمک کند.
نظر شما