بارش حدود ۲۰۰ میلی‌متر باران در یک روز، آن هم در استانی محروم و درگیر خشکسالی که اصلاً آمادگی مواجهه با چنین وضعیتی را نداشت، خسارت‌های سنگینی به بار آورد و مردم فقیر منطقه را از زندگی انداخت. این مختصرترین توصیف برای فاجعه‌ای است که در سیستان و بلوچستان به وقوع پیوسته است.
در ارتباط با آخرین وضعیت مناطق سیل‌زده، محمد بلوچ‌زهی، بخشدار نیکشهر به ایرناپلاس می‌گوید: در این مدت اکیپ‌های مختلف در حوزه‌های مختلف در روستاها فعال بودند. با بازدیدهای میدانی که صورت گرفت، بررسی خسارت روستاها و شهرهایی که در محاصره سیل بودند، انجام شده و برآوردهای لازم صورت گرفته است. قبلاً هم گفته‌ام که بیشترین خسارت در حوزه راه‌ها و کشاورزی بوده است و به دنبال این وضعیت، اکیپ‌های راهداری را در سطح شهر نیکشهر فعال کردیم و نیروهای راهداری مشغول فعالیت هستند. پل‌هایی که براثر شدت بارندگی تخریب شده بود در حال بازسازی است و راه‌هایی که مسدود شده بود، در اکثر موارد بازگشایی شده است.
تشدید فقر در صورت عدم جبران خسارات
بخشدار نیکشهر ادامه می‌دهد: روز گذشته من به همراه چهار نفر از مدیران منطقه از چهار روستایی که بیشترین آسیب را دیده بودند، بازدید کردیم. این روستاها از لحاظ دامداری، کشاورزی و راه‌ها و زیرساخت‌ها آسیب اساسی دیده‌اند. آنچه جای نگرانی است، شبکه‌های آب شرب این روستاهاست که از بین رفته است. در حال حاضر حدود ۳۰ درصد روستاهای ما از آب آشامیدنی بهداشتی محروم هستند. زمین‌های کشاورزی هم خسارت‌های بسیار زیادی دیده است. با توجه به اینکه در سال گذشته بارندگی بسیاری خوبی داشتیم و مردم انگیزه لازم را برای کشاورزی و محصولات فصلی از جمله برنج و سایر سیفی‌جات پیدا کرده بودند، متأسفانه بر اثر این سیل، همه این محصولات از بین رفت و کشاورزان خسارت بسیار زیادی متحمل شده‌اند که باید به این موضوع توجه ویژه‌ای شود و خسارت‌ها جبران شوند.
وی می‌افزاید: پیش‌بینی من این است که اگر این خسارت جبران نشود، به دنبال این وضعیت، منطقه دچار فقر شدید خواهد شد؛ چرا که اصلی‌ترین منبع درآمد مردم در روستاها از بین رفته است. قنوات ما با خاک یکسان شده است. بنابراین می‌طلبد که وزارت جهاد کشاورزی خسارت لازم را به کشاورزان و دامداران پرداخت کند.
مشکلات اساسی در اولویت رسیدگی
بلوچ‌زهی در پاسخ به این سؤال که اکنون چه معضلات و مشکلات اساسی در اولویت رسیدگی هستند، توضیح می‌دهد: در درجه اول مسئله اساسی آب شرب است. مورد بعدی خسارت در زمینه کشاورزی است که غیرقابل تصور است. مسئله راه‌ها هم بسیار دامنگیر شد و همچنان تردد با دشواری صورت می‌گیرد؛ البته در روستاهایی که سطح آب هنوز بالاست و چاره‌ای جز پل زدن وجود ندارد، نیازمند بودجه‌ای میلیاردی هستیم. چهارمین مورد، تخریب منازل مسکونی و پرداخت وام‌های بلاعوض است. در این سیل متأسفانه به مناطق محروم آسیب جدی وارد شد و حالا مردم توان بازسازی منازل را ندارند.
