کتاب‌هایی که در حوزه روانشناسی و راه‌های رسیدن به موفقیت و خوشبختی در بازار نشر، پخش شده‌اند، این روزها فروش بالایی دارند؛ گویی مشکلات و سختی‌های اقتصادی و اجتماعی، مردم را به سمت خرید این گروه از کتاب‌ها هدایت می‌کند. نمی‌توان نادیده گرفت که دسترسی مردم به کتاب‌های زرد روانشناسی موفقیت در ایستگاه‌های مترو و بساطی‌های کنار خیابان با تخفیف ۵۰ درصد، ساده‌تر می‌شود، اما چرا جامعه ما تا این اندازه در جست‌وجوی میانبری برای رسیدن به موفقیت است؟ آیا این کتاب‌ها می‌توانند مردم را برای پولدار شدن راهنمایی کنند؟
سرانه کتابخوانی در ایران پایین است، این در حالی است که کتاب‌های روانشناسی و راه‌های رسیدن به زندگی بهتر فروش بالایی دارد. مصطفی اقلیما، جامعه‌شناس، درباره چرایی این دوگانگی به خبرنگار ایرناپلاس توضیح داد: کتابخوان نیستیم و علاقه‌ای هم به این موضوع‌ها نداریم، اما آرزوهای خود را در این کتاب‌ها پیدا می‌کنیم. بزرگ‌ترین مشکل ما به دلیل فشارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جامعه شکل گرفته است؛ به‌همین دلیل است که در کمبود روابط عاطفی، اهداف بلندمدتمان یا حتی دوستی که بتوان با او صحبت کرد، به خواندنِ این سبک کتاب‌ها و شرکت در دوره‌های رسیدن به موفقیت تمایل پیدا می‌کنیم. حتی خیلی از زن‌ها و مردها به سمت فالگیرها می‌روند. افراد همه مشکلات خود را در رویا می‌توانند حل کنند.
خواندن کتاب، آن هم کتاب‌هایی که به‌راحتی و با تخفیف‌های بالا در دسترس است، در مقایسه با شرکت در دوره‌های دستیابی به موفقیت و مراجعه به روان‌پزشک روشی ارزان‌قیمت به شمار می‌رود. اقلیما دراین‌باره توضیح داد: محتویات کتاب با زندگی ما هماهنگ نیست، در نتیجه خیلی از افراد دچار تضاد می‌شوند. برخی روانشناسان می‌گویند که آنها افسرده شده‌اند، اما افراد افسرده نیستند، آنها وقتی می‌بینند چیزی که خوانده‌اند با آنچه در جامعه رخ می‌دهد، هماهنگ نیست، امید و هدف زندگی خود را از دست می‌دهند و تبدیل به افرادی بی‌حوصله می‌شوند و نه افسرده. دیگر نمی‌خواهند از جای خود تکان بخورند، کاری کنند و نمی‌دانند که به کجا خواهند رسید.
کتاب‌های سبک موفقیت سود زیادی به همراه دارد
مردم از هر سو تحت‌فشار هستند و استفاده از کتاب‌های روانشناسی برای داشتن زندگی بهتر در جامعه رو به گسترش است، به گفته اقلیما مردم نمی‌توانند به تحصیلات خود ادامه دهند، در صورت داشتن تحصیلات، شغلی متناسب با دانش خود پیدا نمی‌کنند و انواع فشارهای اقتصادی و اجتماعی را تحمل می‌کنند. پس مردم با خواندن کتاب‌هایی که مثلاً راه‌های رسیدن به موفقیت را برای آنها ترسیم کرده است، وارد دنیای رویا و داستان می‌شوند و تا حد ممکن در رویا به خواسته‌های خود نزدیک می‌شوند.
ایران تنها کشوری نیست که در آن کتاب‌هایی نه‌چندان علمی برای رسیدن به موفقیت چاپ می‌شود؛ این سبک از کتاب‌ها در کشورهای دیگر هم خوانندگان خاص خود را دارد و البته برای این سبک کتاب‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود و سود خوبی به همراه دارد. اقلیما با اشاره به اینکه رجوع به کتاب‌های روش‌های رسیدن به موفقیت، خود معلول و ناشی از علت‌هایی است، توضیح داد: ریشه این رفتار را باید در روابط اجماعی جستجو کرد. انسان‌ها از ابتدا دزد، قاتل یا افرادی بدون هدف نیستند، بلکه جامعه که با مشکلاتش، با تبعیض‌هایش و با نبود احقاق قانون، آنها را به این سمت می‌کشد.
