به گزارش ایرناپلاس، کارشناسان معتقدند سرمایه‌گذاری خارجی به عنوان سپری برای حفظ اقتصاد کشور در برابر تحریم‌ها عمل می‌کند و می‌تواند علاوه بر اینکه در کاهش یا حتی رفع تحریم‌ها نقش داشته باشد، از طریق انتقال فناوری، خام‌فروشی را نیز متوقف کند. با این حال، سهم ایران از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان بسیار ناچیز است.
پرسش این است که چرا سرمایه‌گذاران، ایران را به عنوان مقصد خود انتخاب نمی‌کنند؟
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌تواند با انتقال سرمایه در قالب منابع مالی و نیز انتقال دانش فنی و فناوری در دستیابی به رشد اقتصادی نقش داشته باشد. با اینکه آمارهای کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) نشان می‌دهد همه‌گیری ویروس کرونا در سال گذشته میلادی در مجموع جذب سرمایه‌گذاری خارجی در جهان را ۴۲ درصد کاهش داده است، تحولات سیاسی می‌تواند ایران را به بازگشت سرمایه‌گذاران خارجی امیدوار کند.
آمارهای ۹ ماهه نخست وزارت صمت در سال جاری نشان می‌دهد، در این مدت ۱۲۹ مورد سرمایه‌گذاری خارجی با ارزش ۴.۳ میلیارد دلار در کل کشور به تصویب رسیده است. با وجود تصویب طرح‌های سرمایه‌گذاری خارجی در کشور، سهم ایران از جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در دنیا، کمتر از یک درصد بوده است.
علاوه بر این در بیشتر سال‌ها، بین حجم سرمایه‌گذاری خارجی مصوب و تحقق‌یافته شکاف وجود داشته است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی پیش از این در گزارشی، محیط نامناسب کسب‌وکار و تحریم‌های بین‌المللی را به عنوان عوامل مؤثر در کاهش اقبال سرمایه‌گذار خارجی به ورود و سرمایه‌گذاری در کشور عنوان و تأکید کرده زمینه استفاده مناسب از همان میزان اندک سرمایه خارجی ورودی نیز فراهم نشده است.
محسن شریف مشاور طرح‌های سرمایه‌گذاری و کارشناس کسب‌وکار در گفت‌وگو با ایرناپلاس، سرمایه‌گذاری خارجی را به عنوان سپری برای حفظ اقتصاد کشور در برابر تحریم‌ها معرفی می‌کند که می‌تواند به انگیزه‌ای برای سایر کشورها تبدیل شود تا تنش‌های سیاسی را که آثار منفی اقتصادی به همراه دارند، کاهش دهند.
بسته‌های سرمایه‌گذاری، حلقه مفقوده سرمایه‌گذاری خارجی
مرکز پژوهش‌های مجلس، مطالعه برای شناسایی فرصت‌ها و مزیت‌های نسبی یا خلق مزیت‌های جدید و یافتن حلقه‌های مفقوده زنجیره ارزش را برای بهبود جذب و استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی ضروری می‌داند. این نوع مطالعات چه نقشی در تصمیم شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران داخلی در مذاکره با طرف‌های خارجی برای جلب مشارکت آنها دارند؟
_ ما باید در بسته‌های سرمایه‌گذاری، ظرفیت‌هایی سرمایه‌گذاری را براساس مطالعات انجام شده به طرف خارجی ارائه دهیم و امکانات و تسهیلاتی را که می‌توانیم در اختیار او بگذاریم، معرفی کنیم. این در حالی است که هزینه برای این‌گونه مطالعات در اولویت نیست و شرکت‌ها و سازمان‌ها معمولاً درگیر مسائل جاری هستند و سرمایه‌گذاری برای آینده مورد توجه قرار نمی‌گیرد. ترسیم نقشه راه سرمایه‌گذاری و چشم‌اندازها و برنامه‌های اجرایی، یکی از نخستین فعالیت‌ها برای یک سرمایه‌گذاری موفق است.
تحلیل رقبا برای جذب سرمایه‌گذار خارجی
اگر یک سرمایه‌گذار خارجی که ایران را بررسی می‌کند و فرصت‌هایی معرفی شده را عمیق و جدی ارزیابی نمی‌کند یا تسهیلات در نظر گرفته شده را جذاب نمی‌بیند، چه راهکاری باید در پیش گرفته شود تا بتوانیم این سرمایه‌گذار را جذب کنیم؟
_ یکی از چالش‌های اساسی جذب سرمایه‌گذاری خارجی حتی در زمان گشایش‌های اقتصادی پس از برجام، این بود که سرمایه‌گذاران خارجی به کشور می‌آمدند، اما طرف ایرانی از سرمایه‌گذار خارجی می‌خواست که ما را ارزیابی کند، برای ما فکر کند، فرصت‌های ما را شناسایی کند، منابع مالی و فناوری و دانش فنی را به کشور وارد کند و با ما شریک شود. این در حالی است که سرمایه‌گذار خارجی عقلایی تصمیم‌گیری می‌کند و اگر بخواهد همه این موارد را انجام دهد، دلیلی برای شراکت با ما نخواهد داشت و حتی شاید دیگر به ایران بازنگردد.
