در بخش نخست گفت‌وگوی ایرناپلاس با محمداسماعیل اکبری مشاور عالی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به پیامدهای کاهش نرخ باروری در ایران اشاره شد. به گفته اکبری، سیاست‌گذاری کاهش جمعیت در دهه ۶۰ باعث شد فرهنگ باروری در کشور به بهانه اقتصاد تغییر یابد.
بخش دوم این گفت‌وگو به راه‌های تقویت جمعیت کشور اشاره دارد.
مشاور عالی وزیربهداشت با اشاره به تغییر سبک زندگی و فرهنگ باروری می‌گوید: سبک زندگی یعنی اینکه شما شاخص‌هایی را برای فرزند دوم خود تعیین کنید. ۴۰ سال پیش که فرزند اولم به دنیا آمد برای فرزند دوم برنامه‌ریزی کردم. در زمان تولد فرزند دوم، مشغول گرفتن تخصص بودم. سخت‌ترین امتحان برای کسی که می‌خواهد جراح شود امتحان تخصص است. من هم دلم می‌خواست رتبه اول شوم. همسرم هم کار می‌کرد. این دو مولفه که همسرم کار می‌کرد و من هم مهم‌ترین آزمون را داشتم نتوانست جلوی برنامه‌ریزی برای فرزندآوری ما برای بار دوم را بگیرد.
آیا ما خانواده نادانی بودیم؟ ما بالاترین سطح تحصیلات را داشتیم. همان‌طور که جلوی فرزند سوم و چهارم را هم نگرفت. من پنج فرزند و الان هفت نوه دارم. سبک زندگی آن موقع آن‌طور بود. تعریف خانواده در قبال فرزندداری و فرزندآوری تعریف شده بود. خانه شخصی نداشتیم و به‌طور متوسط ۹ ماه یکبار اسباب‌کشی می‌کردیم. آن زمان اقتصاد مبنای بچه‌دار شدن ما نبود، سبک زندگی مبنای آن بود.
اقشار پردرآمد از بچه‌دار شدن فرار می‌کنند
اکبری ادامه داد: مولفه‌های اقتصادی کاملا قابل قبول و عمیق است. اما این روزها اقشار پردرآمد هم از بچه دار شدن فرار می‌کنند. بنابراین مسائل اقتصادی همه مشکل نیست. باید در ساختار اقتصادی وارد شویم.
وی با بیان اینکه دنیای مدرن جمعیت مولدش را با مهاجرپذیری بالا نگاه داشته است، افزود: حدود ۱۵ تا ۲۰ سال پیش دنیای غرب فهمید که کار کردن روی گروه مولد همه قضیه نیست بلکه باید فرزندآوری را تقویت کرد. پوتین رئیس جمهوری روسیه شد و توانست درصد باروری را تغییر دهد. امانوئل مکرون رئیس جمهوری کنونی فرانسه مسئول جمعیت این کشور شد و فرانسه بیشترین هزینه را برای فرزندآوری می‌کند.
در این کشور و اغلب کشورهای اروپایی اگر چهار فرزند داشته باشید مالیات نمی‌دهید. این اتفاق در کانادا هم افتاده است. در ژاپن وزارت فرزندآوری تشکیل شده است. همه به فکر افتاده‌اند و در حال برنامه‌ریزی برای آن هستند اما ما این کار را نکردیم.
