به گزارش ایرناپلاس، نیروگاه‌های تولید برق یکی از مهم‌ترین مصرف‌کنندگان انواع سوخت از جمله گاز طبیعی هستند. در سال ۲۰۱۹ بیش از ۳۶ درصد سوخت نیروگاه‌های برق در سطح جهان را زغال‌سنگ و بیش از ۲۳ درصد از سوخت این نیروگاه‌ها را گاز تشکیل داده است. اما در ایران سوخت اصلی نیروگاه‌های برق از طریق گاز تأمین می‌شود؛ به‌طوری که حدود ۶۳ درصد سوخت نیروگاه‌های برق در سال ۲۰۱۹ گاز بوده که نسبت به سال گذشته، کاهش یافته و انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین آن شده است.
با این حال پرسش اینجاست که دلیل جایگزینی گاز با نفت کوره یا مازوت در نیروگاه‌ها چیست؟
بیژن زنگنه وزیر نفت در نشست مشترک وزیران نیرو، نفت و کشور که هفته جاری برگزار شد، گفت: ما مایل نیستیم مازوت مصرف شود اما چاره‌ای جز تحویل مازوت به نیروگاه‌ها نداریم.
وی دلیل ناتوانی تأمین گاز نیروگاه‌ها را افزایش مصرف خانگی عنوان کرد و گفت: یکی از علل افزایش مصرف گاز خانگی باز کردن پنجره‌ها با این تصور است که کرونا خارج می‌شود، در صورتی که باید مردم هم دما را پایین بیاورند و هم از اتلاف انرژی خودداری کنند.
وی با بیان اینکه مصرف کنونی گاز کشور به روزانه بیش از ۸۲۵ میلیون مترمکعب رسیده، افزود: از این میزان ۵۵۶ میلیون مترمکعب مصرف خانگی، عمومی و صنایع کوچک است. البته این مقدار نسبت به پارسال عدد بزرگی است و بیش از ۶٠ میلیون مترمکعب نسبت به سال گذشته افزایش دارد. اگر مصرف برق کم شود، مصرف مازوت نیز کاهش می‌یابد و همه تجربه‌ها در بحث صرفه‌جویی مصرف گاز با اولویت برق هم اجرا شود.
مصرف گاز ایران چقدر است؟
ذخایر اثبات شده گاز طبیعی ایران در سال ۲۰۱۹ بیش از ۳۲ هزار میلیارد مترمکعب برآورد شده است. ایران بیش از ۱۶ درصد منابع گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد و پس از روسیه با سهم ۱۹.۱ درصدی از ذخایر گاز طبیعی، دومین کشور در جهان به لحاظ ذخایر گاز طبیعی است.
حجم تولید گاز طبیعی ایران در سال ۲۰۱۹ بیش از ۲۴۴ میلیارد مترمکعب بوده که رشد ۲.۴ درصدی در این سال و رشد ۶.۸ درصدی را در بازه ۱۰ ساله منتهی به سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد. بیش از ۶ درصد گاز طبیعی جهان در ایران تولید می‌شود و بنابراین ایران در رتبه سوم پس از آمریکا و روسیه قرار دارد. آمریکا بیش از ۲۳ و روسیه ۱۷ درصد از گاز طبیعی جهان را تولید می‌کند.
بخش عمده گاز طبیعی تولید شده در ایران، صرف مصرف داخلی می‌شود. این رقم در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۲۷ میلیارد مترمکعب بوده است. در واقع حدود ۶ درصد گاز طبیعی جهان در ایران مصرف می‌شود. با اینکه در سال ۲۰۱۹ مصرف گاز طبیعی ۰.۲ درصد کاهش یافته، اما در ۱۰ سال منتهی به سال ۲۰۱۸، رشد حدود ۶ درصدی را تجربه کرده است.
بر این اساس ایران پس از آمریکا، روسیه و چین بیشترین حجم مصرف گاز طبیعی در دنیا را به خود اختصاص داده است. سه کشور آمریکا، روسیه و چین در مجموع ۴۰ درصد گاز طبیعی جهان را مصرف می‌کنند.
این در حالی است که اگر مصرف سرانه، یعنی میانگین مصرف سرانه گاز طبیعی به ازای هر فرد را در کشورهای مختلف مقایسه کنیم، ایران در جایگاه دهم خواهد ایستاد. بر این اساس، قطر با جمعیت حدود سه میلیون نفری و سرانه مصرف بیش از ۱۴ هزار و ۵۰۰ مترمکعب گاز طبیعی در سال، در جایگاه نخست قرار می‌گیرد. مصرف سرانه گاز طبیعی در ایران، حدود ۲۷۰۰ مترمکعب در سال است.
در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۷ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از ایران از طریق خطوط لوله به کشورهای دیگر صادر شده است. بر این اساس ایران سهم ۲ درصدی از بازار جهانی گاز طبیعی را در اختیار دارد. بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی جهان، روسیه و نروژ هستند که در مجموع بیش از ۴۰ درصد بازار جهانی را در اختیار دارند.
