ایران بنا به جایگاه جغرافیایی ویژه، جزء ۱۰ کشور اول حادثه‌خیز جهان به شمار می‌رود. بر اثر سوانح طبیعی مختلف مانند زلزله، سیل و سقوط بهمن و غیره، افراد زیادی جان خود را از دست می‌دهند و تعداد بیشتری دچار آسیب‌های جسمی و روانی می‌شوند.
از آنجا که آسیب‌دیدگان و بازماندگان حوادث طبیعی، رنج و فشار زیادی را تحمل می‌کنند، نیازمند حمایت‌های روانی- اجتماعی هستند. حمایت روانی- اجتماعی، فرآیندی است که در راستای تأمین سلامت روانی آسیب‌دیدگان سوانح انجام می‌گیرد تا به آنها کمک کند به‌طور مؤثر خود را با فشارهای روانی ناشی از سوانح سازگار کنند. کارهای روزانه خود را به‌خوبی انجام دهند، با افراد خانواده و محیط خود ارتباط مناسب برقرار کنند و بعد از مدتی به زندگی عادی خود برگردند.
مردم پس از حادثه نیازمند درد دل هستند
یکی از نیازهای فوری مردم آسیب‌دیده از یک حادثه مانند سیل، اطلاع از سلامتی اعضای خانواده و بستگان است و لازم است یک سیستم منظم در محل حادثه این مأموریت را انجام دهد. به عبارتی، مرکزی برای پاسخگویی به مردم درباره سرنوشت عزیزان آنها ایجاد و معرفی شود. همچنین مردم پس از بروز حادثه، نیازمند مشاوره و درد دل کردن هستند و حضور مؤثر روان درمان‌گران و مددکاران اجتماعی می‌تواند به رفع این نیاز کمک کند.
پس از وقوع یک حادثه طبیعی مانند سیل اخیر در کشورمان، ممکن است افراد آسیب دیده واکنش‌های مختلفی مانند خشم، اضطراب، سرزنش، ناامیدی، ترس، سرخوردگی، احساس گناه، سوگ و سوگواری، افکار و خاطرات مزاحم، بیش برانگیختگی، اجتناب، مشکلات خواب، غم و اندوه و شکایات جسمی مبهم بدون وجود بیماری جسمی از خود بروز دهند. پس از هر حادثه، ۶ ماه تا یک سال زمان لازم است تا افراد زندگی خود را بازسازی کرده، شرایط جدید را درک کنند و به زندگی طبیعی خود بازگردند، افراد آسیب‌دیده در طول این مدت، مراحل شوکه شدن از حادثه، تلاش و انگیختگی، گذشت و فداکاری، امیدواری پس از حادثه، مواجهه با واقعیت و تجدید سازمان زندگی را طی می‌کنند.
کودکان، زنان، سالمندان، معلولان و فقرا
در حوادث طبیعی، کودکان، زنان، سالمندان، معلولان، فقرا و بی‌سوادان آسیب‌پذیری بیشتری را تجربه می‌کنند. واکنش‌های کودکان ممکن است به‌صورت: چسبیدن به والدین، ترس از تاریکی و ترس از اشیای خیالی، ترس از بیگانه و بی‌اعتمادی، مشکلات خوابیدن، اختلال در صحبت کردن، لکنت زبان، شب‌ادراری، اضطراب و نگرانی، شکایت‌های بدنی مانند شکم‌درد، افکار جادویی و… بروز کند.
درباره زنان می‌توان گفت مرگ‌ومیر زنان در کشورهای در حال توسعه در اثر حوادث طبیعی از مردان بیشتر است و علائم و واکنش‌های روانی بیشتری بروز می‌دهند. زیرا زنان به دلیل نقش‌های سنتی ممکن است محدود به خانه بوده و امنیتشان بیشتر مورد تهدید قرار گیرد. در زمان توزیع کمک‌ها نیز، در صورتی که زنان تنها زندگی کنند معمولاً مورد تبعیض واقع شده و با کمبود مواد غذایی مواجه می‌شوند.
سالمندان نیز، پس از بروز حوادث طبیعی، بیشتر مستعد افسردگی و انزوا هستند. فراموش‌کاری و حواس‌پرتی، احساس پوچی و بی‌کسی، آسیب دیگری است که متوجه سالمندان است و ممکن است باعث اقدام آنها به خودکشی شود. به‌طور کلی، همه افراد حادثه دیده ممکن است علائم اضطراب، افسردگی، عصبانیت، اجتناب، شکایت از دردهای جسمانی مبهم، اختلالات روانی، توهم، هذیان و… را بروز دهند. مددکاران اجتماعی و روانشناسان در هنگام بروز حوادث، می‌توانند از طریق آموزش والدین، آسیب‌های وارده به کودکان را کاهش دهند. در این راستا، اجازه صحبت دادن به کودکان درباره حادثه، پاسخ صادقانه به سوالات کودکان، حضور والدین کنار کودکان و در آغوش گرفتن آنان، توجه به خواب و تغذیه کودکان، مشارکت دادن کودکان در کمک به دیگران، سخت‌گیری نکردن درباره تکالیف تحصیلی، امکان تفریح و بازی و… توصیه می‌شود.
حمایت‌های اولیه پس از بروز حادثه، بسیار مهم و ضروری است و می‌تواند در ایجاد آرامش، حفظ سلامت روان و کاهش استرس آسیب‌دیدگان مؤثر واقع شود. از مهم‌ترین این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ایجاد ارتباط صحیح با آسیب‌دیدگان، عدم تعجیل در انتقال مصدومان به بیمارستان، ارائه اطلاعات صحیح به آسیب‌دیدگان، امکان ابراز احساسات برای افراد، استراحت شبانه، کمک گرفتن از باورهای دینی برای آرامش بخشیدن به مردم، برگزاری آئین عزاداری و مذهبی برای جان‌باختگان، عدم اجبار افراد برای ترک منزل خود، امکان برگزاری تجمع داغ‌دیدگان، شرکت داغ‌دیدگان در فعالیت‌های اجتماعی، ارجاع افراد دارای اختلالات روانی شدید به مراکز درمانی، تحویل اشیا باقی‌مانده از جان‌باختگان به بستگان آنها.
کمک به التیام دردها و ایجاد آرامش
در پایان باید به اهمیت مشاوره روانی- اجتماعی و تأثیر آن به سلامت روانی و جسمی افراد تأکید کرد زیرا در کشور ما هنوز دیدگاه سنتی در مواجهه با حوادث طبیعی غالب است. در حادثه سیل اخیر، همه امکانات و رسانه‌های کشور به جنبه‌های مکانیکی و سخت‌افزاری کمک‌رسانی، نظیر ایجاد سیل بند، اعزام بالگرد، کنترل آب سدها و… پرداختند. در صورتی که با توجه به مطالب پیش‌گفته، کمک به التیام دردها و ایجاد آرامش و اطمینان بین مردم مناطق سیل‌زده، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه*
نظر شما