خبرنگاران در هر برهه زمانی، فعال‌اند؛ در رویدادهای شیرین یا تلخ مانند آنچه این روزها جامعه را درگیر کرده، خبرنگاران هستند که جامعه را از روند تغییرات آگاه میکنند. چه بسیار خبرنگاران و عکاسان جنگی که در راه خبررسانی جان خود را از دست داده‌اند، همچنین این روزها خبرنگاران با مراجعه به مکان‌های پرخطر مانند بیمارستان و آرامستان، جان خود را به خطر می‌اندازند تا از متن رویداد گزارش دهند. البته صحت خبر در چنین دوره‌هایی اهمیت چند برابر دارد.
سنجش تاثیر اخبار بر سلامت مردم ساده نیست
مهدی رحیمی، معاون خبری خبرگزاری مهر درباره تاثیرگذاری انتشار اخبار مرتبط با کرونا بر سبک زندگی و حفظ سلامت مردم به خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید: اندازه‌گیری این تاثیر کار ساده‌ای نیست و از عهده رسانه برنمی‌آید؛ اما ما از ابتدای شیوع بیماری کرونا در چین، اطلاع‌رسانی درباره آن را در «مهر» آغاز کردیم. از ابتدای اسفند ماه که به طور رسمی و جدی شیوع این ویروس در ایران اعلام شد، بخش عمده‌ای از خروجی اخبار در همه حوزه‌ها را به این موضوع اختصاص دادیم.
به گفته رحیمی این خبرگزاری در حوزه سلامت، که به طور مستقیم به موضوع بیماری کرونا ربط دارد، دانش و فناوری، ورزش، اقتصاد و تاثیری که در حوزه معیشت داشته، به بررسی ابعاد شیوع بیماری کرونا پرداخته است. او ادامه داد: در بحث استمهال وام‌های بانکی به تاثیر شیوع بیماری کرونا پرداختیم. به واسطه فراگیری این بیماری در کشور، بسیاری از استان‌هایمان درگیر آن بودند و بخشی جدی از اخبار حوزه استانی هم به این مسئله اختصاص یافت.
ارزش اخبار صحیح در دوران بحران
رحیمی با بیان اینکه اولویت ما اطلاع‌رسانی صحیح بوده، توضیح داد: در اتفاق‌های اینچنین، اخبار صحیح را پیدا و اطلاع‌رسانی کردن، خیلی موضوعیت دارد. مردم به واسطه کانال‌های مختلف ارتباطی، اخبار جعلی بسیاری دریافت میکنند. ما هم تلاش کردیم در خبرگزاری، ابزار و رسانههای نو و شبکههای اجتماعی اطلاع‌رسانی صحیح داشته باشم. گام دوم این بود که با اخبار جعلی مقابله کنیم. نظیر اخبار متعددی در یک ماهه شیوع بیماری در کشور منتشر شد، از نامه‌های جعلی وزرا به رئیس جمهور تا صوت منتسب به معاون وزیر و خیلی دیگر از خبرهای غیرواقعی که مردم را برای مواجهه با این ویروس و درمان‌های خانگی برای آن به اشتباه می‌انداخت.
معاون خبری مهر از تلاش برای توصیه پررنگ به مردم برای در منزل ماندن و قرنطینه خانگی، سخن گفت و ادامه داد: قرنطینه خانگی در روزهای نوروز اهمیت بیشتری پیدا میکند. به همین منظور مجموعه‌ای با محتوای خوب برای افرادی که نوروز در خانه می‌مانند، تولید شد.
به گفته رحیمی بازدید خبرهای رسانه متبوعش، بعد از شیوع بیماری کرونا افزایش یافته است، او افزود: خبرنگاران ما گزارش‌های میدانی هم تهیه کردند و هیچ گونه هزینه و دردسری نداشت. طبیعتا بخشی از این ماجرا اطلاع‌رسانی درست است و لازمه آن فعالیت هوشمندانه خبرنگارهاست.
زیرساخت مدیریتی برای قرنطینه وجود ندارد
خبرگزاری فارس هم در روزهایی که بیماری کرونا در کشور شیوع پیدا کرد، اخبار مرتبط با آن را پوشش داد، پیام تیرانداز، مدیرعامل فارس با بیان اینکه نمی‌توان درباره تاثیر اخبار بر مردم نظر دقیق داد، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در کنار آموزش، نکاتی که لازم است مردم بدانند، در قالب گزارش و خبر به مردم آگاهی‌رسانی کردیم؛ زیرا لازم است در این برهه زمانی دست به دست هم دهیم. بر خلاف نکاتی که مبنی بر قرنطینه اجباری مطرح میشود، باید توجه داشت که از لحاظ فرهنگی و زیرساخت‌های مدیریتی امکان قرنطینه وجود ندارد. در حال حاضر، امیدواریم از طریق فرهنگی بتوان خسارت‌های این ویروس را حداقل کرد.
