طبق فاز اول توافق تجاری ۹۴ صفحه‌ای دو ابرقدرت اقتصادی دنیا، طرف چینی متعهد به خرید اضافی ۲۰۰ میلیارد دلار کالا و خدمات آمریکایی از جمله ۵۲ میلیارد دلار در حوزه انرژی طی ۲۴ ماه آینده شده است. از سوی دیگر، آمریکا نیز متعهد شده که تعرفه واردات کالاهایی به ارزش ۱۲۰ میلیارد دلار از چین را از ۱۵ درصد فعلی به ۷.۵ درصد کاهش دهد.
تعهدات گفته شده در ارتباط با اقتصاد ایران می‌تواند نقشی دوگانه و متضاد داشته باشد. از یک طرف گفته می‌شود رشد صادرات نفت و فولاد آمریکا به چین با توجه به استفاده از ابزار تحریم ایران توسط آمریکا، می‌تواند عامل نگرانی صادرکنندگان ایران باشد. همچنین در صورت تبعیت سیاست خارجی چین از آمریکا در قبال ایران، این توافق یک تهدید جدی برای تداوم حضور ایران در برجام ایجاد کند.
برخی کارشناسان برای اثبات این گزاره به دو اقدام چین که قبلاً در رابطه با تجارت خود با ایران انجام داد، اشاره می‌کنند. این دو اقدام شامل «محدود کردن صدور مجوز صادرات کالا و مواد اولیه استراتژیک به ایران» و «ایجاد شروط سخت کونلون بانک چین برای روابط با تجار ایرانی» می‌شود که اردیبهشت امسال انجام گرفت.
وجه رونق‌آفرین توافق
در مقابل این دیدگاه، برخی وجه رونق‌آفرین توافق دو اقتصاد بزرگ جهانی را مورد تأکید قرار می‌دهند؛ اتفاقی که می‌تواند بزرگ‌ترین ریسک اقتصاد جهان را برطرف کند و از این مسیر شرایط را برای رشد قیمت نفت، مس، فولاد، آلومینیم و ... فراهم آورد.
جنگ تجاری عامل تشدید بحران و اعمال تعرفه بیشتر بر کامودیتی‌ها شامل فولاد، مس، روی و نفت شاهد افت تقاضا و قیمت آنها شده بود. اقتصاد ایران نیز طی سال‌های اخیر اتکای بیشتری بر این کالاها پیدا کرده و از این منظر، توافق مذکور می‌تواند بر رشد اقتصاد ایران هم تأثیرگذار باشد. در سال گذشته ۲۱ درصد صادرات غیرنفتی ایران مربوط به حوزه معدن و صنایع معدنی بوده و افزایش قیمت کامودیتی‌ها، منابع ارزی کشور را تقویت کرده و عامل سودآوری شرکت‌ها و اشتغال معادن می‌شود.
ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های فولاد دنیا و یک صادرکننده مهم است. کامودیتی‌ها شامل فولاد به دلار قیمت‌گذاری و تجارت شده و تابع تحولات جهانی است.
از سوی دیگر، اگر رشد اقتصادی چین، به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان کمتر از رقم‌های فعلی شود، این موضوع بر تجارت اقتصادی ایران و در نتیجه تمایل به واردات انرژی نیز تأثیر خواهد گذاشت.
طبق آمارهای سال ۱۳۹۷ چین ۵.۷ میلیارد دلار از کشور ما محصولات پتروشیمی خریداری کرده و پس از آن امارات با دو میلیارد دلار و با اختلاف زیاد، دومین مشتری ایران است. همچنین چین ۹۰ درصد سنگ‌آهن صادراتی ایران را می‌خرد و سایر کشورها ۱۰ درصد خرید می‌کنند. حتی بعد از تحریم‌ها نیز چین بزرگ‌ترین واردکننده این محصولات از ایران بوده که نشان‌دهنده سهم بالای این کشور در خرید کالاهای غیرنفتی کشور است.