کمپین «دام‌یاری» و خسارت ۲۹ میلیارد تومانی به عشایر
اما بخشی از مردمانی که خیلی کم در این وضعیت مورد توجه قرار گرفته‌اند، عشایر این استان هستند. همین مسئله باعث شد در روزهای اخیر کمپینی به اسم «دام‌یاری» برای بخش عشایر و دامداران تشکیل شود. به گفته ساجده عرب‌سرخی، یکی از بنیان‌گذاران این کمپین در طول ۲۴ ساعت مبلغ ۵۳ میلیون و ۵۰ هزار تومان جمع‌آوری شده است. قرار است با این مبلغ برای هر خانواده چند رأس دام خریداری شود و برای عشایر و دامداران آسیب‌دیده، گله‌ای جدید تدارک دیده شود.
در این میان، حمید طوقی، مدیرکل امور عشایر سیستان و بلوچستان درباره خسارت وارده به عشایر، به ایرناپلاس می‌گوید: سیل و بارندگی در جنوب این استان بیش از ۲۹ میلیارد تومان به عشایر منطقه خسارت وارد کرده است. در سیلاب اخیر ۴۱۰۰ رأس دام تلف و بیش از ۷۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی عشایر سیستان و بلوچستان تخریب شده است. جاری شدن سیل و طغیان رودخانه‌ها در مناطق عشایری در بخش‌های دام، کشاورزی، خدمات عشایری و مانند آن خسارت زیادی وارد کرده است.
تخریب ۱۳۲حلقه چاه و ۱۰۰۰ متر قنات
طوقی با بیان اینکه مناطق خسارت دیده عشایری، صعب‌العبور و پراکنده است می‌گوید: احتمال افزایش خسارت در این حوزه بسیار زیاد است. ۱۳۲ حلقه چاه مال‌داری و کشاورزی به‌طور کامل تخریب شده و ۱۰۰۰ متر قنات و ۳۰ دهنه چشمه خسارت دیده‌اند. با توجه به اینکه اکثر لوله‌های انتقال آب مناطق عشایری در مجاورت رودخانه‌ها و مسیل‌هاست، ۲۰۰ هزار متر لوله انتقال آب نیز در این منطقه خسارت دیده و از بین رفته است.
در این میان، محمدرضا واعظ مهدوی، مسئول موسسه خیریه هاسب (همدلان آینده‌نگر سیستان و بلوچستان) که ۱۰ روز است در این استان مشغول امدادرسانی است، درباره وضعیت روستاهای منطقه به ایرناپلاس توضیح می‌دهد: حدوداً ۱۰ روز است که در سیستان و بلوچستان مشغول فعالیت هستیم. در طول این مدت از مناطق سیل‌زده زرآباد، بنت، لاشار، چام، دشت‌یاری، قصرقند، ساربوک، فنوچ، دلگان، جلگه چاه هاشم، مناطق مجاور جازموریان و همچنین منطقه کاجو از نزدیک بازدید کردم.
صدور مهربانی؛ از غربی‌ترین نقطه ایران به شرقی‌ترین نقطه کشور
ما به‌عنوان یک موسسه خیریه که تعداد زیادی موسسه با ما کار می‌کنند، در حد خودمان یک سازماندهی انجام دادیم. هر کدام از مناطق سیل‌زده را به یک یا دو خیریه سپرده‌ایم. آنها آنجا مستقر شده و دارند کارهای خودشان را انجام می‌دهند. از نکات بسیار جالبی که ما در این مدت دیدیم، این است که در بخش فنوج هم بخشدار و هم شهردار خانم هستند و چقدر فعال و مسلط بر منطقه در میدان تلاش می‌کنند. این مدیران خانم به‌خوبی وضعیت را مدیریت و هدایت می‌کردند.
به گفته وی، ارزیابی این چند روز در منطقه نشان می‌دهد که دو اتفاق بسیار مهم افتاده است: نخست اینکه یک جریان گسترده مهربانی ایجاد شده است که طی آن مردم نقاط مختلف کشور در تمام مناطق سیل زده حضور دارند. برای مثال ما در روستاهای صعب‌العبور، شاهد حضور کامیون‌هایی بودیم که روی آن نوشته شده بود کمک‌های اهدایی مردم تبریز و اردبیل؛ یعنی از دورترین نقاط کشور و از منتهی‌الیه شمال غرب ایران به منتهی‌الیه جنوب شرق ایران کمک فرستاده شده و مردم مناطق صعب‌العبور را شناسایی کرده بودند.