در هر حوزه ای وقتی در مورد ارزیابی صحبت می‌کنیم، باید رقبا را نیز در نظر بگیریم. رقبای منطقه‌ای ما با ریسک کمتر، مشکلات و بحران‌های کمتر و برنامه‌ریزی و تلاش بیشتر در این راه، موفق‌تر عمل خواهند کرد.
کشورهای منطقه حتی برای جذب سرمایه‌گذار ایرانی، برنامه‌های اقامتی، تشویقی و مانند آن را در نظر گرفته‌اند در حالی که ما همچنان در ابتدای راه برنامه‌ریزی هستیم.
پدافند غیرعامل در برابر تحریم
تحولات سیاسی از دیگر مواردی هستند که بر تصمیم سرمایه‌گذاران خارجی در انتخاب کشور مقصد تأثیرگذارند. مسائلی مانند تحریم‌ها چگونه می‌تواند بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران در انتخاب ایران به عنوان مقصد سرمایه‌گذاری مؤثر باشد؟
_ در سال‌های گذشته سرمایه موجود در کشور مستهلک شده و سرمایه‌گذاری جدیدی نیز انجام نشده است. این موضوع، سرمایه‌گذار خارجی را با تردید برای ورود به ایران مواجه می‌کند. این در حالی است که اگر فرآیندهای کسب‌وکار تسهیل شده بود، علاوه بر جلوگیری از استهلاک بالای سرمایه در کشور، می‌توانستیم پس از خروج آمریکا از برجام نیز مانع تشدید تحریم‌های اقتصادی شویم و سرمایه‌گذاران خارجی به پدافند غیرعامل ایران در برابر تحریم‌ها تبدیل می‌شدند و در جهت رفع تحریم‌ها و جلوگیری از انزوای ایران، تلاش می‌کردند؛ زیرا با تحریم‌ها، منافع آنها نیز به خطر می‌افتاد.
ارتباطات جهانی شرکت‌های سرمایه‌گذاری نیز مهم است و به طور قطع برای انتقال پول و فروش محصول، راه‌حل هایی به همراه می‌آوردند.
به‌عنوان نمونه اگر ما میزبان سرمایه‌گذاران فعال اروپایی در کشور بودیم، اتحادیه اروپا برای حفظ منافع سرمایه‌گذار مستقر در ایران تلاش بیشتری می‌کرد که نتیجه آن می‌توانست خروج ایران از تحریم‌ها و هدایت منابع مالی به کشور ما باشد. کشورهای دیگر نیز توانسته‌اند با قرار گرفتن در یک بازی برد-برد و کنار گذاشتن دیدگاه‌هایی که سرمایه‌گذار خارجی را تهدیدی برای امنیت می‌دانند، به اقتصاد خود رونق دهند، اشتغال ایجاد کنند و در ابعاد جهانی تولید کرده و بازار جهانی را داشته باشند و کسب‌وکارهای خود را در این بازار معرفی کنند. این رویکردی است که رشد اقتصادی را برای کشورهایی مانند مالزی و امارات به همراه داشته است.
فرصت از دست رفته برای رونق اقتصادی بلندمدت
کشورهایی که نام بردید سهم نسبتاً بالایی در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان دارند. این در حالی است که سهم ایران از جریان جهانی سرمایه‌گذاری خارجی بسیار اندک و در برخی سال‌ها کمتر از یک درصد بوده است. علاوه بر این بین در حجم کل سرمایه‌گذاری مصوب و تحقق‌یافته نیز، شکاف قابل توجهی دیده می‌شود. چرا با وجود مذاکرات اولیه با سرمایه‌گذاران خارجی و گذراندن مراحل قانونی، همچنان این شکاف وجود دارد و سرمایه‌گذاری خارجی در این طرح‌ها با نرخ پایینی محقق می‌شود؟
_ شکاف بین آمارهای مصوب و تحقق‌یافته به این دلیل است که بعد از تصویب طرح سرمایه‌گذاری، فرآیندی برای تحقق آن ایجاد نشده است. بنابراین استقبال اولیه ما از سرمایه‌گذار خارجی در حد سمینارها و کنفرانس‌ها و همایش‌ها باقی می‌ماند و به دلیل نبود زیرساخت و پیچیدگی کسب‌وکار در ایران، طرح‌های مصوب عملیاتی نمی‌شوند.
در پروژه‌های سرمایه‌گذاری که فرصت عملیاتی منجر به بهره‌برداری پیدا نمی‌کنند، هر دو طرف خارجی و ایرانی متحمل زیان می‌شوند، اما در این میان، زیان بیشتری به اقتصاد ایران وارد می‌شود زیرا هزینه تحمیل‌شده به ما، از دست رفتن فرصت‌های بلندمدتی است که می‌توانست علاوه بر راه‌اندازی یک پروژه، رونق اقتصادی را در بلندمدت به همراه داشته باشد و هر پروژه ناتمام و ناموفق، خود عاملی برای دفع سرمایه‌گذاران بعدی خواهد بود.
