به گزارش ایرناپلاس، کتاب در تربیت و پرورش کودکان نقش مهمی ایفا می‌کند اما نکته مهم آن است که کودک به کتاب و محتوایش اعتماد دارد و مانند افراد بالغ نمی‌تواند درباره درستی یا نادرستی مطالب آن تصمیم‌گیری کند. به همین دلیل استفاده کودک از کتابهایی که با در نظر گرفتن شرایط استاندارد تهیه و منتشر شدند، از اهمیت بالایی برخورداراست.
انجمن ترویج زبان و ادب فارسی از سال گذشته با تشکیل گروهی، کتابهای دینی را که در حوزه کودکان و نوجوانان منتشر شده است و در جشنواره‌های کتاب سال جمهوری اسلامی، کتاب سال رضوی، کتابنامه رشد، کتاب سال دانشجویی، نوفه، شهید غنی‌پور، کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان، شعر فجر، لاک‌پشت پرنده، قلم زرین و شورای کتاب کودک در بخش داستان، ناداستان و شعر را که از نظر ساختار ادبی و محتوای دینی برگزیده شده‌اند، مورد بررسی و ارزیابی قرارداد.
در مجموع از ۱۵۵ اثر برگزیده جشنواره‌های سال ۹۸، ۳۵ کتاب دینی کودک و نوجوان به مرحله نخست داوری راه پیدا کرد که داوران از میان آنها ۱۴ اثر را در بخش‌های مختلف برگزیده اعلام کردند.
مریم جلالی، رییس کارگروه ادبیات کودک و نوجوان انجمن ترویج زبان و ادب فارسی و عضو هیات رییسه این انجمن در گفت و گو با خبرنگار ایرنا پلاس در ارزیابی خود از کتابهای دینی که در حوزه کودکان و نوجوان منتشر می‌شود، برخی را فاقد استانداردهای لازم اعلام کرد.
ایرناپلاس: برگزاری چنین جشنواره‌ای برای کتاب دینی حوزه کودکان و نوجوانان چه لزومی داشت؟
جلالی: انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، بالای ۵۰ سال قدمت دارد که در حوزه زبان و ادب فارسی، دانشگاهی و نیز غیردانشگاهی فعالیت می‌کند. این انجمن چند شعبه در خارج از کشور دارد. در دوره کارشناسی ارشد، گرایشی در زیر مجموعه رشته ادبیات فارسی دارد، اسم این گرایش ادبیات کودک و نوجوانان است که دوره فوق لیسانس را داراست و چند دانشگاه محدود متولیان این گرایش هستند.
این گرایش در جهان هم محدود است و ایران از معدود کشورهایی است که دارای این گرایش است. در کشورهای انگلیس، آمریکا و نروژ دانشگاهی‌هایی وجود دارد که این گرایش را تدریس می‌کنند.
در زیر مجموعه واحدهای درسی که در این گرایش تعریف شده است، ادبیات دینی کودک و نوجوان وجود دارد اما در جهان، ادبیات دینی کودک و نوجوان نداریم، شاید ایدئولوژی کودک و نوجوان وجود داشته باشد.
در ایران در زیر مجموعه‌های درسی دوره کارشناسی ارشد؛ ادبیات دینی کودک و نوجوان وجود دارد زیرا این بخشی از هویت ملی کشور ماست، بنابراین بایسته و پررنگ است، هرچند جزو دروس اختیاری این گرایش تعریف شده است در نتیجه این دیدگاه متصل به انجمن ترویج زبان و ادب فارسی و متصل به وزارت علوم است.
از زمانی که این واحد درسی تعریف شد، روی مبانی درسی متمرکز و متوجه شدیم کتابهای دینی کودکان و نوجوانان فاقد استانداردهای لازم است. با توجه به مطالعات جهانی، کتابهای دینی کودکان و نوجوانان باید دارای استاندارد باشد و مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند، شاید فاصله‌ای که کودکان و نوجوانان با دین گرفتند به دلیل رعایت نشدن این استانداردها بوده است.
همین مسائل باعث شد تا جرقه‌های ابتدایی در این حوزه زده شود. کارگاهی در این‌باره برگزار کردیم و فراخوانی داده شد، با افراد متخصص گفت‌وگو کردیم که آیا می‌توانند کتاب‌ها را بررسی کنند؟ در این راستا سیدعلی کاشفی‌خوانساری، نویسنده و شاعر در حوزه کودک و نوجوان ما را از ابتدای کار همراهی کرد، او عضو کمیته سیاستگذاری انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی در کارگروه ادبیات کودک است. ضمن آنکه از چند نویسنده کودک و نوجوان در گروه دعوت کردیم.
