یکی از فعالیت‌های مهم کتابداری فرایند مجموعه‌سازی است که از مهمترین ارکان آن، «رف خوانی» است. منظور از آن، فرایند بررسی موجودی منابع کتابخانه و به‌روزرسانی اطلاعات، هماهنگی و مرتب‌سازی آن و کنترل مجموعه‌سازی است که به دو صورت دستی یا استفاده از بارکد خوان بی‌سیم انجام می‌شود.
به گزارش ایرناپلاس، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی تیرماه ۹۹ در حکمی حجت‌الاسلام غلامرضا قاسمیان، را به ریاست کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس منصوب کرد. قاسمیان در نشست خبری ۲۴ شهریور ۹۹ با اشاره به غفلت از دیجیتال‌سازی منابع در دوره‌های پیشین کتابخانه مجلس گفته بود تا پایان سال ۹۹ بحث دیجیتال‌سازی و بارگذاری نسخ خطی نفیس و همه اسناد، انجام می‌شود. عدم تحقق این وعده نارضایتی برخی از پژوهشگران و اعضای کتابخانه مجلس را به همراه داشت.
زهرا عبدالهی معاون فنی کتابخانه مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس درباره چرایی تاخیر در رونمایی از منابع دیجیتال‌سازی شده و اقداماتی که مسئولان کتابخانه مجلس در سال‌های گذشته انجام داده‌اند، توضیح داد.
ایرناپلاس: ریاست جدید کتابخانه مجلس شورای اسلامی خبر داده بود که تا پایان سال ۹۹ دیجیتال‌سازی و بارگذاری نسخ‌خطی و اسناد به پایان می‌رسد، اما در سال ۱۴۰۰ هنوز این منابع در دسترس پژوهشگران و اعضای کتابخانه مجلس نیست. این اقدامات در چه مرحله‌ای است و چرا هنوز منابع دیجیتال‌سازی شده، در دسترس اعضا و پژوهشگران قرار نگرفته است؟
عبدالهی: در کتابخانه مجلس از سال ۸۷ دیجیتال‌سازی منابع با تجهیزات پیشرفته آغاز و تاکنون ادامه دارد. ممکن است این فعالیت در سال‌های مختلف فراز و نشیب‌هایی داشته اما هیچ وقت متوقف نشده است. از ابتدا اولویت بر اسکن منابع خطی و سپس منابع سنگی، سربی، نشریات و اسناد بوده است.
در زمینه منابع خطی بیش از ۹۰ درصد منابع تصویربرداری شده و بخش زیادی از آن در درگاه کتابخانه مجلس قابل مشاهده است. این کار در سال‌های گذشته انجام و هنوز قابل مشاهده، در دسترسی مراجعان بوده و با تغییر در رئیسان کتابخانه، در سیاست ارائه منابع به مراجعان تا کنون تغییری رخ نداده است.
با حضور ریاست جدید کتابخانه و تعیین اولویت‌های کاری، اعلام شد قصد کتابخانه بر پایان اسکن منابع و بستن درهای مخازن است. بر این اساس در بخش دیجیتال، اولویت تعریف و براساس آن، کار در حال انجام است. در این میان رف‌خوانی مخازن نیز انجام و مشخص شد که چه منابعی نیاز به مرمت و اسکن دارند.
منابع خطی که نیاز به تصویربرداری دارند حدود ۲۵۰۰ نسخه است که تاکنون بیش از ۱۵۰۰ نسخه آن انجام و بقیه در مراحل انجام است. بنابراین در بهار سال ۱۴۰۰ کتابخانه نسبت به بارگذاری همه منابع خطی و سپس اسناد با رویکرد جدید و ارائه به پژوهشگران اقدام خواهد کرد.
ایرناپلاس: تصویربرداری و اسکن از باقی منابع کتابخانه در چه مرحله‌ای است؟ آیا روی سایت بارگذاری خواهدشد؟
عبدالهی: به موازات فعالیت گفته شده، پروژه اسکن اسناد به صورت جدی و با حجم وسیع در حال انجام است. این کار از طریق جذب نیروی پروژه‌ای و همچنین همکاران کتابخانه، هم‌زمان در دو بخش انجام می‌شود.
اسناد پیش از انقلاب با دستگاه‌های پیشرفته موجود در بخش اسکن و اسناد بعد از انقلاب که با تهیه پنج دستگاه جدید A۴ , A۳ با سرعت خوب در حال اجراست. دستگاه‌های موجود در کتابخانه گاهی خراب و غیرقابل استفاده بودند که در این مدت با تعمیر پنج دستگاه موجود با ظرفیت همه دستگاه‌ها، تمام وقت در حال کار هستند.