به گفته تیرانداز این روزها بیماری کرونا، خط اصلی اخبار است و موجب شده حجم قابل توجهی از تولیدات به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تحت تاثیر کرونا قرار گیرد. او ادامه داد: به واسطه تعطیلی برخی ادارات، توجه به اخبار کاهش یافت؛ اما به طور مثال بعضی از ویدئوهای ما در صفحه اینستاگرام نزدیک ۸۵۰ تا ۹۰۰ بازدیدکننده داشت و برخی از خروجی‌ها در همین حد و بازنشر در دیگر رسانه‌ها بازخورد داشت.
دو مورد مشکوک در میان خبرنگاران فارس
تیرانداز با اشاره به اینکه خبرنگاران فارس در تمام بیمارستان‌ها، قرنطینه‌ها، نقاهتگاه‌ها و آرامستان‌ها حضور و گزارش تصویری و میدانی داشتند، اعلام کرد: علائم بیماری کرونا ممکن است با فاصله زمانی بروز کند، دو مورد مشکوک داریم که امیدوارم بیماری نباشد.
مدیرعامل فارس درباره نقش خبرنگاران در دوران بحرانی مانند آنچه امروز جامعه درگیر آن است، گفت: پیش از این«سنگرسازان بی‌سنگر» شعار جهاد سازندگی بود، خبرنگارها به عنوان افرادی که همیشه در میدان هستند، بخش زیادی از اخبار، هشدارها و اتفاق‌ها را با ایثارگری در میدان‌ها و مراکز پرخطر پیگیری میکنند، اما طبیعتا اثری از آنها نیست. خبرنگاران سایر اتفاقات خوب و تلخ را مخابره میکنند، اما نقش خودشان کمتر دیده میشود و انشاءاالله اجرشان را پروردگار لحاظ خواهد کرد و با مخابره این خبر که «کرونا در کشو ریشه‌کن شد»، خستگی همه همکاران در می‌رود.
پیگیری وضع اقشار آسیب‌پذیرتر نسبت به کرونا
فاطمه نوری جهانگرد، مدیرکل استانهای خبرگزاری ایرنا هم درباره سهم اهالی خبر در این شرایط را، اطلاع‌رسانی صحیح از رویدادها، پاسخگویی به شایعات و آموزش راه‌های مقابله با کرونا و رساندن پیام مسئولان در مبارزه با این بیماری می‌داند.
پیگیری شیوع کرونا در میان اقشار کارگری بویژه در عسلویه، ماهشهر و بنادر، تاثیر کرونا بر کسب و کارهای خرد، گردشگری، اصناف و خرده‌فروشی‌ها، رونق کسب‌وکارهای اینترنتی، گزارش‌های میدانی و مردمی از آخرین وضع توزیع لوازم بهداشتی در استان‌ها، شایعات مربوط به کرونا، وضعیت شهرها و استانهای بحرانی بخشی از سوژه‌های پیگیری شده توسط همکاران اوست و گفت‌وگو با بیماران، مبتلایان و بهبودیافتگان و نیز صحبت با کادر درمانی و پرستاران و انعکاس خدمات آنها به جامعه بخش دیگری از اقدامات انجام شده است.
وی هشدار درباره حضور در اجتماعات، تبیین گروه‌های پرخطر، شیوع مرگبار استعمال الکل، وضع اقشار آسیب‌پذیرتر نظیر حاشیه‌نشینان و کودکان کار، کمک نهادهای خیریه و سمن‌ها در آگاهی بخشی به مردم، آموزش روستاییان و عشایر در مواجهه با بیماری، احتکار کالاهای مورد نیاز مردم و مقابل روایت ابتکارات و نوعدوستی مردم در این شرایط را تنها بخشی از موضوعات دنبال‌شده در ایرنا عنوان میکند.
به گفته نوری، از ۳۰ بهمن ماه که ورود ویروس کرونا به کشور اعلام شد، بیش از ۱۰ هزار تولیدات خبری و تصویری اعم از خبر و گزارش و گزارش تصویری تهیه و در خروجی‌های ایرنا منتشر شده است. همچنین تهیه گزارش میدانی از بیمارستان‌های پذیرای بیماران کرونایی، گفت و گو با پزشکان، پرستاران، بیماران، بهبودیافتگان و حتی خانواده‌های جان‌باختگان و مبتلایان در دستور کار مراکز استانی ایرنا بوده و به رغم محدودیت‌های بهداشتی در این خصوص، گزارش‌هایی در این زمینه تهیه شده که بازتاب گسترده‌ای هم در سطح کشور داشته است.
در ورود به بخش قرنطینه بیمارستان‌ها با محدودیت روبه‌رو بودیم
وی در پاسخ به دردسرهای همکارانش در انجام وظایفشان می‌گوید: ورود به بیمارستان‌ها و بخصوص بخش قرنطینه در بسیاری از استان‌ها با موانع و محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده، اما خبرنگاران و عکاسان ایرنا با احساس مسئولیت اقدام به تهیه اخبار و گزارش‌های تصویری کردند و از این کار احساس رضایت دارند.
