پس از شیوع بیماری کووید ۱۹ یکی از اقداماتی که در دستور کار قرار گرفت، گندزدایی معابر و خیابان‌های سطح شهر و روستاها بود. پس از شروع این اقدام از سوی سازمان‌ها و نهادهای مسئول مدت زیادی نگذشت که برخی از گروه‌های جهادی و مردمی نیز به میدان آمدند و شروع به اقداماتی در این زمینه کردند. اقدامات آنها به عنوان مشارکت نیروهای مردمی در کنترل ویروس کرونا مورد تقدیر قرار گرفت و هر بار از سوی صداوسیما و رسانه‌های مختلف بازتاب پیدا کرد.
اما در همین زمان برخی از اساتید حوزه بهداشت محیط در نامه‌ای به ستاد ملی مبارزه با کرونا علاوه بر این که اعلام کردند این شیوه آنچنان موثر نیست، هشدار دادند که این اقدام ممکن است در جامعه ایمنی کاذب ایجاد کند و از توجه مردم به اقدامات پیشگیرانه ضروری مانند توجه به بهداشت دست و استفاده از ماسک تنفسی بکاهد. به باور این کارشناسان اگر افراد تصور کنند بعد از گندزدایی تردد بدون محدودیت قابل انجام است، به همین دلیل به میزان کافی به توصیه های بهداشتی عمل نمی‌کنند. اما واقعا گندزدایی معابر و خیابان‌ها تا چه میزان در کنترل بیماری موثر است؟ آیا همه خیابان‌ها و کوچه‌پس کوچه ها باید گندزدایی شوند؟ این کار باید توسط چه افرادی صورت بپذیرد؟
گندزادیی همه معابر و خیابان‌ها کمک چندانی به کنترل بیماری نمی‌کند
محمدعلی ززولی عضو هیئت علمی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی مازندران در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: این نوع‌دوستی نیروهای مردمی در کمک به کنترل بیماری جای تقدیر دارد، اما موضوع این است که این اقدام اثربخشی کمی دارد و اصلا نیازی به گندزدایی معابر و خیابان‌هایی که مردم خیلی با آن تماس ندارند، نیست. این که یک سری از گروه‌های مردمی دست به این کار بزنند و همه جا را گندزدایی کنند چندان موثر نیست.
ززولی ادامه می‌دهد: من در روستایی دیدم که مردم تمام کوچه پس کوچه ها و خیابان‌هایی که خاکی بود را آهک پاشیده بودند، در حالی که اینها تاثیر چندانی در کنترل اپیدمی ندارد و تنها می‌تواند تاثیر مثبت روانی روی مردم داشته باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در مراجع علمی بین‌المللی، شواهد علمی درباره ثاثیر گندزدایی معابر پیدا نکردیم، می‌افزاید: خود وزارت بهداشت هم در دستورالعملی که در اسفند ماه تهیه کرده است، این کار را ضروری ندانسته و فقط اعلام شده گندزدایی برخی مکانها در مدت زمان‌های مشخص انجام شود.
گندزادیی فقط باعث کاهش بار میکروبی می‌شود
به اعتقاد ززولی بهتر است به جای این کارها یک سری از گلوگاه‌ها مثل خیابان‌ها و اماکن پرتردد مثل فروشگاه‌ها، خیابان‌های منتهی به بیمارستان‌هایی که رفت‌وآمد افراد مبتلا در آن زیاد است، همچنین ایستگاه تاکسی و مبلمان شهری که مردم با آنها تماس مستقیم دارند گندزدایی شوند، چنین اقدامی می‌تواند اثربخش باشد، البته در حدی که بتواند بار میکروبی را کاهش دهد. علاوه بر این به گفته وی این کار باید توسط افراد آموزش دیده با تجهیزات و لوازم حفاظتی مناسب مثل ماسک، لباس و دستکش‌های مخصوص انجام شود.
چطور اثربخشی مواد گندزدا بالا می‌رود؟
افراد آموزش دیده می‌دانند چه موادی را به چه غلظت‌هایی باید با هم مخلوط کنند تا هم تاثیرگذار باشد و هم برای فردی که گندزدایی می‌کند خطرناک نباشد. علاوه بر این گندزداها مدت زمان استفاده محدودی دارند که مثلا باید طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت مصرف شود تا اثر بخشی آنها از بین نرود.
ززولی در پاسخ به این سوال که برای اثر بخشی بیشتر این اقدام چه مواردی باید مورد توجه قرار گیرد می‌افزاید: موضوع اینجاست که خیابان‌ها و معابر ما به اندازه کافی تمیز نیستند و از آنجا که این مواد ضدعفونی کننده به راحتی اکسید می‌شوند ترکیب آنها با مواد آلی و گرد و خاک و آب باعث از بین رفتن خاصیت آنها می‌شود. به همین دلیل برای تاثیر بیشتر باید قبل از گندزدایی، شستوشوی مناسبی انجام شود. علاوه براین نور خورشید به راحتی می‌تواند خاصیت این مواد را از بین ببرد.
از سوی دیگر به گفته وی گاهی در این گندزدایی‌ها دیده می شود که گندزدا روی سر افراد هم پاشیده می شود که این می‌تواند سیستم تنفسی افراد را تحریک کند و اثر نامطلوب بهداشتی داشته باشد. ززولی با اشاره به این مطلب می‌گوید: از آنجا که ماده موثر در این ضدعفونی‌ها کلر است، این ماده می‌تواند اثرات تخریبی برروی محیط زیست هم داشته باشد و مشکلاتی برای فضای سبز و درختان و آلودگی منابع آب و خاک ایجاد کند.
مهم کارآمدی است
وی می‌افزاید: آنچه مهم است، کارآمدی این سیستم است، بدین معنی که با برنامه دقیق و مشخص مکان‌های پرخطر، مثل بیمارستان‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، محل‌های جمع‌آوری زباله و ... با تکرار مشخص مثل روزی دو بار یا هر روز یک بار گندزدایی شود. از طرفی این تلقین هم نباید از طرف مردم وجود داشته باشد که با این کار، هیچ ویروسی در آن جاها وجود ندارد. مردم باید بدانند این کار فقط بار میکروبی محیط را کاهش می‌دهد که این هم از طریق آموزش صحیح و ارائه اخبار صحیح به انها امکان‌پذیر است. علاوه بر این، رعایت بهداشت دست، بهداشت تنفسی و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در خیابان و اماکن عمومی در جلوگیری از ابتلا به این بیماری اهمیت ویژه‌ای دارد.
باید مدت زمان فعال بودن ماده ضدعفونی کننده بر روی آنها درج شود
وی در انتها به نکته دیگری نیز اشاره می‌کند و آن این است که ماده فعال ترکیبات کلردار بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت به دلیل فرار بودن از بین می‌رود. موضوع این است که حتی در مواد ضدعفونی کننده‌ای که در اختیار مردم قرار داده می‌شود این موضوع درج نشده که مدت زمان فعال بودن آن چه میزان است تا مردم بر اساس آن از این مواد استفاده کنند که جا دارد این نکته مورد توجه قرار گیرد.