تغییرات در دستگاه قضایی شروع شده است

16 اسفندماه حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی، به‌عنوان ششمین رئیس قوه قضاییه منصوب شد؛ قوه‌ای كه در قانون اساسی از آن به‌عنوان‏ نهادی مستقل نام برده شده‏ كه‏ باید پشتیبان‏ حقوق فردی‏ و اجتماعی‏ و مسئول‏ تحقق‏ بخشیدن‏‏ عدالت اجتماعی‏ باشد.

قوه قضاییه در سال‌های اخیر با پرونده‌های بزرگ و چالشی سروكار داشته است. از ماجرای بابك زنجانی گرفته تا همین یك ماه پیش كه گفته می‌شد ماجرای پتروشیمی‌گیت یك پرونده اختلاس مهم است.

ابراهیم رئیسی در مراسم معارفه‌اش به نكات مهمی اشاره كرد كه برای این دوره در نظر دارد با مجموعه‌‌ای كه او را همراهی می‌كند و برای دستیابی به عدالت بیشتر و پاسخ به گله‌مندی‌هایی كه گاهی از این قوه می‌شود، اجرایی كند. رئیس جدید دستگاه قضا در سخنرانی‌اش از تحول قضایی گفت كه می‌خواهد در این دوره انجام دهد و عنوان كرد كه مردم همچنان به رغم تلاش‌هایی كه انجام شده است، در مورد عدالت نگران هستند و خواهان این هستند كه عدالت را بیشتر ببینند. برنامه تحول قضایی در بستر گام دوم با همكاری همه بخش‌ها چه دولت و چه مجلس باید انجام شود و باید همه تلاش كنند این گام دوم در عرصه عدالت به‌خوبی برداشته شود.

وی در ادامه به مشكلات، موضوعات و مسائل مهمی در دستگاه قضایی همچون اطاله دادرسی، صیانت از آزادی‌های اجتماعی و حقوق مردم، مسئله تكریم، نقدپذیری، فساد، اشكالات ساختاری و سرمایه‌گذاری در این قوه اشاره كرد كه باید در جای خود به هر كدام از آن‌ها پرداخته شود. اما این مسیر تغییر چقدر برای او هموار است؟ برای بررسی هر چه بیشتر این تحول قضایی كه رئیسی در مراسم تودیع خود به آن اشاره كرد، با محمدحسین ساكت، قاضی سابق دیوان عالی كشور و وكیل دادگستری گفت‌وگو كردیم.

ایرناپلاس: در ابتدا از اهمیت جایگاه قوه‌ قضاییه و وظایف آن در كشور برایمان بگویید. در ادامه به تحولات این قوه در ماه گذشته می‌پردازیم.

ساكت: اصولاً در هر جامعه‌ای قوه قضاییه حكم قلب آن جامعه را دارد. اگر این تعبیر را ما به كار ببریم، گزاف نگفته‌ایم. در جنگ جهانی، ملكه وقتی اوضاع انگلستان را بررسی می‌كرد از چرچیل، اول از همه‌چیز وضع دستگاه قضایی را پرسید. چرچیل گفت دستگاه قضایی به‌سامان است، ملكه گفت پس من هیچ نگرانی ندارم.

این تعبیر را در بیان دیگران هم می‌توانید بشنوید. اگر دستگاه قضایی ما یا هر جامعه‌ای ضوابط و معیارهای خودش را داشته باشد، اولین چیزی كه در پناه آن تأمین می‌شود، امنیت اجتماعی و عدالت اجتماعی است. این مسئله كمی نیست. ما تعبیری هم كه در قرآن مجید داریم، وقتی در این باره می‌خواهد صحبت كند، بیمناكی را به دو قسمت تقسیم می‌كند. یكی گرسنگی یكی ترس. گرسنگی جنبه اقتصادی قضیه است كه خیلی مهم است. ترس هم جنبه امنیت و آرامش درونی دارد. البته نمی‌خواهم بگویم كه اگر دستگاه قضایی مرتب بود همه‌چیز در حد عالی می‌بود. این اغراق است، اما خیلی از نابسامانی‌ها می‌تواند سامان پیدا كند.