خیلی از کتابهای برگزیده ضعف‌های اساسی داشت
ایرناپلاس: چه اقداماتی برای بررسی آثار در این جشنواره انجام دادید؟
جلالی: نخستین اقدام آن بود که ادبیات دینی کودکان و نوجوانان تعریف شود، ادبیات دینی کودک به معنای جهانی بررسی شد تا مشخص شود مخاطب چه نیازهایی در این حوزه دارد. بدین منظور چند کارگاه برگزار کرده و به این نتیجه رسیدیم که جشنواره‌ای برپا شود و در آن کتابهایی را بررسی کنیم که در این مدت به عنوان کتابهای برگزیده در حوزه کودک و نوجوان معرفی شده‌اند، از این رو همه کتاب‌ها را به شکل عام بررسی نکردیم.
در بررسی کتاب های برگزیده هدف آن بود ببینیم آیا کتابی را که برگزیده شده می‌توان درجه‌بندی کرد و گفت که کدام به اهداف انجمن نزدیک و کدام دور است؟ این در حالی است که در خیلی از کتابهای برگزیده ضعف‌های اساسی دیده می‌شد هرچند کتابهای بسیار خوبی هم در میان آنها وجود دارد.
شروع ادبیات دینی برای کودک زیر سن تکلیف است
ایرناپلاس: وضعیت کنونی کتابهای دینی حوزه کودک و نوجوان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ضعف کتابهای برگزیده از نظر ادبیات و ویرستاری یا ضعف محتوایی است؟
جلالی: نمی‌توان درباره ضعف‌های اساسی نکات کلی گفت اما برای مثال ضعف‌هایی در تصویرگری وجود دارد که باید آنها را اصلاح کرد. باید تصویرگران بهتری را برای این کتاب‌ها انتخاب نمود.
در بحث محتوا، هم یکی از کارشناسان در کارگاه برگزار شده مطرح کرد و گفت : ماهیت ادبیات دینی در تجویز است، حرف درستی می‌زد و دین ماهیت تجویزی دارد، اما هرچیزی که تجویز شود، غالبا برای کودکان و نوجوانان مناسب نیست و انعکاس عکس خواهد داشت و واقعیت نیز همین است از این رو اعلام کردیم کتابهای دینی در حوزه کودک و نوجوان هرچه به سمت توصیفی شدن پیش بروند، بهتر هستند.
یعنی اگر در کتابی «باید و نباید» بیاوریم و «نکن و بکن» در کتاب بیان شود، نباید انتظار داشت که کودک با معتقد و مومنی از نظر دینی داشته باشیم.
نگفته اند دین برای خردسالان است، ما حتی یک سن تکلیف داریم، در حالی که شروع ادبیات دینی در کودکان و نوجوانان زیر سن تکلیف است، یعنی ما ادبیات دینی را زیر سن تکلیف برای کودکان بیان می‌کنیم و اگر از ابتدا با باید و نباید بیان شود، کودکان از آن دور می‌شوند و کتابهای دینی بهترین کتاب‌ها در این حوزه هستند.
ایرناپلاس: آیا در بازار کتاب کودک و نوجوان امروز کتابهای توصیفی وجود دارد؟
جلالی: بله کتابهایی ازاین دست وجود دارد اما شیوه توصیف هم رتبه‌بندی دارد و برخی از نظر زیبایی‌شناسی ارزشمند است و شکل توصیفی آن بیشتر موثر خواهد بود. در واقع این فاصله گرفتن از تجویز مستقیم در این مسائل یکی از عوامل موفقیت نویسندگان در بخش ادبیات کودکان و نوجوانان است.
محتوای هر جشنواره را در اختیار رسانه قرار می‌دهیم
ایرناپلاس: چه اهدافی از برگزاری این جشنواره دنبال می کنید آیا در حد معرفی کتابهای مناسب است یا مستنداتی برای نتیجه گیری ارائه می شود؟
جلالی: ما صرفا نمی‌خواهیم برنامه جشنواره را برای روش جلب توجه انسان‌های عام برگزار کنیم. به طور قطع قصدما این نیست و چون روی کتاب‌ها کارشناسی انجام شده و داورها نظر داده اند، تلاش بر آن است محتوای داوری را بعد از جشنواره در اختیار رسانه‌ها قرار دهیم. نویسندگان کتابهای خوب را معرفی می‌کنیم. تا نتایج هر جشنواره بتواند به نویسندگان کمک کند که اگر بخواهند دست به قلم شوند، چه اقداماتی می‌توانند انجام بدهند.
ایرناپلاس: جامعه هدف این جشنواره نویسندگان هستند یا ناشران؟
جلالی: نمی‌توان هیچ کدام از ضلع‌ها را نادیده گرفت؛ نویسنده، ناشر و مخاطب به هم وصل هستند. نمی‌خواهیم اعلام کنیم که فلان نویسنده خوب است و فلان نویسنده بد، چنین چیزی نداریم. کتاب استانداردی که معرفی می‌شود، شاید از ناشر ناشناخته ای باشدو یا کتابهایی که ضعیف ارزیابی شده ممکن است مربوط به ناشر معروفی باشد در نتیجه این بررسی که جامعه ای که در ارتباط با کار ادبیات کودکان و نوجوان هستند، اطلاعات بیشتری به دست می‌آورد.