نوری نقش اهالی رسانه در همه بحران‌ها بخصوص موضوع کرونا را انکارناپذیر دانسته و از جمله اقدامات همکارانش در نجات هموطنان را ارائه آمار دقیق از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و مسئولان وزارت بهداشت و تبیین حقایق درباره فراگیری این بیماری برای مردم می‌داند و می‌افزاید: اعلام تصمیمات مسئولان در زمینه بستن راه‌ها، اعمال محدودیت اصناف و... همگی به تصمیم‌گیران کمک کرده تا بهتر بتوانند از عهده مسئولیت خود بر آیند.
اینفوگرافی؛ خوراک رسانه‌ای پرطرفدار در کرونا
اما اینفوگرافی یا اطلاع‌نگاشت، از قالبهای نسبتا جدید رسانه‌ای است که در بحران کرونا نیز پرطرفدار و موثر هم واقع شده است. خبرگزاری ایرنا، از همان روزهای نخست شیوع کرونا در چین، با تولید اینفوگرافی درباره این بیماری، علائم و شیوه پیشگیری از آن را تشریح کرده و پس از اعلام رسمی ورود ویروس به کشور، همه روزه اینفوگرافی آمار مبتلایان و پراکندگی جغرافیایی کرونا در سطح کشور در این خبرگزاری تولید و با استقبال مخاطبان نیز مواجه شده است. خوانش اینفوگرافی بسیار ساده و سریع است و مخاطبش عموم مردم هستند و در کمترین زمان ممکن می‌تواند محتوا را منتقل کند. همین ساده‌سازی محتوا و ارائه آن به بهترین و ساده‌ترین شکل همراه با جذابیت گرافیکی، عامل اصلی جذب مخاطب است.
وحید اقدسی، مدیرمنطقه یک خبری ایرنا که راهبری اینفوگرافیهای این خبرگزاری را نیز بر عهده دارد، می‌گوید: بعد از انتشار نقشه کرونا در ایرنا که بازنشر زیادی هم در فضای مجازی پیدا کرد، باعث شد تا بسیاری از رسانههای دیگر هم به تولید چنین نقشهای اقدام کنند. جدای از این اینفوگرافیهای روزانه، تا کنون بیش از ۲۰ اینفوگرافی مستقل با رویکرد آموزشی و توصیهای و همچنین آمار و پراکندگی جغرافیایی جهانی کرونا و تجربه‌های جهانی پیشگیری و کنترل این بیماری تولید شده است.
چالش آمار کرونا در ایران
وی درباره مخاطره جدی در تولید اینفوگرافی، به تشخیص اطلاعات نادرست و غیر علمی اشاره کرده و می‌گوید: در سیل اطلاعات مختلف و بعضا متناقضی که در خصوص این ویروس منتشر میشود، باید حتما محتوا را از نظر اعتبار علمی کنترل کنیم تا مبادا ما هم در زنجیره انتشار اطلاعات غلط گرفتار شویم. همچنین در روزهای نخست و داغ شدن موضوع کرونا، تلاش کردیم در عین این که ترس مخرب ایجاد نکنیم، هشدارهای لازم و آگاهی‌بخشی را به مخاطبان خود منتقل کنیم. از طرفی دیگر، کیفیت گرافیکی و بصریسازی جذاب اطلاعات و پیامها نکتهای است که همواره سعی میکنیم در خروجی نهایی کار مورد توجه قرار دهیم تا مخاطب ارتباط بهتری با اینفو برقرار کند. مسئلهای که متاسفانه رسانههای داخلی در حوزه اینفوگرافی معمولا کمتر به آن توجه میکنند.
اقدسی در ادامه، انتشار آمار روزانه کرونا در ایران، را چالش دیگر ایرنا در حوزه اینفوگرافی عنوان کرد و افزود: ما به عنوان خبرگزاری رسمی دولت و با توجه به حساسیت بالای موضوع، خود را مقید به استفاده از آمار رسمی وزارت بهداشت کردهایم. بنابراین اگر این آمارها در بعضی از روزها تناقض یا ابهام دارند، به این وزارتخانه برمیگردد و از این نظر ایرادی متوجه ایرنا نیست. متاسفانه ما در کشور از نظر ارائه آمار و ارقام از یک ضعف اساسی رنج میبریم و فقط به این موضوع کرونا هم بر نمیگردد. حال آن که اینفوگرافی سروکارش با اعداد و ارقام است.
او در پایان می‌گوید: خوشبختانه اینفوگرافیهای تولیدی ایرنا توسط بسیاری از سایتها و کانالها و همچنین در شبکههای اجتماعی بازنشر میشود، تا جایی که به عنوان نمونه یکی از کارها فقط در یک کانال تلگرامی نیم میلیون بار دیده شده است. همین ما را دلگرم و امیدوار میکند که محتواهای آموزشی و هشداردهنده به بخش زیادی از مخاطبان عام منتقل شده باشد تا از این طریق نقش کوچک خود را در حفظ سلامت و جان مردم کشورمان ایفا کرده باشیم.