به گزارش ایرناپلاس، بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران معتقدند، تجربه یک سال و نیم گذشته در کشور ما اگرچه حاوی مزایایی بوده است اما آسیب‌های جدی به سطح سواد و میزان تعاملات اجتماعی دانش‌آموزان بویژه در پایه‌های اول دبستان ایجاد کرده است.
دکتر الهه قربانی‌خواه متخصص روانشناس که سابقه کار با کودکان در مراکز درمانی و مشاوره‌ای داشته، معتقد است اگرچه شیوه آنلاین تاکنون موفقیت‌هایی را در پی داشته است، اما «آموزش مجازی تنها می‌تواند به عنوان مکمل آموزش حضوری و موازی با آن ادامه داشته باشد و جایگزین شدن آن، تنها در شرایط خاص و بحرانی نظیر دوران کرونایی امکان‌پذیر و مفید است».
ایرناپلاس: ارزیابی شما از تجربه آموزش مجازی در یک سال و نیم گذشته چیست؟
قربانی‌خواه: تقریباً می‌توان گفت نظام آموزشی ما چه در دانشگاه و چه در مدارس آمادگی و زیرساخت لازم برای این نوع آموزش را نداشت و خلاء چنین سیستمی در نظام آموزشی کشور ما به خوبی احساس می‌شد؛ با این حال با توجه به این شرایط و وجود مشکلات در فضای مجازی و سرعت اینترنت در کشور، موفقیتی که تا این لحظه و با توجه به مشکلات کنونی که برای نظام آموزشی به وجود آمده قابل توجه است.
به این معنی که با توجه به همه مشکلات و موانعی که بر سر راه آموزش مجازی ایجاد شده، نتیجه این آموزش مجازی بیش از حد انتظار است.
ایرناپلاس: به طور کلی آموزش مجازی چه مزایایی دارد؟
قربانی‌خواه: واقعیت این است که آموزش مجازی رخدادی تازه در عرصه آموزشی نبوده است و همانطور که می‌دانیم همزمان با پیشرفت تکنولوژی و فراگیری استفاده از وسایل الکترونیکی، استفاده از آنها به عنوان منبعی برای آموزش در نظر بوده که در سال‌های گذشته مراکز آموزشی زیادی در سراسر جهان در تلاش برای تامین زیرساخت آموزش هوشمند بوده‌اند و کشورهای زیادی در این امر تا حد زیادی موفق عمل کرده‌اند، اما همه این اقدامات در گام‌های ابتدایی خود به سر می‌بردند.
در شرایطی که جامعه ما در آن قرار داشت و ناگزیر به رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی و تعطیلی مراکز آموزشی بود، این شیوه آموزشی هم تنها راه باقیمانده برای مدارس محسوب می‌شد.
در فضای مجازی به‌دلیل اینکه حضور فیزیکی سایر همکلاسیها چندان احساس نمی‌شد لذا تمرکز آنها هم بیشتر بوده و امکان مشارکت بیشتر هم برای آنها ایجاد شده است.
در کلاس‌های حضوری تعداد غیبت‌ها هم بیشتر بود در حالی‌که در این کلاس‌های مجازی تعداد شرکت‌کنندگان کلاس‌ها خیلی هم بیشتر است، چون در هر کجای کشور که باشند امکان حضور در کلاس مجازی را دارند.
ایرناپلاس: به‌تازگی بحثی هم درباره یادگیری معکوس مطرح شده است..
قربانی‌خواه: بله دقیقا؛ یادگیری معکوس سبکی از تدریس است که یادگیری را منوط به ضبط و تهیه ویدئو های تدریس هر جلسه توسط معلمان، مطالعه و بررسی آنها توسط دانش‌آموزان و در نهایت برگزاری کلاس می‌داند؛ اما نکته مهم اینکه در این روش زمانی که برای برگزاری کلاس صرف می‌شود، به کارهای سطح بالاتری اختصاص داده می‌شود زیرا مرحله نخست آموزش در قالب ویدئوها انجام شده و حال زمان کافی برای رفع اشکالات، حل نمونه سوالات و بحث و بررسی پیرامون موضوع‌های مختلف وجود خواهد داشت.
