جمعه شب گذشته اختتامیه سی و ششمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران بود. با دو نفر از کارگردانان فعال این حوزه که تجربه موفقی هم در سینمای کشور داشته‌اند، درباره سیاست‌گذاری‌های این دوره و تأثیرات جشنواره فیلم کوتاه بر رشد کارگردانان و ورودشان به جریان اصلی سینما گفت‌وگو کردیم.
اهمیت فیلم کوتاه بر کسی پوشیده نیست
ابراهیم ایرج‌زاد کارگردان فیلم تحسین‌شده «تابستان داغ» درباره تأثیر ساخت فیلم‌های کوتاه و برگزاری جشنواره فیلم کوتاه در معرفی کارگردانان جدید به سینمای کشور به خبرنگار ایرناپلاس گفت: تأثیراتش موفقیت‌آمیز بوده است. در حال حاضر اگر به فیلمسازان نسل نو، نسل سوم، چهارم حتی نسل دوم و اول نگاه کنید، ردپای فیلم کوتاه را در اکثر آثار فیلمسازانی که توانستند جایگاه موفقی را برای خودشان رقم بزنند و به‌عنوان فیلمساز شناخته شوند، پیدا می‌کنید. اهمیت این اتفاق بر کسی نمی‌تواند پوشیده باشد.
رویکردی که هنوز تکلیفش مشخص نیست
این کارگردان درباره سیاست‌گذاری‌های جشنواره فیلم کوتاه بیان کرد: فیلم‌هایی که به‌صورت کاملاً حرفه‌ای ساخته می‌شوند و در جشنواره فیلم کوتاه حضور پیدا می‌کنند یا آثاری که به شکلی نمایش مستقل در آنها دیده می‌شود، در بحث فنی از استاندارهای حرفه‌ای برخوردارند. این آثار به لحاظ ایده و پردازش از یک بکری و خلوصی برخوردارند. اما هنوز رویکرد جشنواره به فیلم‌ها و فیلمسازان خیلی تکلیفش مشخص نیست. مثلاً فیلمسازان نمی‌دانند چه فیلم‌هایی در جشنواره بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، آثاری که رویکرد حرفه‌ای‌تر دارند یا فیلم‌هایی که رویکرد مستقل‌تری را دارا هستند؟
قصد ندارم سیاست جشنواره را زیر سؤال ببرم
وی در ادامه افزود: در جشنواره‌های دنیا از جشنواره‌هایی که اصولاً فقط فیلم کوتاه را در برمی‌گیرند تا جشنواره‌هایی که فیلم‌های کوتاه هم بخش مهمی را در آنها شامل می‌شوند، فیلمسازان تقریباً تکلیفشان مشخص است. می‌دانند نگاه، سیاست و هدف‌گذاری جشنواره چگونه است. اما این قضیه تا حدودی در جشنواره فیلم کوتاه تهران محل بحث دارد و نیاز است که به‌صورت مشخص‌تری به این قضیه پرداخته شود. جشنواره باید به سیاست‌ها، شکل جایزه دادن و برخوردش با فیلم‌های کوتاهی که از شهرهای دور می‌آیند، بیشتر توجه کند. فیلمسازانی که با امکانات خیلی کم اما با تفکرات بدیع، آثارشان را ارائه می‌دهند باید تفاوتی داشته باشند با فیلمسازانی که در تهران کار می‌کنند و دسترسی آسانی به عوامل و امکانات حرفه‌ای‌تر دارند. البته من قصد ندارم سیاست جشنواره را زیر سؤال ببرم، بلکه می‌خواهم آن فیلمسازی که قصد پرکردن فرم ثبت‌نام جشنواره فیلم کوتاه را دارد، به‌عنوان یک رویکرد مشخصی از سمت فستیوال آگاهی داشته باشد.
