با این وصف اما و اگرهای بسیاری در رابطه با تاثیرگذاری این آموزش‌ها وجود دارد، بسیاری این سوال را مطرح می‌کنند آیا این آموزش‌ها موثر بوده است یا فقط وقت معلم و دانش‌آموز را هدر می‌دهد؟
بسیاری می‌گویند شاید بحران کرونا تلنگری برای سیستم آموزش و پرورش کشور باشد تا آموزش‌های مجازی و الکترونیکی را جدی بگیرد و هرچه سریع‌تر زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آن را توسعه دهد. دلیل آن هم این است که کرونا نخستین بحرانی نیست که به تعطیلی مدارس منجر شده و مطمئنا آخرین آن هم نخواهد. اگرچه باید گفت با شروع اپیدمی کرونا و تعطیل شدن اجباری مدارس، آموزش و پرورش غافلگیر شد اما همین وزارتخانه تلاش کرد با آموزش تلویزیونی و آموزش در فضای مجازی، عقب‌ماندگی درسی دانش‌آموزان را جبران کند. اما سوال اینجاست که با رویکرد فعلی آموزش و پرورش در آموزش‌های مجازی و از راه دور چقدر می‌توان بر روی یادگیری دانش‌آموزان حساب باز کرد و اینکه آیا آنها برای رفتن به مقطع بالاتر در سال آینده آماده خواهند بود؟
هر روز با یک تصمیم جدید مواجهیم
«واقعیت امروز آموزش و پرورش الکترونیکی کشور نشان می‌دهد ما با یک سیستم آشفته روبه‌رو هستیم که هر روز در آن از یک تصمیم جدید رونمایی می‌شود.» یکی از معلمان با بیان این نکته در گفت‌وگو با ایرناپلاس میگوید: اوایل شروع آموزش‌های مجازی و جایگزینی آن با کلاس‌های درس حضوری بود که آموزش و پرورش در یک آیین نامه از مدارس و معلمان خواست تا از اپلیکیشن‌های بومی یا سامانه شاد استفاده کنند. البته تعداد کمی بودند که به این دستورالعمل عمل کردند، چرا که امکانات اپلیکیشن‌های بومی اندک بود.
به گفته این معلم آموزش و پرورش هیچ نظارتی بر عملکرد دانش‌آموزان و معلمان در کلاس‌های درس الکترونیکی ندارد. به ویژه آنکه دانش‌آموزان هم رغبت کافی برای شرکت در کلاس‌ها را ندارند. البته برخی هم به دلیل نداشتن تبلت یا تلفن همراه و اینترنت نمی‌توانند در کلاس‌ها حضور پیدا کنند. وی میگوید: هیچ بعید نیست که در مدارس دولتی مجبور شویم از مباحث ترم اول از دانش‌آموزان امتحان بگیریم یا اینکه نمره‌ای به دانش‌آموز بدهیم که مردود نشود و سال آینده به مقطع بالاتر برود.
معایب و مزیت‌های آموزش الکترونیکی
اما وحید عبدالله‌زاده معلم عربی یک دبیرستان خصوصی در منطقه یک تهران است که این روزها کلاس‌های خود را به صورت آنلاین در اپلیکیشن Adob Connect برگزار می‌کند؛ همان اپلیکیشنی که دانشگاه های پیام نور، سراسری و غیرانتفاعی هم از آن استفاده می‌کنند که امکانات مختلفی به معلم می‌دهد. البته لازم به ذکر است که استفاده از این اپلیکیشن رایگان نیست.
عبدالله‌زاده هم اگرچه معتقد است زیرساخت‌های محدود آموزش الکترونیکی در کشور باید توسعه پیدا کند، اما معتقد است آموزش‌های الکترونیکی جنبه‌های مثبتی دارد که شاید اغلب آنها به سود معلم باشد.
نداشتن محدودیت زمان و مکان، مقرون به صرفه بودن به لحاظ هزینه‌های رفت‌وآمد و آسان شدن مراحل تدریس از مزیت‌های این نوع روش آموزش است که این معلم عربی به آن اشاره می‌کند. البته به گفته او شاید آسان شدن تدریس در برخی از دروس مثل عربی اتفاق بیافتد و چنین روشی برای تدریس درسی مثل هندسه سخت باشد. اما معایبی که وی به این روش آموزش نسبت می‌دهد این است که رو در رو نبودن دانش‌آموز با معلم باعث می‌شود اغلب دانش‌آموزان توجهی به درس نکنند.
به گفته او شاید ۲۰ درصد دانش‌آموزان توجه به تدریس دارند و بقیه نبود اینترنت و قطعی آن را بهانه عدم توجه می‌کنند. موضوع دیگری که او به آن اشاره می‌کند موضوع امتحان است. به گفته وی از میان همه اپلیکیشن‌هایی که تا به امروز مورد استفاده قرار می‌گیرد هنوز هیچ کدام نتوانسته است گزینه‌ای درست برای امتحان ارائه کند و دانش‌آموز در این فضا به راحتی می‌تواند تقلب کند. از سوی دیگر به اعتقاد او خانوادهها نیز هنوز آموزش الکترونیکی را به رسمیت نمی‌شناسند و این تلقی را دارند که قرار است بار دیگر در مدرسه آموزش داده شود.
آموزش و پرورش آموزش الکترونیکی و مجازی را جدی نگرفته است
در این میان زهرا مهربان دانشیار پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایرناپلاس میگوید که این نوع آموزش در دوره دانشگاه و متوسطه می‌تواند تا حدی جایگزین کلاس‌های درس حضوری شود اما برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی مناسب نیست و نمی‌تواند جایگزین آموزش در مدرسه باشد. چرا که دانش‌آموز در این سن نیاز به آموزش تعاملات اجتماعی دارد.