برخی ازمدارس، از همین الگو پیروی می‌کنند، به این صورت که جلسه‌های کلاسی آفلاین و جلسه‌های پرسش و پاسخ به صورت آنلاین و در ساعات ادارای آموزشگاه برگزار می شود.
در مجموع آموزش مجازی، انعطاف‌پذیرتر نسبت به آموزش حضوری است، به این معنی که دانش‌آموزان می‌توانند زمان و مکانی که بیشتر برایشان مناسب است را برای آموزش خود انتخاب کنند؛ همچنین امکان بازنگری و دانلود محتواهای آموزشی را دارند و این موضوع با توجه به اینکه سرعت یادگیری در افراد مختلف متفاوت است یک ویژگی مثبت محسوب می‌شود.
از آن جایی که آموزش آنلاین به صورت فردی انجام می‌شود، در نتیجه تمرکز دانش‌آموزان هنگام کلاس بیشتر از کلاس حضوری خواهد بود.
از منظر روانشناسی خلاقیت و ابداع از موضوع‌هایی هستند که به کارگیری آنها در دوران بزرگسالی مشروط بر پرورش آنها در دوران خردسالی است و یکی از مهمترین راه‌های افزایش خلاقیت استفاده از ابزارهای فناوری است.
در بسیاری از تحقیق‌ها نشان داده شده است که استفاده از بازی‌های آموزشی و رایانه‌ای پیشرفت تحصیلی را تا بیش از ۸۰ درصد افزایش داده و کاربرد رایانه اثر مثبتی در رشد تحصیلی و افزایش سرعت یادگیری از دبستان تا دانشگاه داشته است.
همچنین در دانش‌آموزانی که داری اختلال‌های یادگیری هستند، آموزش‌های رایانه‌ای باعث تقویت عملکردشان در دروس املا، خواندن و ریاضی می‌شود.
ایرناپلاس: این روش چه معایب و آسیب هایی به ویژه در کشور ما دارد؟
قربانی‌خواه: در مواجهه با آموزش مجازی مشکلات متعددی وجود دارد که در گام نخست امکان دسترسی به اینترنت است که برای همه دانش‌آموزان فراهم نیست؛ همچنین معلمان و استادان با تجربه‌ای داریم که در سال‌های طولانی تدریس خود با رایانه و وسایل الکترونیکی آشنایی چندانی ندارند؛ علاوه بر این، اساسا شیوه درس دادن و درس خواندن در بسترهای مجازی، امتحانات، ارزشیابی‌ها و مسائلی از این دست همگی مشکلات عدیده‌ای هستند که با توجه به سپری شدن دو سال تحصیلی با آموزش آنلاین، هنوز وجود دارند.
یکی دیگر از معایب آموزش مجازی کاهش انگیزه تحصیلی است؛ دور شدن از آموزش حضوری و کار گروهی و عدم مشارکت با همکلاسیها، باعث یکنواختی و دلزدگی دانش‌آموزان می‌شود؛ همچنین ایجاد تنبلی، نداشتن ساعت مشخص آموزش، تنظیم نبودن ساعات خواب و بیداری دانش‌آموزان، بی‌تحرکی و چاقی از دیگر آسیب‌های آموزش مجازی به صورت صرف است.
انعطاف‌پذیری بالا و کمبود اجبار برای پاسخ‌گویی باعث می‌شود دانش‌آموزان وقت زیادی را هدر دهند و مدیریت زمانی خوبی نداشته باشند.
از آن جایی که فشار معلم‌ها روی دانش‌آموزان زیاد نیست، در نتیجه خانواده‌ها باید این کمبود را جبران کنند و این موضوع کار والدین را چند برابر می‌کند.
آسیب‌های آموزش مجازی در مقاطع تحصیلی ابتدایی به ویژه پایه اول و دوم دبستان بسیار بیشتر از بقیه مقاطع تحصیلی است؛ کودکان در این سنین هیچ پیش فرضی از مدرسه، سیستم آموزش، نظم و انضباط، قانون‌های محیط آموزشی ندارند؛ این سنین با توجه به حساس بودن از نظر رشدی نیاز به نظارت و توجه بیشتر هم توسط معلمان و هم توسط خانواده‌ها را دارند.