در نبود مواردی مانند رفع قوانین دست و پاگیر، تسهیلات، قوانین مالیاتی منصفانه و حتی معافیت‌های مالیاتی، مشوق‌ها و حمایت‌های برنامه‌ریزی شده و... نه تنها کسب‌وکارهای جدید شکل نمی‌گیرند، بلکه کسب‌وکارهای موجود نیز از بین می‌روند.
سرمایه‌گذار خارجی به دنبال محیط کسب‌وکار مناسب و بهشت‌های مالیاتی است. بنابراین اگر ما شرایط بدتری در مقایسه با سایر کشورها داشته باشیم، به‌عنوان مقصد سرمایه‌گذار انتخاب نمی‌شویم.
توقف خام‌فروشی با جذب سرمایه خارجی
توجه به کسب دانش فنی روز دنیا دسترسی به بازارهای بین‌المللی و ارتقای مدیریتی و بهره‌وری در جذب سرمایه‌گذاری خارجی از مواردی هستند که در اسناد بالادستی کشور به عنوان اهداف بلندمدت هدف قرار گرفته‌اند. ارتباط بین بسته‌های سرمایه‌گذاری و اسناد بالادستی چیست و چگونه می‌توانند این اهداف را محقق کنند؟
_ اگر اسناد بالادستی به‌درستی تهیه شده و اراده‌ای لازم وجود داشته باشد تا اهداف کیفی به اهداف کمّی تحقق‌یافته تبدیل شود، در نهایت از این اسناد، به بسته‌های سرمایه‌گذاری خواهیم رسید. علاوه بر این، تقویت فرهنگ مشارکت و اعتماد و قوانینی که اعتمادزا و مشوق مشارکت هستند، می‌تواند کسب‌وکارها را به مقیاس جهانی برساند.
جذب سرمایه‌گذاری در ایران، به دلیل ضعف سیاست‌گذاری‌های حاکمیتی است که روند قابل قبولی ندارد. نااطمینانی درباره تأمین مواد اولیه و همچنین فروش محصولات و خدمات از یک‌سو و قوانین و فضای کسب‌وکار از سوی دیگر موجب شده با وجود ظرفیت‌های بسیار خوب برای سرمایه‌گذاری در کشور، نه‌تنها سرمایه‌گذار خارجی بلکه سرمایه‌گذاری داخلی را نیز از دست بدهیم.
علاوه بر این، با توجه به تأکید اسناد بالادستی درباره عدم خام‌فروشی، می‌توان از منافع سرمایه‌گذاری خارجی در جهت صادرات کالای ساخته شده و با ارزش افزوده بالا استفاده کرد. یکی از چالش‌های کنونی صنایع ایران، فناوری است که با توجه به تحریم‌ها و همچنین محدودیت‌های مبادلات بانکی، هزینه فناوری بسیار بالا رفته است، آن هم در حالی که سرمایه‌گذار خارجی با انتقال فناوری به کشور نه تنها این هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه با استفاده از ظرفیت‌های مطلوب کشور می‌تواند در توقف خام‌فروشی نقش داشته باشد.
ایران در شرایط کنونی، کمترین قیمت انرژی، نیروی انسانی متخصص و بهترین دسترسی به منابع اولیه را دارد که این‌ها، فرصت‌های سرمایه‌گذاری زیادی برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کنند، اما سرمایه‌گذار علاوه بر این موارد به امنیت، ثبات رویه و عدم دخالت دولت در اقتصاد نیز نیاز دارد.
بازاریابی فرصت‌های سرمایه‌گذاری
در دوره‌ای که اطلاعات و محتوا، نقش مهمی در بازاریابی پیدا کرده‌اند، بازاریابی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذار بیش از پیش، نیاز به محتوای علمی، تحقیقی و مستند دارد تا بتواند سرمایه‌گذاری در یک پروژه را در ایران، به روشنی توضیح دهد. این اطلاعات، توجه سرمایه‌گذار را به جذابیت‌ها و مزیت‌های ایران نسبت به سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری در کشورهای دیگر جلب می‌کند و شیوه تقسیم سود، مشارکت و مواردی مانند این را روشن می‌کند.
بنابراین ما در ایران، نیازمند عزم ملی برای بهبود فضای کسب‌وکار و تسهیل فرآیندهای سرمایه‌گذاری برای رشد و توسعه کشور هستیم و برای این منظور نیازمند تدوین برنامه‌های بلندمدت اجرایی و سرمایه‌گذاری خواهیم بود. تصمیم‌گیری‌هایی که بدون برنامه سیاسی و بی‌توجه به پیامدهای بلندمدت در سرمایه‌گذاری‌های آتی و عملکرد بخش خصوصی باشند، بر جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی تأثیر منفی خواهند گذاشت. در واقع تجربه نشان داده نباید از این مسیر استراتژیک برای رونق اقتصادی کشور غفلت کرد.
بنابراین می‌توان با فرهنگ‌سازی و تبیین پیامدهای تصمیم‌گیری‌ها و قوانین بدون برنامه‌ریزی کلان، به‌طور مؤثری فضای کسب‌وکار را تسهیل و تقویت کرد و بهبود داد.