کارشناسان معتقدند این شیوه یک روش اصولی یا بلند مدت نیست و با اینکه ممکن است در یک مقطع کوتاه، به پیدا کردن مصرف‌کننده نهایی کمک کند، اما به افزایش تقاضا در بازاری که دچار کمبود عرضه است، دامن خواهد زد. برخی دیگر نیز می‌گویند قرعه‌کشی تلاشی برای تغییر نگاه‌ها از سوءمدیریت به بدشانسی است.
افزایش قیمت خودرو در روزهای اخیر تا جایی ادامه پیدا کرد که دوباره پای شورای رقابت و ستاد تنظیم بازار را به این بازار باز شد. پس از بررسی‌های صورت گرفته از بازار خودرو، عرضه پایین و تقاضای بالا و دلالانی که در این میان به‌دنبال سودجویی هستند، به‌عنوان مقصر این افزایش قیمت‌ها شناسایی شدند و قرار شد تصمیمی گرفته شود تا به‌گفته رضا شیوا - رئیس شورای رقابت - سازوکاری عادلانه برای توزیع خودرو لحاظ شود.
روش جدید فروش خودرو که قرار است دست دلال‌ها را از سر چهارچرخ‌های تولید داخل کوتاه و عدالت را به این بازار بازگرداند، قرعه‌کشی است. به‌نظر می‌رسد هدف سیاست‌گذار از طرح این روش، محدودسازی تقاضای خرید برای خودرو است تا صرفاً تقاضاهای مصرفی، امکان خرید از خودروساز را داشته باشند.
برندگان خوش‌شانس خرید خودرو چگونه تعیین می‌شوند؟
بر اساس دستورالعمل جدید، پیش‌فروش‌هایی که از این به بعد انجام خواهد شد، باید به‌صورت قرعه‌کشی باشد. اما چه کسانی می‌توانند در این قرعه‌کشی شرکت کنند؟ افرادی که در سه سال گذشته خودرویی خریداری نکرده باشند و کارت ملی آنها دارای کد تکراری ثبت‌شده در سامانه نباشد، می‌توانند شانس خود را برای خرید خودرو امتحان کنند.
روش ثبت نام نیز به‌این صورت است که افراد باید در سامانه‌ای که برای این منظور طراحی شده، حساب کاربری ایجاد کنند و شماره ملی، شماره حساب و شماره موبایل خود را اعلام کنند. پس از یک هفته، هویت این افراد، احراز می‌شود و گروهی که شرایط را داشته باشند، نیمی از مبلغ خودرو را واریز می‌کنند. بعد از آن، قرعه‌کشی انجام می‌شود و افرادی که برنده قرعه‌کشی باشند یک هفته زمان دارند مبلغ باقی‌مانده را پرداخت کنند. وجه پرداختی بازندگان نیز به حسابشان برگرداننده می‌شود و در نهایت پس از سه ماه، برندگان قرعه‌کشی خودروی خود را تحویل خواهند گرفت. برای جلوگیری از فروش خودروها نیز امکان معامله خودروهایی که از روش قرعه‌کشی خریداری شده‌اند، تا یک سال وجود نخواهد داشت.
دلال‌ها روش‌های خودشان را برای دور زدن دارند
کارشناسان با اینکه برای این روش جدید، آثار مثبتی در بازار خودرو قائلند، اما نقدهایی را نیز بر آن وارد می‌دانند. امرالله امینی، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، پیش فروش خودرو به روش قرعه‌کشی را روشی مقطعی، کوتاه‌مدت و از روی ضرورت می‌داند.
وی در این رابطه به ایرناپلاس گفت: قرعه‌کشی، راه‌حل اصولی و با پشتوانه اقتصادی نیست و صرفاً راهکاری برای شرایط اضطرار است تا دولت بتواند مصرف‌کننده واقعی را پیدا کند. با این حال، دلال‌ها هم روش‌های خودشان را برای دور زدن چنین محدودیت‌هایی دارند.
این استاد دانشگاه راه‌حل اصولی برای رفع چالش‌های بازار خودرو را در هدایت این صنعت به تولید انبوه عنوان کرد و ادامه داد: در حالت ایده‌آل باید بازار رقابتی در خودرو داشته باشیم تا مشکل کمبود تولید و عرضه خودرو بر طرف شود.