مهربان با اشاره به اینکه کشور ما هرسال با بحران‌های مختلفی مواجه است و تعطیلی هر از چندگاه مدارس به دلیل سیل، زلزله، سرما و آلودگی هوا دور از ذهن نیست میگوید: بهتر است آموزش و پرورش، آموزش الکترونیکی را به عنوان یکی از جایگزین‌های آموزش در مواقع بحران جدی بگیرد.
وی با اشاره به اینکه مزیت اصلی آموزش الکترونیکی قابلیت دسترسی و تکرار و تمرین مداوم است می‌افزاید: در طول سال‌های گذشته آموزش و پرورش ما این موضوع را خیلی جدی نگرفته و حالا بعد از بحران کرونا متوجه شده است که به این مسئله باید به صورت جدی نگاه کند. کشورهای زیادی هستند که قبلا این زیرساخت‌ها در آنجا آماده شده است.
به گفته مهربان در حال حاضر اینترنت در بسیاری از نقاط کشور قابل دسترس است اما هستند دانش‌آموزانی که به دلیل نداشتن تبلت یا موبایل و ... نمی‌توانند با معلم خود ارتباط برقرار کنند. تجربه اخیر هم نشان داد خیلی از دانش آموزان به ویژه در دوره ابتدایی با استفاده از گوشی پدر و مادر یا خواهر و برادرشان توانستند در کلاس درس الکترونیکی شرکت کنند. در حالیکه در برخی از کشورها مثل هندوستان کتاب به صورت کاغذی وجود ندارد و از همان ابتدای سال تحصیلی، تبلتی در اختیار دانش‌آموز قرار می دهند. اگر در آیندهای نزدیک چنین امکانی برای دانش‌آموزان ایرانی هم فراهم شود و از آموزش الکترونیکی در طول سال به عنوان روش ممکل استفاده شود بسیار اقدام مثمرثمری خواهد بود.
مسئولیت اجتماعی اپراتورها برای آموزش نقاط محروم
اما یکی از موضوعات دیگری که در بحث آموزش مجازی دانشجویان و دانش آموز مطرح است بحث هزینه های اینترنت است. موضوعی که اخیرا عباس کاظمی جامعه‌شناس در یادداشتی به آن پرداخته است. وی این سوال را مطرح کرده است که چرا باید دانش‌آموزان و دانشجویان از جیب خود هزینه خرید بسته‌های اینترنتی کلاس‌های آنلاین را بدهند؟ در حالی که برخی از آنان که در نقاط دورافتاده و محروم زندگی می‌کنند با عدم دسترسی به دکل‌های مخابراتی برای اتصال به اینترنت روبرو هستند.
به گفته وی بر اساس نتایج نظرسنجی ملی ایسپا در سال ۹۸ تنها، ۶۹ درصد کسانی که موبایل دارند، از گوشی هوشمند استفاده می‌کنند. همچنین حدود ۷ درصد دانش آموزان کشور به اینترنت دسترسی ندارند و تقریبا همین میزان برای دانشجویان نیز قابل تصور است. برهمین اساس این جامعه شناس از اپراتورهای تلفن همراه و مخابرات خواسته است در مقطع حساس کنونی به مسئولیت اجتماعی خود عمل کرده برای طبقات محروم اجتماعی تسهیلات ویژه‌ای برای خرید اینترنت قائل شوند. البته این تنها راه‌حل یکی از این مشکلات است و مشکل بزرگتر که همان عدم دسترسی به سخت‌افزار مناسب است پابرجاست.
در عرض دو ماه می‌توان یک سیستم عالی آموزش الکترونیک در کشور راه‌اندازی کرد
فرامرز فتح نژاد هم که موسس و رئیس اسبق واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد است، معتقد است در حال حاضر کشور ما زیرساخت لازم برای آموزش الکترونیکی را ندارد. مسئولان امروز که به اجبار به آموزش الکترونیکی روی آورده‌اند، فکر می‌کنند این آموزش یعنی ایجاد یک گروه و ارسال متن و اسلاید در حالی که این آموزش نیاز به تخصص ویژه دارد.
به گفته وی آموزش الکترونیکی و مجازی یک علم و تخصص است که سال‌هاست در کشورهای مختلف دنیا به رسمیت شناخته شده است و بهتر این بود که در طول سال‌های گذشته مسئولان ما نیز به اهمیت آن پی می‌بردند و شروع به ایجاد زیرساخت‌های آن می‌کردند.
فتح‌نژاد می‌افزاید: مشکل اینجاست که همین حالا هم از متخصصان و اهل فن استفاده نمی‌شود و برخی که اطلاعات اندکی در این زمینه دارند فکر می‌کنند متخصص هستند و کار را به دست گرفته‌اند. به همین دلیل کیفیت این آموزش‌ها در کشور ما بسیار پایین است و در این چند ماه وقت دانش‌آموزان و دانشجویان به هدر می‌رود.
به اعتقاد وی در حال حاضر ما در کشورمان هم از اهل فن و هم از دانش به اندازه کافی برخورداریم و با بسیج امکانات در یکی دو ماه می‌توان یک سیستم عالی آموزش الکترونیک در کشور راه‌اندازی کرد؛ چرا که کشور ما به لحاظ فناوری هم به بلوغ لازم رسیده است. تنها مشکل موجود مدیریت است که نه تخصص دارد و نه از متخصصان کمک می‌گیرد. فتح‌نژاد میگوید رویکردی که امروز توسط آموزش عالی و آموزش و پرورش در پیش گرفته شده است حتی می‌تواند باعث ایجاد آسیب شود و خیلی از دانش‌آموزان و دانشجویان را در راه تحصیل سست کند.