حضور فیلم کوتاه در جشنواره فیلم فجر اتفاق مبارکی است
کارگردان فیلم کوتاه «نیستان» در پاسخ به این پرسش که آیا بلیت‌فروشی می‌تواند تأثیر مثبتی در جریان ساخت فیلم‌های کوتاه بگذارد، گفت: اینکه جشنواره فیلم کوتاه بلیت‌فروشی کند کاملاً تصمیم درستی است و مطلقاً نباید رایگان باشد. اما این اتفاق در نهایت باید به حمایتی که در طول سال از فیلمسازان فیلم کوتاه می‌شود، تبدیل شود. یعنی درآمدزایی که صد درصد صحیح است. اما درآمدهای حاصل از آن در نهایت باید بین فیلمسازان و دفاتری که امکاناتشان را بتوانند به شکل استانداردتری برسانند، تقسیم شود و بهره‌اش را خود فیلمساز ببرد. برگزاری جشنواره‌های منطقه‌ای و حضور فیلم کوتاه در کنار فیلم‌های بلند در جشنواره ملی فجر، تصمیم‌هایی است که از چند سال پیش در حوزه فیلم کوتاه گرفته شد. اینها اتفاقات بسیار مبارکی است.
اصولاً فیلم کوتاه باید در همان ابتدا در جشنواره فیلم فجر حضور می‌داشت که حالا جایگاه خود را پیدا کرده است. اما آن چیزی که درباره فیلم کوتاه وجود دارد این است که آثار موفق را به‌صورت اتوماتیک در بخش داوری جشنواره فیلم فجر می‌آورند که به اعتقاد من جای بحث دارد. این اتفاق باعث می‌شود مخاطب وقتی وارد جشنواره فیلم فجر شود، با فیلم‌های کوتاهی روبه‌رو می‌شود که قبلاً دیده شده و جوایز را گرفته‌اند، به همین دلیل مخاطب دیگر خیلی کنجکاو نیست. چون قرار است یکی از آنها جایزه اصلی را بگیرد و رقابتی به آن معنا اتفاق نمی‌افتد.
آیین‌نامه‌ای که باید تغییر کند
«به همین دلیل باید آیین‌نامه در این بخش تغییر کند، تا فیلم‌های تازه‌ای در جشنواره رونمایی شود و آثاری در جشنواره فجر حضور پیدا کنند که در هیچ جایی شرکت نکرده‌اند و اولین رونمایی آنها در جشنواره ملی فجر باشد. این باعث شود مخاطب در طول جشنواره نسبت به این فیلم‌ها کنجکاو باشد و آثار را رصد کند. فیلمسازان فیلم کوتاه و هم انجمن فیلم کوتاه این خواسته را دارند که به نظر من دبیر این جشنواره باید یک بازنگری در این قسمت انجام دهد.»
فیلم کوتاه به‌عنوان یک رسانه و سینمای مستقل قابل بررسی است
مجید توکلی کارگردان فیلم «متولد ۶۵» درباره تأثیر ساخت فیلم‌های کوتاه در معرفی کارگردانان جدید به سینمای کشور به خبرنگار ایرناپلاس گفت: اهمیت حضور و تولید فیلم‌های کوتاه در یک دهه اخیر و تاثرگذاری‌اش با توجه به موفقیت‌های داخلی و خارجی که کسب کرده‌اند، بر کسی پوشیده نیست. همچنین بر تربیت سینماگر و فیلمساز بسیار تأثیرگذار بوده و برای خود به یک رسانه تبدیل شده است؛ رسانه‌ای که تا دهه هفتاد و تا اوایل دهه هشتاد کسی آن را خیلی جدی نمی‌گرفت. به هر حال سر و صداها و تلاش‌های فیلمسازان، باعث شد که فیلم کوتاه جدی گرفته شود و ما در دهه نود شاهد این اتفاقات هستیم که فیلم کوتاه به رسمیت شناخته می‌شود. بعید می‌دانم کسی بر اهمیتش صحه نگذارد. حوزه فیلم کوتاه با توجه به امکاناتی که در دهه اخیر وجود داشته و به‌طور طبیعی به‌عنوان یک رسانه و سینمای مستقل قابل بررسی است. به اعتقاد من ارتباطی با سینمای بلند ندارد و به‌طور مستقل قابل احترام و بررسی است.