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین: شرایط فروش نفت را نداریم
این دو موضع‌گیری در حالی در فضای کارشناسی مطرح می‌شود که رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین آنها را رد می‌کند. مجیدرضا حریری در تقابل با این دو دیدگاه، استدلال می‌کند به دلیل سهم بسیار پایین ایران از اقتصاد چین و همین‌طور تأثیر نگرفتن اقتصاد ایران در برابر تبادلات بین‌المللی نمی‌تواند تحت تأثیر توافق تجاری آمریکا و چین قرار بگیرد.
حریری در گفت‌وگو با ایرناپلاس توضیح داد: چین بزرگ‌ترین بازار مصرف انرژی دنیا است و تا پیش از توافق هم از آمریکا خرید انرژی به‌صورت گاز و ال. پی. جی و مشتقات پتروشیمی انجام می‌داده است.
وی گفت: ما در حال حاضر شرایط فروش نفت را نداریم و همین مقدار فروش کنونی هم بیشتر به چین بوده است، اما ظرفیت فروش ما به چین باید بیشتر باشد. ما طی دو دهه گذشته حدود ۱۰ درصد از انرژی چین را تأمین می‌کردیم. البته چین در آن زمان کمتر از الان انرژی مصرف می‌کرد و ما رکورد فروش بالای ۸۵۰ هزار بشکه به چین را داشته‌ایم، ولی الان فروش نفت ما با مشکل مواجه شده است. به همین دلیل این جنگ تجاری بین آمریکا و چین تأثیر مستقیمی روی اقتصاد ایران ندارد، مگر در حوزه برخی از تکنولوژی‌های وارداتی چین که با افزایش تعرفه آنها، برخی محصولات نهایی که ایران خریدار آنهاست، تأثیرپذیرند.
حریری در ادامه گفت: اما نباید فراموش کنیم دعوای چین و آمریکا یک دعوای ۷۰۰ میلیارد دلاری در سال است. در حالی که کل مبادلات ما با چین، یعنی کل واردات ما، کمتر از سالی ۱۶ میلیارد دلار است، به خاطر همین خیلی نباید به دنبال تأثیر آن روی اقتصاد ایران باشیم.
وی افزود: از سوی دیگر، اقتصاد ایران خیلی متأثر از رویدادهای جهانی نیست، به خاطر اینکه ارتباط ما روز به روز با دنیا کمتر می‌شود و از همین رو، تأثیرپذیری از این اتفاقات کمتر است.
نفع موقتی افزایش قیمت کامودیتی
حریری درباره افزایش قیمت کامودیتی‌ها و نتایج آن برای صادرکنندگان ایرانی هم گفت: این منافع موقتی است و در مقطع کوتاهی از آن سود خواهیم برد، اما دو اتفاق خواهد افتاد: یکی اینکه دامنه تحریم‌ها به صنایع فولاد و شاید دیگر مواد اولیه صادراتی ما گسترش یابد و دوم این که مواد خامی که ما به چین یا هر جای دنیا می‌فروشیم، تبدیل به یک سری ماشین‌آلات یا کالای وارداتی می‌شود که قاعدتاً برای ما گران‌تر خواهد شد. این است که خیلی روی تأثیرات توافق بر افزایش قیمت کامودیتی‌ها نباید تکیه کرد، حالا شاید برخی بنگاه‌ها سود ببرند، ولی برای اقتصاد ملی سودی در پی نخواهد داشت.
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین درباره تأثیر آمریکا بر چین درباره تحریم کردن ایران نیز گفت: این‌گونه نیست. چین مواضع سیاسی‌اش درباره ایران کاملاً روشن است و بارها تحریم یک طرفه علیه ایران را رد کرده است، نه به دلایل اقتصادی چرا که ما در اقتصاد چین چیزی حدود ۰.۷ درصد سهم داریم، بلکه این به محاسبات سیاسی و استراتژی‌هایی برمی‌گردد که چین برای خود تعریف می‌کند و ایران به‌عنوان متحد تحت حمایت قرار می‌گیرد.