یک فرد روستایی تنها دامی که داشت را برای مهمانان قربانی کرد
واعظ مهدوی می‌افزاید: مردم محلی هم به‌شدت از آنها استقبال و پذیرایی می‌کردند؛ آن هم یک پذیرایی شاهانه. برای مثال یک فرد روستایی، تنها دامی که داشت را برای آنها قربانی کرد. این وضعیت یک نمودی از همبستگی، همدردی و انسجام ملی بود.
پدیده دوم این بود که در این شرایط، فرصت‌های چشمگیری هم ایجاد شده است. برای مثال، جازموریان بعد از چندین سال دوباره آبگیری شده است. این اتفاق بستر مناسبی را برای احیای محیط زیست، گسترش حیات‌وحش، رونق ماهیگیری و گردشگری فراهم خواهد کرد. همین امروز تصاویری را برای من فرستادند که نشان از آن داشت که رود هیرمند بسیار پر آب شده است که این یعنی امید به احیای دریاچه هامون. از طرف دیگر، تمامی سدهای استان پر از آب شده است و سال آینده از نظر دامداری و کشاورزی سال پررونقی را در این استان شاهد خواهیم بود و امکان افزایش درآمد برای مردم را به‌وجود آورده است.
«کاجو» در دسترس نیست
به گفته واعظ مهدوی هنوز دسترسی به برخی از روستاها به دلیل تخریب جاده‌ها امکان‌پذیر نیست. روستای کاجو در قصرقند یکی از این موارد است؛ منطقه چام و روستای آهوران، بنت و توتان و همچنین روستاهای حدفاصل نیکشهر و بشاگرد و جنوب کرمان. دسترسی به اینها بسیار مشکل است. طبیعتا در حال حاضر بیشترین نیازی که همچنان وجود دارد، ماشین‌آلات است. به‌ویژه بولدوزر، گریدر، بیل مکانیکی و کمپرسی برای احیای جاده‌ها و ساختن پل‌ها. قرارگاه‌های نظامی در این مدت همراه با هلال‌احمر خیلی کمک کردند. مواد غذایی به‌وفور در منطقه وجود دارد. نکته مهم این است که توزیع این مواد غذایی باید به‌صورت مساوی صورت بگیرد. خیلی از مواقع مشاهده می‌شود کمک‌هایی که مردم از نقاط مختلف کشور می‌آورند، از آنجایی که به منطقه آشنا نیستند به اولین روستایی که می‌رسند کمک‌ها را توزیع می‌کنند این باعث محروم شدن روستاهای دوردست می‌شود.
رودخانه‌هایی با عرض یک تا دو کیلومتر
به گفته وی این وضعیت نیاز به این دارد که چک لیستی از روستاهای منطقه وجود داشته باشد تا بر اساس آن به همه روستاها امکانات مساوی برسد. حتی بهتر است مناطق دوردست در اولویت قرار بگیرند. ما در این مدت شاهد این بودیم که مؤسسات خیریه شروع به کارهای زیربنایی کرده‌اند. برای مثال یک موسسه آمده است همه کمک‌هایش را جمع کرده و یک بولدوزر اجاره کرده است و اکنون این بولدوزر دارد راه‌ها را برای مردم و روستاها بازگشایی می‌کند. یا موسسه خیریه دیگری احداث یک پل فلزی روی یک رودخانه را پذیرفته بود. حالا تا بعدها پل ماشین‌رو که پرهزینه‌تر است، احداث شود.
مسئول موسسه خیریه هاسب می‌گوید: نکته مهم این است که در این مناطق عرض رودخانه‌ها گاهی به یک تا دو کیلومتر می‌رسد. در همین راستا، مؤسساتی شروع به خرید سیمان کرده‌اند. برای مثال، به‌جای اینکه کیسه برنج به مردم بدهند، کیسه سیمان می‌دادند. روستایی‌ها از این کار خیلی استقبال کردند. یکی از مؤسسات خیریه اصفهان ۵۰۰ رأس بز تهیه کرده بود. سعی می‌کردند به‌نوعی دام‌های خانواده‌ها را احیا کنند. در حال حاضر دغدغه اساسی مردم و خیریه‌ها این است که چگونه می‌توان برای خانواده‌ها، درآمد پایدار و اشتغال ایجاد کرد و چگونه می‌توان این خانواده‌ها را به عرصه تولید بازگرداند.