جشنواره فیلم کوتاه سیر نزولی داشته تا صعودی
این کارگردان در پاسخ به این پرسش که جشنواره فیلم کوتاه تا چه اندازه توانسته به جایگاه فیلم کوتاه مانند جشنواره فیلم فجر کمک کند و آیا اصلاً چنین قیاسی صحیح است، بیان کرد: قیاس جشنواره فیلم کوتاه با جشنواره فیلم فجر کار اشتباهی است. چون هم مخاطبان مستقلی دارد و هم نحوه برگزاری و ارائه‌اش متفاوت است. اتفاقاً بر عکس نکته اولی که درباره اهمیت فیلم کوتاه در یک دهه اخیر گفته شد، معتقد هستم جشنواره حداقل در چهار، پنج سال اخیر سیر نزولی داشته تا اینکه سیر صعودی داشته باشد. نگاه گذرا به انتخاب فیلم‌ها، حضور فیلمسازان در جشنواره و همچنین نحوه برگزاری آن نشان دهنده این است که جشنواره از آن چیزی که در دوره‌های گذشته وجود داشته اندکی فاصله گرفته است. جشنواره فیلم کوتاه محفلی بود برای اینکه مخاطب فیلم کوتاه، فیلم ببیند، با فیلمساز بحث کند و با منتقدان گپ بزند. حتی محفلی بسیار جذاب‌تر از جشنواره فیلم فجر در دوره‌های گذشته بود. جشنواره فیلم کوتاه در این چند سال اخیر مورد انتقاد قرار گرفته که باید این اتفاق آسیب‌شناسی و درباره آن صحبت شود.
بلیت فروشی؛ اتفاقی مبارک در جشنواره فیلم کوتاه
توکلی درباره بلیت‌فروشی که در جشنواره فیلم کوتاه امسال اتفاق افتاد، افزود: بلیت فروشی که در جشنواره امسال قرار داده بودند اتفاق مبارکی است. به هر حال باید بابت دیدن فیلم در جشنواره هزینه‌ای پرداخت شود، مخاطبان چینش شوند و بیایند اثر را ببینند. ولی از سوی دیگر، راهکارش باید این‌گونه می‌شد که تعداد سالن یا روزهای جشنواره را افزایش می‌دادند. وقتی راه‌حلی برای جشنواره فیلم کوتاه پیدا می‌کنند و بلیت فروشی انجام می‌دهند، باید روزهای جشنواره را به ۱۰ روز افزایش می‌دادند. به اعتقاد من خیلی اتفاق مبارکی می‌افتد اگر تعداد روزهای جشنواره را بیشتر کنند و این‌گونه استقبال چند برابر و بیشتر می‌شد. این آسیب اصلی جشنواره فیلم کوتاه برای امسال بود.
با ماجرای بلیت‌فروشی خیلی موافق هستم که فیلتری گذاشته شود حال چه ۱۰۰۰ تومان باشد چه ۵۰۰۰ تومان. اینکه یک هزینه‌ای بابتش پرداخت شود، یعنی اهمیت دارد و باعث می‌شود فیلتر شود و مخاطبی که دغدغه ندارد و فقط می‌آید که دور هم باشند، مشخص می‌شود. از سوی دیگر، باعث می‌شد کسانی که دغدغه دارند، نتوانند در جشنواره حضور پیدا کنند و به همین دلیل باید تعداد روزهای جشنواره بیشتر می‌شد.
دوره‌اش گذشته که جشنواره فجر با سیمرغش به فیلمساز کوتاه اعتبار دهد
کارگردان فیلم کوتاه «۱۲ تیر» با اعلام اینکه «دیگر دوره حضور فیلم‌های کوتاه و مستند در جشنواره فیلم فجر گذشته است»، گفت: این ماجرا به فیلم کوتاه و مستند اطلاق می‌شود. درباره دو سینمای کوتاه و مستندی حرف می‌زنیم که در جامعه ما اقبالش بسیار زیاد است و جشنواره‌های مستقل خیلی خوبی هم دارند. هرچند که باید آسیب‌شناسی شوند و چند دوره ممکن است خوب برگزار نشده باشند. اما ما جشنواره فیلم کوتاه و مستقلی را داریم که در منطقه و خاورمیانه حرف اول را می‌زنند. هم سینما حقیقت و هم فیلم کوتاه به‌خودی‌خود معتبر هستند. اما وقتی آثار فیلم کوتاه در جشنواره فجر حضور پیدا می‌کنند و مورد قضاوت قرار می‌گیرند، این روش شأن فیلم کوتاه و سینمای مستند را زیر سؤال می‌برد. جشنواره فیلم کوتاه و مستند به‌طور مستقل قابل اعتنا و درجه یک هستند و جوایزشان جوایز معتبری است. یک دوره‌ای لازم بود، اما دیگر آن دوره گذشته که جشنواره فیلم فجر با سیمرغش به فیلمساز کوتاه و مستند اعتبار دهد.
گزارش از هنگامه ملکی