یکی از انواع مشکلات و اختلالات شایع در این سنین می‌توان به اختلال‌های یادگیری اشاره کرد، که در صورت تشخیص به موقع قابل درمان است؛ اصولا این اختلال از طریق معلمان به خانواده‌ها اطلاع داده می‌شود.
از دیگر اختلالات مختص کودکی می‌توان به اختلال بیش فعالی-نقص توجه و اوتیسم اشاره کرد، که یکی از راه‌های اصلی تشخیص زودهنگام این اختلال‌ها حضور کودک در محیط مدرسه و تعامل با همسالان است. دور بودن کودکان از محیط مدرسه باعث کاهش مهارت‌های کودکان می‌شود.
و در آخر، آموزش آنلاین برای همه افراد مناسب و مفید نیست. افراد با نیازها و شرایط خاص از این نوع آموزش هیچ سودی نخواهند برد. حتی انگیزه درس خواندن و یادگیری را هم از دست خواهند داد.
ایرناپلاس: و مزایا و معایب آموزش حضوری؟
قربانی‌خواه: روش حضوری و سنتی، معایبی دارد که نمی‌توان نادیده گرفت؛ به طور مثال برای دانش‌آموزان با نیازهای ویژه جسمی و حرکتی، هزینه‌های رفت‌وآمد، مشکلات ناشی از عدم نظارت در برخی کلاس‌ها و مدارس، پرخاشگری‌ها و آموزش برخی رفتارهای منفی از طرف همتایان، عوامل اضطراب‌زا در محیط‌های مدارس بویژه در کشور ما و ... با این حال این روش هنوز مزایای زیادی دارد.
حضور منظم در کلاس‌ها به کودکان کمک می‌کند تا با هم سن و سال‌های خود ارتباط برقرار کنند؛ نظم و انضباط بهتری داشته باشند و یک برنامه ثابت و برنامه‌ریزی شده را دنبال کنند. این مسائل، باعث پیشرفت آنها و بهبود آمادگی‌های جسمی، ذهنی و اجتماعی آنها می‌شود.
یادگیری در کلاس به دانش‌آموزان و معلمان کمک می‌کند تا یکدیگر را بهتر بشناسند. همچنین معلم‌ها با شناخت خوب از دانش‌آموزان، می‌توانند نقاط قوت و ضعف آنها را ارزیابی کنند و در صورت لزوم به خانواده‌ها اطلاع دهند.
از یک منظر دیگر، روش آموزش سنتی، عمدتاً نیاز دانش‌آموزانی را برآورده می‌کند که سبک یادگیری آنها مشارکتی است؛ به ویژه آن دسته که از راه شنیدن یا جنب‌وجوش و حرکت یاد می‌گیرند. همچنین، در محیط‌های آموزشی سنتی، امکان تعاملِ رو در رو دانش‌آموز چه داخل کلاس و چه بیرون آن فراهم است. به علاوه، در کلاس‌های فیزیکی، شرایط برای پشتیبانی اجتماعی و علمی دانش‌آموزان از یکدیگر در محیط آموزشی وجود دارد.
در یک فضای سنتی آموزشی، چندین دانش‌آموز در زمان و مکان خاصی دور هم جمع می‌شوند. آنها در جلسه‌های بحث و سخنرانی و گروه های مستقل مطالعه در کنار همسالان خود حضور دارند. بعد از کلاس یا در طول ساعات اداری با معلم خود تعامل برقرار می‌کنند. همچنین آموزش در مدارس، در بیشتر اوقات معلم‌محور است.
یکی دیگر از مزایای حائز اهمیت، حضور دانش‌آموزان در اجتماع است. انسان ذاتا موجودی اجتماعی است و کناره‌گیری و انزوا، زمینه‌ساز بروز انواع مشکلات خلقی از جمله افسردگی، نقص مهارت‌های اجتماعی، بروز مشکلات هیجانی و … است.
ایرناپلاس: در مجموع آیا می‌توان از شیوه مجازی برای سال تحصیلی جاری هم استفاده کرد؟
قربانی‌خواه: به نظرم نمی‌توان در درازمدت کلاس‌های مجازی را جایگزین کلاس‌های فیزیکی دانست، بلکه آموزش مجازی صرفاً مکمل و موازی کلاس‌های حضوری و در شرایط بحران جایگزین آنند، نه جایگزین همیشگی آن.