امسال یک ماه زودتر بوی متعفن که هنوز منشأ آن مشخص نشده به موازات آلودگی هوا به سراغ تهران آمده و اظهارنظرهای مسئولان و کارشناسان درباره منشأ آن همچنان در حد حدس و گمان باقی مانده است. از روز گذشته تا به امروز مسئولان و کارشناسان بسیاری درباره منشأ این بو و تلاش برای یافتن آن صحبت کرده‌اند. انوشیروان محسنی بندپی استاندار تهران گفته در حال حاضر دستگاه‌های سنجش سازمان حفاظت محیط زیست در این مناطق مشغول ارزیابی هستند؛ اما تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده‌اند. بی‌تردید به محض حصول نتیجه، نتایج به اطلاع مردم خواهد رسید.
شهرداری تهران نیز مشغول یافتن منشأ این بوست. جلال ملکی، سخنگوی آتش‌نشانی شهرداری تهران هم گفته به دنبال تماس‌های مردمی، دو ایستگاه به محدوده مرکزی و جنوب غربی تهران اعزام شدند که در بررسی‌های انجام شده آتش‌نشانان اعلام کردند که در برخی از مناطق بویی کم حجم و نامتعارف استشمام می‌شود اما منشا این بو مشخص نیست. به گفته او تا این لحظه گزارشی مبنی بر وقوع مصدومیت ناشی از استشمام این بو اعلام نشده است.
محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران نیز در جلسه شورای شهر امروز با تکیه بر صحبت‌های استاندار گفته است: استاندار حرف آخر را زد و گفت منشأ هنوز مشخص نیست. همچنین در این رابطه هنوز شرکت آب و فاضلاب هم مسئولیتی قبول نکرده است.
در این میان محمدرضا بادامچی عضو مجمع نمایندگان تهران هم با اشاره به اینکه این مجمع، علت انتشار بوی نامطبوع در پایتخت را بررسی می‌کند گفته است طبق پیگیری‌های صورت گرفته درباره منشأ انتشار بوی نامطبوع در تهران، هنوز استانداری منبع آن را پیدا نکرده است؛ لذا ما از استانداری خواستار ارائه گزارشی در این باره شده‌ایم.
دستگاه های ما مورد خطرناکی را شناسایی نکردند
با این حال محمد رستگاری، معاون نظارت و پایش محیط زیست استان تهران در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گویند همکاران ما همان لحظه انتشار بو، پایش را آغاز کردند و خوشبختانه هیچ گاز خطرناکی را نتوانستند شناسایی کنند. چراکه منشأ آن هم موقت بود و دیگر امکان ردیابی آن وجود نداشت. ما باید اول منشأ آن را پیدا کنیم تا متوجه شویم عامل آن و نوع گاز چیست.
این بو ربطی به وقوع زلزله ندارد
در این میان، محمد زارع زلزله‌شناس و عضو فرهنگستان علوم در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: این روزها شواهدی مبنی بر تغییرات عوامل زمین شناختی در تهران را مشاهده نکرده‌ایم که بخواهیم این بو را به عوامل زمین‌شناختی مثل گسلش مربوط کنیم. چنین گزارشی تا به الان وجود نداشته است. به نظر می‌رسد همان اتفاقی است که ۱۲ دی پارسال افتاد. آن زمان هم چنین بحثی مطرح شد و صرف نظر از این که تهران لرزه‌خیز هست، برخی تلاش کردند بو را به زلزله ربط دهند.
با این حال به اعتقاد زارع نه پارسال در آن مقطع و نه امسال آذرماه شواهدی را نمی بینیم که این بو در ارتباط با عوامل زمین‌شناختی باشد.
حاشیه‌های بنزینی بوی متعفن در تهران
در حالی گمانه‌زنی‌های مختلفی درباره منشا بو در تهران وجود دارد که برخی این بو را به ماده افزاینده‌ای که برای تولید بنزین استفاده می‌کنند ربط می‌دهند. به گفته آنها گوگردی که به بنزین می زنند باعث این بو شده است.
در این میان اما علی بیت‌الهی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی که سال گذشته تحقیقات مفصلی راجع به این اتفاق داشته مسائل دیگری را مطرح می‌کند. بیت‌الهی می‌گوید: ۱۲ دی ماه سال گذشته مطالعات خیلی جدی درباره منشا این بو در تهران شروع کردیم، از منطقه دفن زباله‌های تهران در آراد کوه و پالایشگاه تهران تا شرکت گاز و شرکت‌های لبنیاتی واقع در جنوب غرب تهران و همه جاهایی که امکان این را می‌دادیم که منشا بو بد باشند را بررسی کردیم. حتی سمینار علمی برگزار کرده و گزارش علمی آن را منتشر کردیم. اما در هر صورت سال گذشته معلوم نشد منشأ این حادثه بزرگ که می‌تواند آثار زیان‌باری داشته باشد، در این شهر بزرگ و بی‌دفاع چیست.