در فرانسه و اغلب کشورهای اروپایی اگر چهار فرزند داشته باشید مالیات نمی‌دهید. این اتفاق در کانادا هم افتاده است. در ژاپن وزارت فرزندآوری تشکیل شده است. همه به فکر افتاده‌اند و در حال برنامه‌ریزی برای آن هستند اما ما این کار را نکردیم.قولی که قادر به انجام دادن نیستیم، ندهیم
مشاور عالی وزیر بهداشت ادامه داد: در دو مجلس گذشته دلسوزها آمدند طرحی دادند و با دلسوزان بیرون از مجلس همکاری کردند، طرحی که تا به امروز عملی نشده است.در این دوره مجلس امیدوارم به نتیجه برسد. اما به سرانجام رسیدن این طرح آنقدر زمان‌بر شده است که نامه‌ای برای آقای زاکانی نوشتم که از بزرگ شدن این طرح و بار مالی که درست کردیم می‌ترسم. اگر گفتیم هر کس فرزنددار شد به او خانه‌ای ۸۰ متری می‌دهیم. آیا می‌دهیم یا حقوقش را ۲ برابر می‌کنیم؟
وی تاکید کرد: چیزی که قادر به انجام دادنش نیستیم، نباید نگوییم. اما می‌توانیم طرحهای مشوق داشته باشیم. حواسمان به خانواده‌هایی که تعداد فرزندان بالا دارند باشد. با مشوق‌ها می‌توانیم سبک زندگی را دوباره اصلاح کنیم.
وی اظهار کرد: این اتفاق پیچیده است و ابعاد فرهنگی و اقتصادی، سیاسی و امنیتی دارد. الان شرایطی ایجاد شده که اگر جایی بگویم پنج فرزند دارم تعجب می‌کنند. فکر می‌کنند کم سواد یا بی‌سوادم. چنین اتفاق‌هایی خوب نیست. برای اینها باید کار فرهنگی زیادی انجام شود. اقتصاد و محرک‌های اقتصادی نیز باید در کنار آن قرار گیرد. محرک‌ها و مشوق‌های اقتصادی برای موضوع جمعیت در کشور اگر نگویم صفر، بسیار اندک است.
الان شرایطی ایجاد شده که اگر جایی بگویم پنج فرزند دارم تعجب می‌کنند. فکر می‌کنند کم سواد یا بی‌سوادم. چنین اتفاق‌هایی خوب نیست. برای اینها باید کار فرهنگی زیادی انجام شود.موضوع جمعیت با سلام و صلوات حل نمی‌شود
وی ادامه داد: موضوع جمعیت بحث وجود و بود و نبود است. بحث خوب زندگی کردن و نکردن نیست. توجه به بودجه برای تامین نیازهای غذایی مردم اهمیت دارد اما این کم اهمیت‌تر از توجه به زاد و واد نیست. چون ممکن است روزی کسی نباشد که بخواهیم غذای او را تامین کنیم. کدام اولویت است؟ در این زمینه باید غیر از اطلاع‌رسانی درست، از آموزه‌های دینی و عقیدتیمان نیز کمک بگیریم.
این پزشک و متخصص با بیان اینکه برای رشد جمعیت نیازمند برنامه علمی و دقیق هستیم، تصریح کرد: همانگونه که رهبری فرمودند این کار با سلام و صلوات حل نمی‌شود. باید روی آن کار علمی انجام شود و گره‌های ذهنی بازشود.
اکبری افزود: متخصصان اقتصاد باید این گره‌ها را باز کنند. مردم باید به این باور برسند که جمعیت یک نعمت و ثروت است و بدون جمعیت مناسب فقیر خواهیم شد. اینها را باید با استدلال‌های مخصوص برای هر گروهی توضیح داد و ثابت کرد.
نباید با ایجاد ترس فرزندآوری را افزایش داد
اکبری در واکنش به برخی صحبت‌ها درباره واردات جمعیت از کشور های دیگر در آینده نزدیک گفت: همین اکنون چند میلیون مهاجر از کشورهای شرقی و غربی در کشور ما زندگی می‌کنند. ممکن است این مهاجرپذیری را با روش دیگری تغییر دهیم و معنایش چیز دیگری شود. اما مسلما معنایش وارد کردن مهاجر از فیلیپین و جاهای دیگر نیست. مردم ما فهمیده هستند؛ اگر به آنها راست بگوییم و موضوع را به درستی برای آنها تبیین کنیم می‌پذیرند و با ما سیاست‌گذار همراهی می‌کنند. بنابراین اگر کسی بخواهد با ترساندن مردم فرزندآوری را افزایش دهد ناشی از عدم درک درست نسبت به مساله است.