زمان شروع اسکن منابع اسنادی از اوایل مهرماه بود که با توجه به شیوع کرونا و حضور یک سوم، نصف و دو سوم نیروهای فعال، تعطیلی کامل، خرابی دستگاه‌ها و مواردی از این قبیل، در ۶ ماهه شروع کار تاکنون بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار برگ سند اسکن شده است که در اولویت بارگذاری قرار دارند. البته اگر پژوهشگری به این منابع نیاز داشته باشد، چنانچه تصویر آن موجود باشد در اولین فرصت و برای مواردی که تصویر ندارد، پس از تصویربرداری ارسال می‌شود.
البته به موازات اسکن منابع، هم‌زمان کار ساماندهی و برگ‌شماری اسناد پیش از انقلاب و بعد از انقلاب نیز در حال انجام بوده تا به آمار دقیقی از موجودی این منابع دست پیدا کنیم.
ایرناپلاس: یعنی به دلیل افزایش منابع و لزوم اسکن منابعی که پیش از این رف‌خوانی نشده بودند، قول‌های پیشین به تعویق افتاده است؟
عبدالهی: موانع زیادی باعث شده که کتابخانه نتواند تصویربرداری از منابع را به پایان برساند که برخی ذکر شد؛ اما حجم فعالیت‌هایی که در حوزه تصویربرداری از منابع انجام شده بسیار بالا و قابل توجه است که می‌توان با سایر مراکز مقایسه کرد. این فعالیت در کتابخانه مجلس در حال انجام است و امیدواریم بتوانیم به نتایج خوبی برسیم. پس از پایان این منابع (خطی و اسناد) اولویت بعدی کتابخانه مجلس، اتمام تصویربرداری از منابع سنگی، سربی و نشریات است.
ایرناپلاس: به نظر شما چه زمانی امکان رونمایی از اقدامات و منابع دیجیتال‌سازی شده وجود دارد؟
عبدالهی: آن چیزی که باعث شده این شائبه ایجاد شود که وعده‌های کتابخانه محقق نشده، همین عدم ارائه منابع دیجیتال‌سازی شده به محققان در فضای مجازی است؛ در حالی که در کتابخانه اقدامات زیربنایی شامل شمارش، تصویربرداری و آماده‌سازی نرم‌افزار برای ارائه منابع دیجیتال در حال انجام است و بهار ۱۴۰۰ این فعالیت‌ها قابل مشاهده و عرضه بوده و رونمایی می‌شود.
البته هیچ منبعی از درگاه سایت کتابخانه حذف یا غیرقابل دسترس نیست و همان مقدار که از گذشته امکان مشاهده همه متن بوده، هنوز این امکان موجود است. فقط چیزی به محتوا اضافه نشده است که این کار نیز انجام می‌شود.
ایرناپلاس: پژوهشگران چگونه می‌توانند به این منابع دسترسی پیدا کنند؟
عبدالهی: پژوهشگران همانند گذشته به منابعی که در درگاه کتابخانه عرضه شده، می‌توانند براحتی دسترسی پیدا، مشاهده و دانلود کنند. به غیر از این منابع، چنانچه تصویر منبعی را خواسته باشند از طریق مراجعه حضوری، ایمیل و تلفن، در کمترین زمان ممکن بدون محدودیت به آن دسترسی پیدا می‌کنند.
ایرناپلاس: آیا برای سال ۱۴۰۰ برنامه خاصی برای تکمیل منابع دیجیتال‌سازی شده و دسترسی ساده‌تر اعضا و پژوهشگران به اطلاعات دارید؟
عبدالهی: در سال ۱۴۰۰ ادامه تصویربرداری منابع خطی و منابع اسنادی تا پایان پروژه انجام خواهد شد. همچنین تصویر این منابع در درگاه کتابخانه برای استفاده پژوهشگران ارائه می‌شود. البته منابعی که قابل بارگذاری بوده و محدودیت ارائه نداشته باشد.
پس از پایان این پروژه، نشریات کتابخانه در اولویت قرار دارند، زیرا کتابخانه مجلس یکی از بهترین مراکز کشور از نظر مطبوعات و نشریات قدیمی است و باید این کار نیز به سرانجام برسد.
ایرناپلاس: پس چرا پژوهشگران از عدم دسترسی به منابع اطلاع می‌دهند؟
عبدالهی: کتابخانه مجلس از کتابخانه‌های مطرح و سرآمد کشور است که همواره تلاش دارد بتواند به پژوهشگران خدمات شایسته و مطلوبی ارائه دهد. این کتابخانه با دارا بودن منابع غنی در حوزه‌های مختلف و انواع منابع اطلاعاتی همواره مورد رجوع محققان و پژوهشگران در طول تاریخ آن بوده و در آن همیشه روی همه باز است. سیاست کتابخانه پاسخگویی و ارائه خدمات به مراجعان و محققان است.