کمبود گاز نیروگاه‌ها به دلیل صادرات است؟
بخش عمده گاز تولیدی ایران به مصرف داخلی می‌رسد. آخرین آمارهای ترازنامه انرژی ایران که توسط وزارت نیرو منتشر می‌شود و مربوط به سال ۱۳۹۶ است، نشان می‌دهد در این سال بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نهایی گاز طبیعی به ترتیب با ۳۹.۱، ۲۴.۹ و ۲۱.۸ درصد، بخش‌های خانگی، صنعت و واحدهای پتروشیمی هستند.
همچنین در سال ۱۳۹۶، بیشترین کاهش حجم مصرف گاز طبیعی به سوخت بخش خانگی با ۲۹۰۰ و بیشترین افزایش در بخش صنعت با ۱۷۹۷ میلیون مترمکعب اختصاص داشته است. کاهش ۳.۲ و ۵.۵ درصدی مصرف گاز طبیعی در بخش‌های تجاری و عمومی و همچنین بخش خانگی بوده است.
پس از آن، بیشترین میزان رشد مصرف گاز طبیعی مربوط به بخش کشاورزی با ۲۳۹ میلیون مترمکعب افزایش یا ۱۲.۵ درصد رشد است. بخش حمل‌ونقل نیز نسبت به سال ۱۳۹۵ به میزان ۳۴ میلیون مترمکعب افزایش مصرف داشته است. مصرف گاز در بخش نیروگاهی از ۶۱ میلیارد مترمکعب در سال ۱۳۹۵ به ۶۹ میلیارد مترمکعب در سال ۱۳۹۶ رسیده است. دلیل این افزایش در ترازنامه انرژی، «افزایش تولید گاز طبیعی و اعمال سیاست تخصیص حداکثری گاز به بخش نیروگاهی و کاهش مصرف سوخت‌های مایع و کاهش آلودگی هوا» بیان شده است.
چرا مازوت مضر است؟
برخی دلیل کاهش روزهای پاک از ۲۵ روز در سال گذشته به ۱۵ روز در سال جاری را سوخت مازوت در نیروگاه‌ها می‌دانند.
مساله سوخت مازوت، نه تنها انتشار کربن بلکه انتشار گوگرد دی‌اکسید است زیرا به ازای هر یک میلیون بخش آن، ۳۵ هزار واحد آن ترکیبات گوگردی دارد. ترکیب گوگرد دی‌اکسید و آب، یکی از عوامل اصلی بارش باران‌های اسیدی است و می‌تواند موجب بیماری‌های تنفسی شود.
انتشار نیتروژن اکسید نیز از دیگر پیامدهای استفاده از مازوت به عنوان سوخت است که علاوه بر آلودگی هوا، مشکلات تنفسی را تشدید می‌کند. در روزهای اولیه شیوع کرونا، شواهدی مبنی بر ارتباط سطح بالای نیتروژن اکسید و ابتلا به این بیماری به دلیل ضعف سیستم ایمنی در ساکنان مناطق با غلظت بالای نیتروژن اکسید به دست آمد. با این حال آلودگی هوا تنها مساله‌ای نیست که پس از سوخت مازوت ایجاد می‌شود.
گوگرد که فراوان‌ترین عنصر بعد از کربن و هیدروژن در نفت خام است و با نسبت بالایی در مازوت دیده می‌شود، تخریب لوله‌ها در واحدهای نیروگاهی را به همراه دارد. در واقع سوخت مازوت، عناصر خورنده گوگرد، سدیم و وانادیم را به‌صورت اکسید درمی‌آورد و موجب رسوب این اکسیدها می‌شود که خاصیت خورندگی دارند. این رسوب‌ها به تدریج تجهیزات نیروگاهی را مستهلک می‌کنند و عمر مفید آنها را کاهش می‌دهند.
بنابراین سوخت مازوت نه نتها مسائل محیط زیستی و سلامتی را با خود به همراه دارد، بلکه می‌تواند به تهدیدی برای صنعت انرژی کشور تبدیل شود.
راهکار چیست؟
گسترش نیروگاه‌هایی که به جای سوخت مایع از گاز طبیعی استفاده می‌کنند و همچنین حرکت به سمت تأمین برق از محل انرژی‌های تجدیدپذیر برنامه‌ای است که در بلندمدت باید دنبال شود. با این حال اگر بنا داریم در برهه کنونی هم از مصرف نیروگاه‌ها کاسته نشود تا با خاموشی مواجه نشویم و هم نیروگاه‌ها به‌علت در اولویت قرار گرفتن مصرف گاز توسط بخش خانگی به سمت استفاده بیشتر از مازوت نروند، چاره‌ای غیر از کاهش مصرف گاز نداریم.