وی تصریح کرد: حق نداریم تعارف، سروصدا و چماق‌کاری کنیم. نگوییم پول می‌دهیم. این پول خودش چماق است. باید فرهنگ را درست و از نخبگان استفاده کنیم. نکته‌ای که باید توجه داشت اینکه هرکسی باید در مورد آنچه تخصص دارد صحبت و اظهارنظر کند. من در علم بیولوژی صاحب نظرم. در علم بیولوژی می‌گویند سطح استروژن در خانم‌های زیر ۲۰ سال نسبت به زیر ۳۰ سال بیشتر است. تخمک یک خانم زیر ۲۰ سال، بهترین و با کیفیت‌ترین تخمک برای باروری است. این از نظر علمی ثابت شده است و از همین رو در کشورهای غربی که خانم‌ها دیر ازدواج می‌کنند در بسیاری مواقع، تخمک خود را در ۲۰ سالگی فریز می‌کنند تا برای ازدواجشان آماده باشد.
مشاور عالی وزیر یهداشت ادامه داد: ما چقدر کار علمی و تحقیقاتی درباره بهترین زمان زایمان و باروری کرده‌ایم. بیشترین سن بارداری در کشورهای غربی بین ۳۵ تا ۵۴ سالگی است. من جایی این حرف را زدم که سطح استروژن در سن زیر ۲۰ سالگی بهترین استروژن است، من را متهم به تبلیغ کودک همسری کردند. من توصیه به ازدواج زیر سن کم نکردم. وقتی لفظ کودک همسری را برای من به کار بردند فهمیدم چه اندیشه‌هایی هست که چنین تفکراتی در آنها موج می‌زند.
کودک همسری مساله‌ای نیست که من استاد دانشگاه که کارم تربیت استاد برای دانشگاه است بخواهم تبلیغ آن را بکنم. بحث من کاملا علمی است.
وی با بیان اینکه باید با بحث علمی و عقلانی، مردم را اقناع کنیم تصریح کرد: اینگونه می‌توانیم بحث و تبادل نظر کنیم تا به یک راهکار درست و استاندارد برسیم. آنگاه آن را به صورت قانون درآورده و لازم الاجرا کنیم.
از همه ظرفیت‌ها مانند ایجاد شغل، اخذ مالیات و حتی فتوای علما استفاده کنیم و برای فرزندآوری مشوق در نظر بگیریم. همه باید وارد میدان شوند.حاکمیت باید وارد مساله جمعیت شود
مشاور وزیر بهداشت تاکید کرد: بحث جمعیت یک موضوع حکومتی و حاکمیتی است. باید حاکمیت وارد شده و تعداد فرزندان در جامعه به عنوان یک مولفه در نظر گرفته شود. در کنار همه سیاست‌گذاری‌ها باید مقوله جمعیت دیده و در تصمیم‌گیری‌ها در نظر قرار گیرد.
وی یادآور شد: از همه ظرفیت‌ها مانند ایجاد شغل، اخذ مالیات و حتی فتوای علما استفاده کنیم و برای فرزندآوری مشوق در نظر بگیریم. همه باید وارد میدان شوند. حکومت یعنی دولت و این دولت و آن دولت ندارد. هر دولت باید با ذهنیت آگاه و فکر خوب و با برنامه‌ریزی جمعیتی وارد کار شود.
اکبری گفت: از آنجا که متولی کار وزارت بهداشت است، از همه مدیران و مسئولان تاثیرگذار در ساختار وزارت بهداشت چه آنهایی که امروز سرکارند و چه آنانی که در آینده بر مسند اداره امور می‌نشینند درخواست می‌کنم، مساله جمعیت را به عنوان یک موضوع اساسی و حیاتی در نظر قرار دهند.