مردم در جامعه ناآرام دنبال کسب آرامش هستند و به گفته اقلیما همان‌طور که روان‌پزشکان به مردم قرص آرام‌بخش می‌دهند تا متوجه مشکلات نباشند، عده‌ای هم برای فرار از مشکلات به سمت کتاب‌های موفقیت تمایل پیدا می‌کنند. او ادامه داد: مشکلات مردم علت دارد و آنها نمی‌توانند همه فشارها را با قرص آرام‌بخش درمان کنند، به همین دلیل است که افراد به سمت اعتیاد می‌روند. همچنین به همین دلیل است که به دنبال چیزهایی کشیده می‌شویم که ذهن را از اتفاق‌های روز دور می‌کند.
کتاب همواره به‌عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به تعالی فکری تلقی می‌شود، اما شاهد گسترش کتاب‌هایی در جامعه هستیم که موجب انزوا و انفعال اجتماعی شده است. این جامعه‌شناس درباره دلیل گسترش بی‌اندازه کتاب‌های موفقیت گفت: انتشار این کتاب‌ها سود دارد. مگر می‌توان جلوی مصرف موارد مخدر یا مشروبات الکلی را گرفت؟ اینها همه سود دارد. کتاب‌های تخیلی این‌چنین در کشور ما به‌خوبی به فروش می‌رود، در صورتی که برای چاپ کتاب علمی بودجه نیست.
استفاده از کتاب‌های سبک موفقیت راه درمان مشکلات مردم نیست. به گفته اقلیما ممکن است این کتاب‌ها مشکلات را برای زمان محدودی از یاد افراد ببرد، اما موجب حل آنها نخواهد شد. او بیان کرد: تا زمانی که زیرساخت‌ها و قوانین جامعه اصلاح نشود مشکلات درمان نمی‌شود. وقتی افراد از زندگی خسته می‌شوند و دنبال آرامش هستند، دنبال هر چیزی می‌روند که به آنها آرامش بدهد. به همین دلیل است که روی این کتاب‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود و ناشران و روان‌پزشکانی که برای بیمار قرص آرامش‌بخش تجویز می‌کنند، همیشه مشتری ثابت دارند.
کتاب‌های موفقیت هم مفید و هم گمراه‌کننده
امیرهوشنگ مهریار، روانشناس، دراین‌باره به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این سبک کتاب‌ها به درد مردم می‌خورد، زیرا کنجکاوی و نیاز امید به آینده مردم برآورده می‌شود. افراد با خواندن این کتاب‌ها فکر می‌کنند قادرند در زندگی خود گشایشی ایجاد کنند. اما از طرف دیگر خواندن این سبک کتاب‌ها گمراه‌کننده است، زیرا در اکثر موارد چیزهایی که در کتاب‌ها نوشته می‌شود، حقیقت و بنیان علمی ندارد. نتایجی که افراد می‌خواهند به دست بیاورند به عوامل دیگری در محیط، در اشخاص و در گذشته افراد وابستگی دارد که با خواندن یک کتاب نمی‌توان آن را تغییر داد. استفاده از این سبک کتاب‌ها به بعضی دلایل مفید و به بعضی دلایل ممکن است گمراه‌کننده و مضر باشد.
به گفته مهریار نشر کتاب‌های سبک موفقیت صنعت بسیار سودآور و پررونقی است که در آمریکا ایجاد شده است و به آن روانشناسی عامیانه گفته می‌شود. این کتاب‌ها مفاهیم روانشناسی را عامیانه می‌کنند و به خورد مردم می‌دهند. برخی ممکن است از خواندن این کتاب‌ها نفع ببرند، زیرا امکانات لازم برای استفاده از آن را دارند و برخی نه، و با خواند کتاب اتفاقی برای آنها نمی‌افتد، زیرا آنها انگیزه، مهارت و شخصیت لازم برای استفاده از کتاب را ندارند. این کتاب‌ها اصلاً اساس علمی ندارند و صرفاً نوعی کلاهبرداری است.
کتاب‌درمانی یکی از روش‌هایی است که زیر نظر روانشناس، افراد می‌توانند با کمک گرفتن از کتاب، برای درمان مشکلات روانی تلاش کنند. البته این روش تفاوت زیادی با خواندن کتاب‌های غیرعلمی سبک موفقیت دارد. روش کتاب‌درمانی، راهی علمی برای کاهش استرس و آسیب‌های روانی است که جامعه به افراد وارد می‌کند. مهریار فروش کتاب‌های سبک موفقیت را مانند بازار گمراه‌کننده‌ای در این حوزه می‌داند که می‌تواند موجب افزایش مشکلات بیمار شود.