به گفته وی از آن تاریخ بیش از یک سال می‌گذرد و باز چنین اتفاقی در تهران تکرار شده است و هنوز منشأ آن مشخص نیست. ما باید ایستگاه‌های اندازهگیری داشته باشیم تا حداقل به برخی از این گمانه‌زنی‌ها پایان دهیم. فرض کنید اگر این گاز مخل اعصاب باشد یا از نوع مضر به سلامتی انسان‌ها باشد، چه خواهد شد؟
نیازمند اندازهگیری برخط هستیم
بیت‌الهی درباره مشکل بوی بد تهران می‌افزاید: این بو در یک یا چند ساعت و در یک روز به خصوص منتشر می‌شود و جمع کثیری از ساکنان شهر را آزرده خاطر می‌کند و چون باقی نمی‌ماند جایی برای تحقیقات بعدی نیست. بنابراین مهم است که ما در همان ساعات انتشار بتوانیم نمونه‌برداری کنیم و چون ایستگاه‌های اندازهگیری نداریم چنین امکانی وجود ندارد. بعد از یک یا دو روز هم اندازهگیری به درد نمی‌خورد، چون گاز ماندگار نیست.
وی درباره حدس‌هایی که درباره منشأ این بو وجود دارد، می‌گوید: سال گذشته ما چندین عامل را بررسی کردیم. برخی از این عوامل مثل سوزاندن زباله یا کارخانه‌ها اگر منشأ آلودگی در نظر گرفته شوند این بو باید در تمام طول سال استشمام شود ولی این‌طور نیست. این منابع اگر ثابت و تکرار شونده باشند ما این بو را به صورت مکرر احساس می‌کردیم. بنابراین این قبیل عوامل حذف می شوند.
رد فرضیه باد جنوب
دیروز شهبازی مدیرکل دفتر مخاطرات زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی علت بوی بد تهران را جهت باد جنوبی دانسته بود. به اعتقاد او، بی‌تردید علت بوی بد تهران وزش باد از جنوب همراه رطوبت است و هر زمان جهت باد در تهران به سمت جنوب تغییر کند این بو به مشام می‌رسد. بیت‌الهی با رد این نظر می‌گوید این باد که فقط مربوط به دیروز نیست و در طول سال وجود دارد. در این صورت ما باید این بو را در روزهای متعدد داشته باشیم.
ردپای گازهای محبوس زیر شهر تهران
اما بیت‌اللهی خود نیز حدس‌هایی درباره منشأ این بود دارد که البته تائید آن منوط به وجود دستگاه‌های اندازهگیری برخط است تا شاخص‌های مختلف را بررسی کند. وی می‌گوید: مجموع بررسی‌ها، ما به چند پارامتر خاص راهنمایی کرد. ممکن است از ترکیب نوع آلودگی هوا با برخی از مواد موجود در سطح خاک و زمین در شهر تهران این بو ایجاد شود و در کل ناحیه تهران فعل و انفعالاتی صورت می‌گیرد که به صورت مایعی این گاز متصاعد می‌شود و گستره وسیعی را تحت تأثیر قرار می دهد.
حدس دیگر بیت‌اللهی این است که گازهای محبوس زیر شهر تهران در اثر فعل و انفعالاتی به هر دلیل تحت فشار بیرون می‌آید، مثلا گازهای محبوس فاضلاب در قنات‌ها و چاه جذبی که در خلل و فرج زمین محبوس هستند و بنا به دلایلی بیرون می‌آیند. برای اینکه در مورد این فرضیه‌ها به یقین برسیم نیازمند اندازهگیری هستیم.
بیت‌الهی از استاندار تهران و مدیریت بحران درخواست می‌کند با صرف هزینه‌های ناچیز برخی از اندازه‌گیری‌های برخط را برای تعیین دقیق اینگونه حوادث انجام دهند. به اعتقاد وی الان اندازهگیری به درد نمی‌خورد مهم این است که دیروز ساعت ۳ تا ۶ این کار را انجام می‌دادیم.
ایستگاه‌های برخط به صورت پیوسته پارامترهایی مثل سطح آب زیرزمینی، گاز رادون، ترکیب شیمیایی گاز در نقاط مختلف تهران را اندازهگیری کنند. به گفته وی وقتی پژوهشگر این اندازه‌گیری‌ها را داشته باشد مثل پزشکی که آزمایشی از یک مریض را می‌بیند راحت‌تر می‌تواند منشا بو را تشخیص دهد، در غیر این صورت همه اینها فرضیهپردازی است.
این موضوعی است که یوسف رشیدی استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران نیز در گفت‌وگو با ایرناپلاس آن را تأیید می‌کند و می‌گوید: اظهارنظر درباره منشأ این بو بدون مطالعه و اندازهگیری امکانپذیر نیست. به گفته وی باید دستگاه‌های مختلف مثل شهرداری و محیط زیست دستگاه‌های اندازهگیری نصب کنند و آنالیز کنند و بدانند ماجرا چیست و گرنه بدون مطالعه و نمونه‌برداری نمیتوان در مورد منشا این بو اظهار نظر کرد.
هشدار طبیعت درباره حادثه‌ای در آینده
در این میان بیت‌اللهی به نکته مهم دیگری نیز اشاره می‌کند. ممکن است این بو هشداری باشد که طبیعت درباره یک اتفاق در آینده به ما می‌دهد، متأسفانه ما چون لحظه‌ای فکر می‌کنیم وقتی بو رفع می‌شود فکر می‌کنیم مسئله حل شده است، در حالی که چنین مسائلی باید پیگیری و اندازهگیری دقیق شود.