امینی یکی دیگر از ریشه‌های اقتصادی نابسامانی بازار خودرو را حجم بالای نقدینگی دانست که هر بار موجب آشفتگی یکی از بازارها می‌شود. وی در ادامه، جلوگیری از فعالیت‌های دلالی در بازار خودرو، حضور قوی‌تر قوه قضاییه برای مقابله با آنها و اخذ مالیات از این‌گونه درآمدها را به‌عنوان راهکاری برای تنظیم این بازار خودرو معرفی کرد.
اما و اگرها در توان پاسخگویی خودروسازها به تعهدات فروش
به‌عقیده گروه دیگری از کارشناسان خودرو، فروش به روش قرعه‌کشی به دلیل آثار روانی که در این بازار ایجاد می‌کند، می‌تواند تا حدودی در کاهش قیمت‌ها نقش داشته باشد، اما تأثیر قطعی آن، به امکان پاسخگویی خودروساز به تعهدات خود برمی‌گردد.
حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو در این رابطه به ایرناپلاس گفت: اینکه سایت خرید خودرو باز شود و امکان تحویل فوری به قیمت در کارخانه فراهم شود، آثار روانی بر بازار خواهد داشت و می‌تواند حباب قیمت خودرو را کوچک کند، اما تأثیر قطعی آن بستگی به تعداد تقاضایی دارد که خودروساز می‌تواند در طرح تحویل فوری، پاسخگوی آن باشد.
وی افزود: با توجه به تعهدات فروش معوق خودروسازان، تردیدهایی در امکان تحویل به‌موقع خودرو وجود دارد. به‌علاوه همچنان این امکان وجود دارد که افراد بتوانند از محدودیت‌های ایجاد شده عبور کنند و حتی در فروش به روش قرعه‌کشی نیز خودرو به مصرف‌کننده نهایی نرسد.
کریمی سنجری راهکار مدیریت بازار خودرو را در سیاست‌هایی می‌داند که به تقویت عرضه و تضعیف تقاضا منجر شوند، در حالی که در روش قرعه‌کشی، امکان افزایش تقاضا وجود دارد. وی در این رابطه توضیح داد: فرآیند ثبت نام در این روش آسانتر شده و دیگر خریداران نگرانی بابت بسته شدن سایت، سرعت اینترنت و مواردی مانند این نیستند که این موضوع، خود به محرکی برای افزایش تقاضا تبدیل می‌شود و افراد تلاش خواهند کرد شانس خود برای خرید خودرو در تحویل فوری و با قیمت درِ کارخانه را امتحان کنند.
این کارشناس خودرو ادامه داد: باید بپذیریم که عرضه خودرو در مقابل تقاضا کاهش داشته و از این نظر، توان پوشش بازار را نداریم. ممکن است روش قرعه‌کشی عادلانه به‌نظر برسد، اما راه‌حل اصلی، رفع موانع تولید در صنعت خودرو و نظارت بر توزیع آن است.
تبدیل انتقاد به ساختار معیوب به گلایه از بدشانسی
فربد زاوه دیگر کارشناس خودرو نیز فراهم کردن شرایط تولید و ساده‌سازی فرآیندهای توزیع و بازرگانی را راهکار اساسی کنترل بازار خودرو دانست و به ایرناپلاس گفت: پیچیده شدن فرآیندها به معنای وجود نفع شخصی برای گروه‌های خاص و زمینه‌ساز فساد است و هیچ منطقی برای تبدیل شفافیت به روش‌های پیچیده وجود ندارد. بازار خودرو زمانی مدیریت می‌شود که شرایط تولید مهیا باشد و واردات خودرو آزاد شود.
وی همچنین به بحث شرعی بودن فروش به روش قرعه‌کشی و نیز قانونی بودن ترهین سند خودرو به مدت یک سال پس از فروش به‌عنوان ابهامات این شیوه پیشنهادی اشاره کرد و گفت: به‌نظر می‌رسد سیاست‌گذار تلاش می‌کند انتقادات از ساختار فعلی و فساد موجود را که موجب افزایش قیمت خودرو و کاهش دسترسی افراد به آن شده، به گلایه‌مندی از کم‌شانسی تبدیل کند.