**اگر رضایت مردم را می‌خواهیم باید حق ‌معاش آن‌ها را تأمین كنیم

وقتی مردم اطمینان پیدا كنند كه یك نهاد یا یك دستگاه بی‌طرف و به‌دور از سیاست و آمیخته با عدالت پناه آن‌هاست، این مردم صادقانه این دستگاه را می‌پذیرند و همكاری می‌كنند و آنچه را كه باید در اختیار این دستگاه بگذارند، می‌گذارند. باید دستگاه قضایی ما، دستگاهی مقتدر و به دور از سیاست‌زدگی و سیاست‌بازی و مستقل باشد، البته استقلال قاضی به این معنی نیست كه در برابر قوه‌ای یا قدرتی بی‌روا بایستد یا هركسی را كه دلش خواست زندانی كند یا خشونت به خرج بدهد، نه این استقلال نیست.

دستگاه قضایی مسئول تأمین امنیت اجتماعی و عدالت اجتماعی است. وظایفی است كه در قانون اساسی ما به این دستگاه محول شده و خیلی بحث مهمی است. این حدیث پیامبر اكرم(ص) كه می‌فرمایند؛«من لا معاش له لا معاد له» كسی كه معاش ندارد معاد هم ندارد، باید مورد توجه قرار گیرد. اگر رضایت مردم را می‌خواهیم، باید حق‌ معاش آن‌ها را تأمین كنیم.

**پیشگیری از وقوع جرم وظیفه قوه قضاییه است

از جمله وظایفی كه در قانون اساسی ما به این قوه محول شده، پیشگیری از جرم است كه به غایت مهم و حیاتی است. تا جایی كه اگر تمام نارسایی‌های اجتماعی و اقتصادی را رده‌بندی كنید، پیشگیری از جرم می‌تواند جلوی وقوع همه را بگیرد.

موضوع دیگر كه در دستگاه قضا باید به آن توجه شود، مسئله برابری است. برابری در دستگاه قضایی حلقه‌ای است كه بخش‌های دیگری به آن آویزان است. اقتصاد یك بخش است. وقتی پایه‌های اقتصادی سست شد و امنیت اقتصادی نبود، معاش مردم در خطر می‌افتد و جرم زیاد می‌شود. شما كه خبرنگار هستید این روزها بیشتر در جریان آمار سرقت‌های گوناگون هستید. از اختلاس گرفته تا چرخ ماشین؛ این‌ها چرا اتفاق می‌افتد؟ چون جامعه امنیت اقتصادی ندارد. یعنی اینكه در جامعه فقر حاكم است. اینجا این حدیث پیامبر(ص) بزرگوار ما «كاد الفقر أن یكون كفرا» بیشتر به چشم می‌آید. نزدیك است كه تهیدستی به كفر بینجامد.

**متخصصان باید سردمدار دستگاه قضایی باشند

در كلاس‌هایم بارها گفته‌ام تعابیری كه پیامبر(ص) در اقتصاد دارد، از گفته‌های ماركس پیشروتر است. دستگاه قضایی دستگاه پیچیده است كه باید متخصصان سردمدار آن باشند؛ كارشناسان كارآزموده، آموزش دیده و به‌روز. هرازچندگاهی اطلاعات این قوه در حوزه‌های مختلف برای افزایش بهره‌وری باید به‌روز شود؛ بهره‌وری از تجربه‌ها، دانش و اندوخته‌های دیگران و حتی كشورهای دیگر.

ایرناپلاس: شما در دوره قبل قاضی بوده‌اید، در ادامه به بررسی كارنامه آیت‌الله آملی لاریجانی بپردازیم. نظرتان درباره كارنامه 10ساله ایشان چیست؟

ساكت: سال 88 وقتی آقای لاریجانی منصوب شد، درباره ارتقای كیفیت كاری دیوان عالی كشور نامه‌ای به ایشان نوشتم. اینكه چه كاری باید انجام بدهیم كه دیوان عالی كشور جایگاه خودش را پیدا كند، وظایف خودش را بشناسد و نقش كلیدی‌اش را در كشور بازی كند. ایشان به این نامه توجه نكرد. آقای رئیسی آن موقع معاون اول بود، به من گفتند من به آقای لاریجانی گفته‌ام كه آقای ساكت از قضات معمولی نیست، نامه‌شان را بخوانید و توجه كنید. اما من این نامه را در روزنامه اطلاعات چاپ كردم.

روزنامه اطلاعات پیش از آمدن آقای لاریجانی نامه‌ای از آیت‌الله محقق داماد درباره قضایای سال 88 و انتقادهایی در مورد مرحوم آیت‌الله شاهرودی چاپ كرده بود. آقای شاهرودی دو ماه بعد از دستگاه قضا رفت. من هم این نامه را در بدو ورود آقای لاریجانی و در همان صفحه منتشر كردم. با این شعر اقبال لاهوری شروع كردم:

فروغ آدم خاكی ز تازه‌كاری‌هاست

مه و ستاره كنند آنچه پیش از این كردند

نوشتم: «آقای لاریجانی شما سابقه قضایی ندارید. كار پرونده‌ای نكرده‌اید. می‌گویند مقداری زبان بلد هستید و مقداری فلسفه. اگر زبان شما باعث بشود كه تجربه‌های نظام حقوقی كامن‌لا و آن سیستم و حقوقی را به تجربه‌های ما اضافه كنید و فلسفه شما باعث شود كه فقه، تلطیف شود و اگر آدم‌های درست را سركار بیاورید و چاپلوسان را بركنار كنید، شاید موفق باشید.» یك شعر دیگری هم از «نورجهان بیگم» نوشتم كه حجت‌الاسلام دعایی گفتند این شعر تند است. شعر این بود:

ای محتسب ز گریه پیر مغان بترس

یك خمر شكستن تو به صد خون برابر است

در نهایت اتفاق خاصی هم نیفتاد و به هیچ‌كدام از توصیه‌ها عمل نشد. نه اینكه حالا بگویم، همان موقع هم اعتقادم بر این بود كه دوره آقای لاریجانی دوره ضعیفی در دستگاه قضایی بود.

**شعار می‌دهیم چون پاسخگو نیستیم

مسئله دیگر شعارزدگی بود. در كل در كشور هر كسی هر پستی می‌گیرد شروع به شعار دادن می‌كند. چرا مسئولان كشور این همه شعار می‌دهند؟ برای اینكه اصل پاسخگویی در كشور حاكم نیست. من اگر امروز به‌عنوان متصدی سازمان هواشناسی حرفی بزنم كه این حرف فردا عملی نشد و شما به اعتماد این حرف برنامه‌هایتان را حذف كردید، كارهایتان را به عقب انداختید و در این راستا خسارت‌هایی هم دیدید، چه كسی پاسخگوی شماست؟ هیچ‌كس! به من مسئولیت می‌دهید، امكانات می‌دهید، پول می‌دهید و ... كه من پاسخگوی حوزه خودم باشم. یا در فرهنگ ما یك بینشی هست كه می‌گوید هفته‌ای دو روز امام زمان نامه اعمال ما را می‌بیند و مورد پرسش قرار می‌گیریم. حداقل اگر به این بینش اعتقاد داریم به آن عمل كنیم.

ایرناپلاس: اجازه بدهید به بررسی سخنان حجت‌الاسلام رئیسی در روز معارفه ایشان بپردازیم. آقای رئیسی از دگرگونی ساختاری در دستگاه قضایی سخن گفت. این دگرگونی ساختاری از كجا باید شروع شود؟ چگونه باید اتفاق بیفتد؟

ساكت: آقای رئیسی یك حُسن اساسی كه دارد این است كه در دستگاه قضایی بوده است و بیش از آقای لاریجانی به چم‎‌وخم این قوه آشناست. این یك واقعیت است. حالا اینكه ایشان چه شیوه‌ای را به كار بگیرند و چه كاری انجام دهند و در حوزه‌های تخصصی چه چینشی داشته باشند، باید در آینده دید. چرا كه این تشكیلات نیازمند یك دگرگونی ساختاری است. این تغییر حالا یك نمونه‌اش شروع شده است. همین كه رئیس آن از درون دستگاه قضایی انتخاب شده است، تغییر بزرگی است. همیشه گفته‌ام كه رئیس قوه باید از درون خودش انتخاب شود نه بیرون از آن. هر كسی از بیرون از این مجموعه آمده است موفق نبوده است. باید این موضوع آسیب‌شناسی می‌‍‌شد كه چرا موفق نبود؟ به علت اینكه دردآشنا نیست. من اگر بخواهم در مورد خبرنگارها قضاوت كنم، نباید اندك آشنایی با حق و حقوق آن‌ها داشته باشم؟ كسی كه از بیرون می‌آید پنج سال اولش به آشنایی می‌گذرد. تازه اگر خیلی زیرك و باهوش باشد و با فراست دریابد.

ادامه دارد...

گفت‌وگو از آسو محمدی